Küresel Doğal Gaz Senaryoları ve Türkiye Fatih Dönmez-Barış Sanlı EPDK Kurul üyesi - DEKTMK Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 İçerik Giriş Bazı basit ve tartışmalı kurallar Dünya Doğal gaz piyasasına bakış Doğalgazın oranı LNG Elektrik Tüketimi, Ulaştırma Senaryo Çalışması Altın Çağ Med Cezir Durgunluk Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Tartışmalı Kurallar Kural 1: “Her petrol fiyat artışı, gelişmiş ülkelerdeki ekonomik kriz ihtimalini arttırır.” Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Kanıt 1 2007-2008 Krizi Kırmızı çizgiler, petrol fiyat artışları, gri taralı alanlar ekonomik durgunluklar veya krizler… Petrol Fiyat Şokları ve Durgunluklar, James Hamilton Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Sebep 1 – Mikro açıdan Ekonomik büyümenin temelinde orta sınıf var Orta sınıf bütçesindeki enerji giderleri ne kadar artarsa, diğer harcama kalemlerinin oranları düşüyor. Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Sebep 1 – Makro dengeler Petrol fiyatları diğer emtia fiyatlarını da sürüklüyor Ör : Türkiye gibi hammadde ithal eden ülkelerde, petrol ithalatı sıfırlansa da ithalat petrol fiyatları ile birlikte hareket eder. Çünkü petrol fiyat artışları ile gıda fiyat artışları ilişkili, insanların “gıda” ve “enerji” ihtiyaçları en temel ihtiyaçlardan. Bu da bizi ikinci sebebe getiriyor. Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Tartışmalı Kurallar Kural 2: “Her petrol fiyat tavanı, petrol ihraç eden ülkelerin bulunduğu bölgelerdeki politik krizlerin habercisidir.” Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Kural 2 - Örnekler Latin Amerika: Venezuela (“Çokluk Paradoksu”) Ortadoğu İran devrimi Fiyat artışı sonrası Suudi Arabistan Kralı’nın halkına verdiği paralar Gelirleri petrol kaynaklarına bağlı olan ülkelerin yoğun olduğu ülkelerde, petrol fiyat zirveleri sonrası hızlı fiyat düşüşleri bütçeleri darmadağın ediyor ve rant dağıtımı kararsız bir noktaya gidiyor. Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Sebep 2 Petrol Gelirleri Bütçe Fazlası Arttırılan bedava hizmetler Petrol fiyatlarının ani düşüşü Gıda, Enerji de sübvansiyon Mevcut üretimin artmaması Kırılan saadet zinciri Azalan Enerji Sektör ve Altyapı Yatırımları Artan Gelir İhtiyacı Artan Tüketim artışları Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Arap Baharı Piyasaları Nasıl Etkiler? Cevap: Geçmiş örneklere bakalım Ayaklanmalar ve 1979 devrimi İran hala devrimden önceki seviyesine çıkamadı Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Türkiye de Tüketici Güveni ve Uluslararası Petrol Fiyatları Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Temel Sorular Fiyatların Yönü (Ucuz enerji bitti mi?) Polonya (Avrupa’nın en büyük Kaya gazı üreticisi olacak mı?) , Avustralya (LNG) Çin (Talep ve ekonomik büyüme yönü) Petrol son kalesi olan ulaştırmayı doğal gaza kaptıracak mı? Nükleer En önemlisi Ekonomik Büyüme Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Doğalgazın Oranı Giderek Artmaktadır. Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Kömür ve Gaz Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

AB Gaz ve Petrol Faturası Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Gaz Talebindeki Değişim Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 2035’e talep artışı Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

