BİRİNCİ BASAMAKTA ALZHEİMER/DEMANS VB. MENTAL BOZUKLUKLARA YAKLAŞIM Dr. Yasemin MERİÇ KÖKSOY

Bir Alzheimer Hastasına Ait Tablo “Benim Işık Saçan Kalbim Hastanın sosyal ve mesleki yaşantısını etkileyecek ve eski yaşantısına göre gerilemeye yol acacak derecede Öğrenme, bellek,oryantasyon,dil fonksiyonları ve kişilik gibi mental fonksiyonların bozulması ile karakterize, Santral Sinir Sisteminin progresif, dejeneratif hastalığıdır. Demans; bir semptomlar ve bulgular kompleksi olan sendromdur.

demans Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur? Önleyebilir miyiz? Hastalarımızı koruyabilir miyiz? Erken tanıyabilir miyiz? Tanı almış hastalarımız için ne yapabiliriz?

Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur? demans Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur?

Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur? Demans gelişen hasta; Toplumun özerk bir bireyi olmaktan çıkıp, hastalığın ileri evrelerinde hem fiziksel hem de ruhsal açıdan tamamen başkalarına bağımlı biri haline gelir. Yaşlılık dönemi hastalıkları sıralaması: 1. Depresyon (%32) 2. Kalp ve damar hastalıkları (%22.4) 3. Demans ve deliryum (%14) Demans A.B.D.’ de ölüm nedenleri arasında 4. sıradadır. Demansın yarattığı sakatlığın ağırlığı, spinal kord hasarı ve son dönem kanser hastalarının ardından 3. sırada yer almaktadır.

Demans, küresel düzeyde yaklaşık 600 milyar ABD dolarına mal oluyor. Demans hastalarının bakımına harcanan paranın, dünya genelinde gayrı safi milli hasılanın yüzde 1'inden daha fazlasına mal olduğu hesaplanmaktadır. İktisatçılara göre, ‘‘Eğer demans ve benzeri hastalıkların bakımı bir ülke olsaydı, dünyanın ekonomisi en büyük ülkeler sıralamasında, Türkiye ile Endonezya arasında bir yerlerde, yani 18'inci sırada gelebilirdi.

Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur? Demans Sendromun’un yaşla birlikte hem insidansı hem prevelansı artmaktadır. Tüm demans nedenleri için insidans yılda 75/100 000’dır. Alzheimer Hastalığı prevalansı 65 yaşında %10,3 iken, 65-85 yaşları arasında hastalık prevalansı her 5 yılda bir 2 kat artarak 80 yaşın üzerinde %47’ye ulaşmaktadır.

Dünya Nüfus Piramitleri : 2009-2050 Beklenen yaşam süresinin uzaması ve doğum hızının azalması ile, dünya nüfusu bir önceki elli yıla göre daha hızlı yaşlanmıştır. Yaşlı bireylerin sayısı 1998’de 580 milyon iken, 2050 yılında 1.97 milyara ulaşacağı hesaplanmaktadır. 60 yaş ve üzerini bireylerin oranı 1998 yılında ilk defa çocukların oranını geçmiştir (%19.1’e karşın %18.8). Altmış yaş ve üzerindeki nüfusun 1998-2050 yılları arasında 9 kattan daha fazla artacağı düşünülmektedir. Aynı dönemlerde ortanca yaş 37.1 yıldan 47.4 yıla ulaşacaktır.

Türkiye Nüfus Piramitleri : 1935-2000-2020-2050

ÜLKEMİZİN NÜFUSU YAŞLANIYOR Ülkemizde ortalama yaşam süresi 1960’da 48 yıl iken 2010’da 72 yıla ulaşmıştır 2000 2025 yılında nüfusumuzun % 10’nun 65 yaş üzerinde, 2050 yılında nüfusumuzun %22’ sinin 65 yaş üzerinde olacağı tahmin edilmektedir 2050

Demans sendromlu hasta 2001 yılında yapılan bir çalışmada kabaca Dünya’da 24,3 milyon demans hastası olduğu ve her yıl 4,6 milyon yeni vaka eklendiği saptanmıştır. Bu rakamlar her 7 saniye de bir yeni vaka eklendiği anlamına gelmektedir. Ferri CP, Prince M, Brayne C. ve ark. Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study. Lancet. 2005; 9503: 211

DEMANSLI HASTA SAYISI 2001 yılında dünya üzerinde 24 milyon olarak tahmin edilen demanslı hasta sayısının eğer tedavi ve önleme konusunda büyük bir gelişme olmazsa 2050 yılında 81 milyona yükselmesi beklenmektedir.

Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur? demans Birinci basamak açısından önemli bir sorun mudur?

Demans Sendromu’nu Önleyebilir miyiz?

Birinci basamak sağlık hizmetlerinin öncelikli hedefi SAĞLIĞIN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİDİR Önleyebilirmiyiz? öncelili

Hastalarımızı Demans Sendromundan koruyabilir miyiz?

DEMANSIN SINIFLANDIRILMASI Primer Sekonder ( Tedavi edilebilir) Alzheimer Hastalığı (%50-80) Depresyon Fronto-Temperol Demans Vasküler demans (%10-25) Lewy Cisimcikli Demans İlaç, toksinler,alkol Kafa içi yer kaplayan oluşumlar Normal basınçlı hidrosefali İnfeksiyonlar (Sifiliz, memenjitler, ensefalitler vb.) Metabolik bozukluklar (Hipotiroidi, renal hastalıklar, karaciğer yetmezliği …) Beslenme bozuklukları-Vitamin yetmezlikleri (B1, B12, Folik asit yet.) Otoimmun Has (MS, Behçet has.) Depresyon,hipotiroidi, enfeksiyonlar,kafa içi yer kaplayan lezyonlar tedavi edilebilir. Vasküler demanslar önlenebilir.

Vasküler demans Alzheimer Hastalığından sonra en sık demans nedenidir. Serebrovasküler(kanama,ateroskleroz, hipoksi vb.) olaylar sonucu gelişir. Hipertansiyon, diyabet, sigara ve kolesterol yüksekliği gibi ateroskleroz etkenler risk faktörleridir. Bu risk faktörlerine karşı yapılan birincil koruma demans gelişimine karşıda koruyucu olacaktır.

depresyon Yaşlılık döneminde en sık görülen hastalıktır. (%32) Yaşlı bireylerde depresyon varlığı demans riskini iki katına çıkarmaktadır.

Sekonder ( Tedavi edilebilir) Depresyon Vasküler demans (%10-25) İlaç, toksinler,alkol Kafa içi yer kaplayan oluşumlar Normal basınçlı hidrosefali İnfeksiyonlar (Sifiliz, memenjitler, ensefalitler vb.) Metabolik bozukluklar (Hipotiroidi, renal hastalıklar, karaciğer yetmezliği…) Beslenme bozuklukları-Vitamin yetmezlikleri (B1, B12, Folik asit yet.) Otoimmun Has (MS, Behçet has.) Vasküler demansı, depresyonu,hipotiroidiyi, infeksiyonları, kafa içi yer kaplayan oluşumları, vitamin yetmezliklerini gb. sekonder nedenleri tedavi etmek hatta gelişimini önlemek mümkündür.

DEMANSIN SINIFLANDIRILMASI Primer Alzheimer Hastalığı (%50-80) Fronto-Temperol Demans Lewy Cisimcikli Demans Depresyon,hipotiroidi, enfeksiyonlar,kafa içi yer kaplayan lezyonlar tedavi edilebilir. Vasküler demanslar önlenebilir.

Alzheimer Hastalığı Risk Faktörleri Yaşlanma Cinsiyet Sigara Alkolizm Depresyon Kafa travması / bilinç kaybı Düşük eğitim düzey Vasküler risk faktörleri Ateroskleroz İnme Diabetes mellitus Kolesterol yüksekliği Diyette yağ alımı ApoE4 є4 Serum homosistein yüksekliği Hipertansiyon Metabolik sendrom Obesite İnflamasyon

Yapılan çalışmalarda yaş, ırk, cinsiyet ve eğitimden bağımsız olarak orta yaşlardaki vasküler risk faktörlerinin demans riskini artırdığı kanıtlanmıştır. Sigara, Hipertansiyon, Yüksek kolesterol, Diabet demans gelişme riskini % 20-40 oranında artırmaktadır. Orta yaş döneminde vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi ve tedavisi, Alzheimer Hastalığı riskini azaltacaktır.

Alzheimer Hastalığının gelişiminin 5 yıl ertelenmesi hastalık prevelansı % 50 azaltacaktır olmazsa 2050 yılında 81 milyona yükselmesi beklenmektedir.

Alzheimer Hastalığının gelişiminin 5 yıl ertelenmesi hastalık prevelansı % 50 azaltacaktır Ülkemizde 2050 yılında yaklaşık 2,3 milyon demans hastası olması beklenmektedir olmazsa 2050 yılında 81 milyona yükselmesi beklenmektedir.