2035’e en büyük gaz üreticileri Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Hangi senaryo olursa olsun… Ucuz gaz yok (Ama geçen seneki tahminlere göre fiyat öngörüleri düştü) $/mmBTU 2010 2020 2030 Amerika 4.39 6.1 7 Avrupa 8.01 9.5 10.1 Japonya 10.91 11.7 12.3   $/1000 m3 (*39.6) 173.844 241.56 277.2 317.196 376.2 399.96 432.036 463.32 487.08 Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Doğal gaz talebi OECD talebi %25 artarken Asya talebi 3.6 katına çıkarken, Çin talebi 7.5 katına çıkıyor Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

1 milyar m3 Doğal gaz = 6.1 TWh Elektrik Üretimi (6.1 milyar kWh)  Mevcut durumda Nükleerden elektrik üretimi ve 2025’te nükleerden elektrik üretimi   Nükleer  Mevcut Üretim (TWh)  Senaryo 1 (2025)  Senaryo 2 Almanya 140 Fransa 428 321 214  Kapanan Nükleer Santralleri Karşılamak için gereken ekstraDoğal gaz miktarı (BCM = milyar m3)  bcm 22.9508 17.541 35.082 Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Dünya Doğal Gaz Ticaretinin Değişimi Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Bölgelerin Gaz İthalatları Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 LNG Ticaret Hacimleri Dünyada hem LNG hacmi, hem de LNG ticareti yapan ülke sayısı hızla artıyor. Ayrıca Pazar payları da hızla değişiyor. 1 ton LNG=1420 metre küp gaz Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

LNG İthalat ve İhracatçıları Endonezya’nın pazardaki payı düşerken, Katar liderlik koltuğunda İhracat Türkiye İhracatçılar arasında Japonya, Güney Kore, İspanya var… Dikkat! Çin daha pazara girmedi İthalat Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Bazen İthalatçılar Herkese Eşit Fiyat Uygulamıyor Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Gaz Fiyatlarının Geleceği Rekabetçi Fiyat Oluşumlarının geleceği daha parlak Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 LNG Fiyatları Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Doğal gazlı Araç Sayıları Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Doğu Akdeniz Recoverable reserves: 700 bcm Undisc OIL: 1.7 Gb, GAS: 3.5 Tcm Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Kıbrıs’ta LNG üretimi olursa 15 mtpa (Milyon ton per annum) (20 bcm) Noble 44-48 ay içinde tesisi kurabileceğini düşünüyor Bir tek soğutma komprosörü için bekleme süresi 31 ay 15 mtpa için 9 tane gerekiyor Toplam maliyet 18 -24 milyar$ (buna kuyudan sahile boru hattı maliyeti dahil değil) En erken 2017 gibi Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Avustralya Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Avustralya-Nüfus- Projeksiyonlar Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Avustralya Gaz İthalatı 1000 PJ= 1 milyar GJ = 18 mton Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Wheatstone LNG (Batı Avustralya) US$29 Japon Şirketler ile anlaşıldı Gorgon LNG (Batı Avustralya) US$37 billion in Queensland had to be considered. Gorgon 15-16 milyon ton/yıl Wheatstone 25 milyon ton/yıl Queensland 10-15 milyon ton/yıl Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Yüzen LNG sıvılaştırma gemisi Prelude FLNG 3.6 milyon ton/yıl Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Senaryo Dünya Bölge Türkiye Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Senaryolar(2012-2030) Altın Çağ Petrol giderek yerini doğal gaza bırakırken, bir yandan doğal gaz yatırımları artar diğer taraftan doğal gaz piyasası likit bir piyasaya dönüşür. Med Cezir Petrol fiyatları yükselmeye devam eder, ama bu ekonomileri yavaşlatır, ekonomik yavaşlamalar fiyatları aşağı çeker. Fiyatlar bir dengeyi bulamaz, volatilite yüksektir. Durgunluk Ekonomik krizlerin etkisi azalsa da, dünya bir türlü 2000’li yıllardaki büyüme trendini yakalayamaz. Özellikle Asya bölgesinde, ekonomik büyüme ciddi oranda yavaşlar. AB bölgesi uzun dönemli bir yeniden yapılanmaya girer Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Altın Çağ – Küresel Değişimler Parametre Açıklama Petrol Fiyatları Petrol fiyatlarının yükseliş trendi devam eder, fakat bu yükseliş sert değildir. Bu da diğer teknolojileri ve kaynakların şansını arttırır. Piyasalar daha entegredir. Ekonomik büyüme çok yüksek olmasa da, yeterli seviyededir. Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına Endekslenmesi Doğalgaz fiyatlarının petrole endekslenmesi giderek azalır. Artık daha fazla spot piyasa fiyatı konuşulur. Bu üretici ülkelerde rahatsızlığa sebep olur ama kaya gazı (shale)’nın piyasaya girişi ile eski etkilerini bulamazlar. Bu süreçte bir kısım kontrat hala petrole endekslidir ama spot parametreler de içerir. LNG LNG hacmi hızla artar. Asya piyasası canlanır. Nükleer Nükleer santraller, OECD ülkelerinde giderek daha fazla sistem dışına itilir. Bu senaryo da, doğalgaz sadece bu nükleer santralleri değil, bir kısım kömür santrallerini de ikame eder. Elektrik Doğalgaz kaynaklarının hızla devreye girmesi ile elektrik daha fazla doğal gaza bağımlıdır. Elektrik talebi de kararlı ve yüksek olmayan doğal gaz fiyatları sebebi ile hızla artar. Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, başta Kuzey Amerika olmak üzere bir çok yerde doğal gazlı arabaların sayısı artar. Artık petrolün son kalesi olan ulaştırmada da doğal gazın payı hızla artmaktadır. Kontratlar Yeni kontratlar- yeni formüller . Kontratlarda spot fiyatlar ve esneklikler arttırılmıştır. Bir satıcılar piyasası değil, alıcılar piyasası oluşur. Yani fiyat avantajı tüketen taraftadır Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Altın Çağ – Türkiye Parametre Türkiye - Açıklama Talep Artışı Doğalgaz talebi hem elektrik kaynaklı hem de sanayi ve konut kaynaklı olarak hızla artar. Çeşitlendirme Enerji Güvenliği Akdeniz, Karadeniz, Irak gazları da devreye girer, Türkiye’nin imkanları artmıştır. Satıcı ülkeler Avrupa’ya en ekonomik ve güvenli yol olarak Türkiye’yi görürler. Bu da Türkiye’nin arz güvenliğine de katkı sağlar Gaz Ticareti İstanbul Commodity Exchange üzerinden, Irak, İran, Azerbaycan gazlarının ticareti, future, forward, Elektrik Piyasası Elektrik fiyatları daha fazla doğal gaz fiyatları ile ilintilidir. Fiyatlarda azalan bir artış vardır. Elektrikte doğal gazın oranı %65’lere çıkar. Yerli kömür azalır. Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Med Cezir– Küresel Değişimler Parametre Açıklama Petrol Fiyatları Petrol fiyatları bir düşüp bir çıkmaktadır. Enerji fiyatlarındaki bu belirsizlik herkesi kötü etkilemektedir. Ama ekonomik büyüme güçlü olmasa da devam etmektedir. Fiyatlar bir tepe bir taban yapmaktadır. Belirsizlik hakimdir. Bu da yatırımları geciktirmektedir. Piyasa istikrarı düşüktür. Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına Endekslenmesi Fiyatlar yükseldikçe: Tüketici ülkeler formülasyonda esneklik isterken Fiyatlar düşerken: Üretici ülkeler formülasyonu destekler LNG Spot piyasa hacmi artar ama LNG kontratları daha çok uzun vadelidir. Herkes önünü görmek istemektedirler. LNG ve boru hattı üzerinden ticaretler eşit miktarda artar Nükleer Nükleer santrallerin devreden çıkışı azalır. Elektrik Çevre ve iklim konuları gündemdeki yerini korur. Kömür santralleri yapımı yavaşlar. Fakat doğal gaza aşırı bir talep de yoktur. Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada mevcut trend devam eder, elektrikli ve doğal gazlı arabalar hala marjinal seviyededir. Kontratlar Take or paylerde esneklikler Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Med Cezir– Türkiye Parametre Türkiye - Açıklama Talep Artışı Doğalgaz talep artışı, fiyat artışları olduğu dönemlerde yavaşlarken, petrol fiyatları düşerken hızlanır. Talep artışı ekonomik büyümeye paralel seyreder. Çeşitlendirme Enerji Güvenliği Çeşitlendirme devam ederken, marjinal fiyatta kalan kontratlar artık devam ettirilmez. Ucuz kaynakların çeşitlendirilmesi Gaz Ticareti Bir piyasa oluşturma fikri vardır ama uluslar arası piyasalara olan güvensizlik, gaz piyasası oluşumunu yavaşlatır. Elektrik Piyasası YEK Alım garantilerine talep artar. Elektrik spot fiyatlarında anı sıçramalar gözlenir. Doğal gaz marjinal fiyat olduğu dönemlerde üretim yapma imkanı bulamaz Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Durgunluk– Küresel Değişimler Parametre Açıklama Petrol Fiyatları Fiyatlar kısa vadede hafif artarken, ekonomik yavaşlama ile birlikte hızla düşer, dünya ekonomisi uzun süreli bir durgunluk-düşük büyüme sürecine girer. Enerji talebi büyümesi durur. Asya bölgelerindeki ekonomilerde sorunlar gözlenir. Petrol fiyatları da 80$ da altına düşer, bir süre orda kalır. Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına Endekslenmesi Dönem başındaki petrol fiyat tartışmaları dönem sonunda yerini mevcut formüllerin devam yönünde bir sessizliğe bırakır. Enerji sorunları artık ikinci plandadır. Formülasyonlu kontratlar konumlarını muhafaza eder. Take or pay’lerde indirim olur. LNG LNG’de yeni yatırımlar durur/azalır. LNG boru hattı gazı ile rekabet etmeye çalışır. Bir çok LNG sıvılaştırma tesis yatırımı ötelenir. Nükleer Nükleer santraller konusunda AB adım atarak, santrallerin kapatılmasını engeller. Eski santraller renove edilerek, üretimlerine devam ederler. Elektrik Elektrikte, çevre/yenilenebilir ikinci plandadır. Kömür üretimleri artmaktadır. Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, düşen petrol fiyatları sebebi ile alternatiflerin girişi imkansız hale gelmiştir. Kontratlar Kontratlarda al ya da öde miktarlarında müzakereler olur. Esneklikler artar. Formül değişiklikleri gözlenir. Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Durgunluk– Türkiye Parametre Türkiye - Açıklama Talep Artışı Doğalgaz talebi artış hızı düşer. Çeşitlendirme Enerji Güvenliği Çeşitlendirme konusunda projelerin gerçekleşme hızı yavaşlar. Farklı projeler gündemdedir ama gerçekleşmeler uzun sürmektedir. Gaz Ticareti Gaz ticareti konusunda istekli müşteri de satıcı da bulmakta zorluk çekilmektedir. Elektrik Piyasası Doğal gazın elektrikteki üretimi düşer, alım garantileri ve YEK artar. Elektrik talebindeki artış da yavaşladığı için, pahalı doğalgaz fiyatları ile üretim ihtimali düşer Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Sonuçlar Altın Çağ Med Cezir Durgunluk Gelecek belki de bu üç geleceğin karışımı, optimist-pesimist ve kararsız Çıkarılacak sonuçlar Türkiye’nin önemi tüm senaryolarda artmaktadır. Doğu akdeniz gazının boru hattı ile pazarlara açılması en mantıklı ve risksiz yöntemdir Bir İstanbul Commodity Exchange üzerinden Irak, İran, Akdeniz, Azerbaycan, Rusya gazlarının pazarlandığı bir Doğal Gaz Süpermarketi Elektrikte doğal gazın önemi Karar alma ve hareket etme süreçlerinin hızlandırılması Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012

Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012 Teşekkürler Fatih Dönmez Barış Sanlı Fatih Dönmez - Barış Sanlı - 2012