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi Sigaranın bırakılması

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi Sigaranın bırakılması Destekleyici ve tatminkar kişisel ilişkilerin oluşturulması

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi Sigaranın bırakılması Destekleyici ve tatminkar kişisel ilişkilerin oluşturulması Sosyal desteğin sağlanması

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi Sigaranın bırakılması Destekleyici ve tatminkar kişisel ilişkilerin desteklenmesi Sosyal desteğin sağlanması Yeterli süre uyunması

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi Sigaranın bırakılması Destekleyici ve tatminkar kişisel ilişkilerin desteklenmesi Sosyal desteğin sağlanması Yeterli süre uyunması Dengeli beslenme

DEMANS RİSKİNİ AZALTMAK Orta yaşlarda vasküler risk faktörlerinin belirlenmesi, önlenmesi ve tedavisi Sigaranın bırakılması Destekleyici ve tatminkar kişisel ilişkilerin desteklenmesi Sosyal desteğin sağlanması Yeterli süre uyunması Dengeli beslenme Satranç,briç ya da kognitif aktiviteyi canlı tutacak hobiler Düzenli egzersiz

Hastalarımızı Demans Sendromundan koruyabilir miyiz?

KORUYABİLİRİZ

KORUYABİLİRİZ AMA

KORUYABİLİRİZ AMA ŞİMDİ ÇALIŞMAYA BAŞLAMAMIZ GEREKİYOR

ERKEN TANIYABİLİR MİYİZ? Demans tanısını Sn. Hocam Kaynak SELEKLER anlatacak ama girişte dağıtılan mini mental test, saat çizme testi ve geriatrik depresyon skalasını hem tanı hem de takip amaçlı kullanıyoruz.

ERKEN TANI ÖNEMLİ

DEMANSI ERKEN TANIRSAK Sekonder demansa neden olan hastalıkları belirler ve tedavi edebiliriz

DEMANSI ERKEN TANIRSAK Sekonder demansa neden olan hastalıkları belirler ve tedavi edebiliriz. Demansda erken başlanan tedavi daha başarılıdır. Hastamızın bilişsel ve fonksiyonel yetilerini daha uzun süre koruyabiliriz.

DEMANSI ERKEN TANIRSAK Sekonder demansa neden olan hastalıkları belirler ve tedavi edebiliriz. Demansda erken başlanan tedavi daha başarılıdır. Hastamızın bilişsel ve fonksiyonel yetilerini daha uzun süre koruyabiliriz. Hastanın ve ailesinin hayatlarını planlamaları sağlanabilir. Sağlık giderlerinde azalma sağlanabilir

DEMANSI TANIYA BİLİYOR MUYUZ?

DEMANSI TANIYA BİLİYOR MUYUZ?

DEMANSI TANIYA BİLİYOR MUYUZ? Sessİz epİdemİ

tedavi aldığı sonucuna ulaşılmıştır. 2008 yılında GATA’ da yapılan bir çalışmada ülkemizde yaklaşık 250 000 hasta olduğu hesaplanmış, bu hastaların 10 000 (%4) tedavi aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Sessİz epİdemİ

TANISI KONMAMIŞ DEMANS HASTALARI İLE EN ÇOK BİRİNCİ BASAMAK HEKİMLERİ KARŞILAŞMAKTADIR

TANISI KONMAMIŞ DEMANS HASTALARI İLE EN ÇOK BİRİNCİ BASAMAK HEKİMLERİ KARŞILAŞMAKTADIR Ülkemizde poliklinik hizmetlerinin % 50’ si birinci basamakta verilmektedir.

TANISI KONMAMIŞ DEMANS HASTALARI İLE EN ÇOK BİRİNCİ BASAMAK HEKİMLERİ KARŞILAŞMAKTADIR Ülkemizde poliklinik hizmetlerinin % 50’ si birinci basamakta verilmektedir. Birinci basamak eve yakın olması nedeni ile yaşlı hastalar için en kolay ulaşılan sağlık merkezleridir.

DEMANS HASTALARININ ERKEN TANISINI SAĞLAYABİLECEK KURUM BİRİNCİ BASAMAKTIR

DEMANS HASTALARININ ERKEN TANISINI SAĞLAYABİLECEK KURUM BİRİNCİ BASAMAKTIR Birinci basamakta hekim ve diğer sağlık personeli ile iletişim kurmak daha kolaydır ve sürekliliği sağlanabilir.

DEMANS HASTALARININ ERKEN TANISINI SAĞLAYABİLECEK KURUM BİRİNCİ BASAMAKTIR Birinci basamakta hekim ve diğer sağlık personeli ile iletişim kurmak daha kolaydır ve sürekliliği sağlanabilir. Birinci basamağa başvuran bireyler bütüncül bir yaklaşım içinde değerlendirilir. Bu nedenle olası bir hastalığın erken tanısı daha kolaydır.

DEMANS HASTALARININ ERKEN TANISINI SAĞLAYABİLECEK KURUM BİRİNCİ BASAMAKTIR Birinci basamakta hekim ve diğer sağlık personeli ile iletişim kurmak daha kolaydır ve sürekliliği sağlanabilir. Birinci basamağa başvuran bireyler bütüncül bir yaklaşım içinde değerlendirilir. Bu nedenle olası bir hastalığın erken tanısı daha kolaydır. Birinci basamakta gerektiğinde bir üst kuruma sevk daha kolaydır ve takibi yapılabilir.

DEMANS TANISI ALMIŞ HASTALAR NE YAPABİLİRİZ?

Anamnez, fizik muayene, mini mental test, saat çizme testi, geriatrik depresyon skalası ile takip etmeliyiz. Saat Çizme Testi

Hasta takiplerinde; Araya giren diğer hastalıklar veya ani kötüleşmeler olursa, Kontrol edilemeyen davranışsal ve psikiyatrik belirtiler eklenirse, Hasta yakını / bakım veren ile ilgili sorunların artması halinde hastamızın yeniden değerlendirilmesini sağlamalıyız.

Tanı almış hastaların yaşam kalitesi korumak önemlidir Tanı almış hastaların yaşam kalitesi korumak önemlidir. Bunun içinde hastaya bakan kişilere eğitim vermek gerekmektedir.

Tanı almış hastaların yaşam kalitesi korumak önemlidir Tanı almış hastaların yaşam kalitesi korumak önemlidir. Bunun içinde hastaya bakan kişilere eğitim vermek gerekmektedir. Hastaların bulunduğu çevrede ve eşyalarda çok fazla değişiklik yapmamak, Basit cümlelerle, sakin azarlamadan konuşmak, Yemeğini aynı saatte ve aynı odada vermek, Gününün aktif geçmesini sağlayarak ( yürüyüş, ev işleri gb.), gündüzleri uyutmayıp, gece aynı saatte yatağa girmesini sağlamak, Televizyonda şiddet sahnelerini izlemesi engellemek, Yatak yaralarının oluşmaması için sık sık pozisyon değiştirilmesi gb. günlük hayatı kolaylaştırıcı öneriler de bulunarak hastanın olabildiğince iyi yaşamasını sağlamak gerekir.

Hasta yakınları ve hastanın bakımını üstlenen bireyler depresyon ve anksiyete bozukluğu açısından risk altındadır. Bu kişiler de belli aralıklarla kontrol edilmeli ve tedavi süreçleri planlanmalıdır.

BİZ Birinci basamakta çalışan hekimler: Koruyucu sağlık hizmetlerini ön planda tutarak demansı önleyebileceğimizi, Yaşlı hastaları değerlendirerek vakaları mümkün olduğunca erken fark edebileceğimizi, Tanısı konmuş hastaların ve yakınlarının yaşam kalitesini artırabileceğimizi unutmamalıyız

katkılarından dolayı teşekkür ederim Montaigne ‘’ Yaşlanmanın yüzümüzden çok, aklımızda buruşukluk meydana getireceğinden korkarım ‘’ demiş. Aklınızın buruşmaması dileğimle…. Kayaklar: *Demans Tanımı ve Tipleri-Prof. Dr. Kaynak SELEKLER * Kim Alzheimer Değildir?- Prof. Dr. Kaynak SELEKLER *Mental Durum Değişiklikler- Dr. Hüseyin DORUK *Demanslı Hastaya Yaklaşım –Dr. Hüseyin ÇAKIROĞLU *Demans Pratiğinde Dahiliye Uzmanının Rolü- DR. A. Turan IŞIK *Demansta Risk Faktörleri- Dr. Burcu Balam YAVUZ , Prof. Dr. Servet ARIOĞUL *GATA Nöroloji A.B.D.Demans Kavramı Ve Hastaya Yaklaşım-Dr. Haşmet HANAĞASI *Alzheimer Hastalığı- Dr. Tuba Gül YAZICI, Dr. Hüseyin ŞAHİN *Geriatrik Değerlendirme ve Testler-Dr. Burcu Balam YAVUZ *Yaşlı Hastada Demansın Değerlendirilmesi ve Önemi-Dr. Didem ŞENER, Prof. Dr. Servet ARIOĞUL *Hafıza Bozuklukları- Dr. Devrim DENİZ Geriatrik Yaş Grubunda Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Önemi-Dr. R. Şamih DEMLİ Yaşlılık Döneminde Koruyucu Hekimlik Yaklaşımı-Dr. Dilek ASLAN   – Sn. Dr. Naciye DEMİREL’ e katkılarından dolayı teşekkür ederim