Hazırlayan: Arş.Gör. Nahit GENÇER Danışman: Prof.Dr. Oktay ARSLAN ANTİOKSİDANLAR Hazırlayan: Arş.Gör. Nahit GENÇER Danışman: Prof.Dr. Oktay ARSLAN

Antioksidan Nedir? Serbest Radikaller Nedir ve Nasıl Oluşur? Serbest Radikallerin Zararları Nedir? Antioksidanların Görevleri Nedir? Antioksidanlar Nasıl Çalışır? Antioksidan İhtiyacımız Ne Kadar? Antioksidan Kaynaklı Besinler Nelerdir?

Antioksidan Nedir? Canlı dokularda istenmeyen oksidasyon reaksiyonlarını önleyen maddelere ANTİOKSİDAN denir. Vitaminler ve mineraller yanında bazı enzimler de antioksindandırlar. Antioksidanlar, oksidatif stresle oluşan serbest radikaller olarak adlandırılan zararlı moleküllere karşı koruyucu etkiye sahiptirler.

Serbest Radikaller Nelerdir? Serbest Radikaller, üzerinde elektron fazlalığı veya eksikliği nedeniyle yüklü olan kimyasal olarak aktif atom veya moleküllerdir. Serbest Radikaller özellikle reaktif tür oksijen içerirler. Bunlar; hidrojen peroksit, alkoksit ve ozon gibi eşleşmemiş elektronu bulunmayan oksijen türevleri ile hidroksil, peroksil, alkoksil, azot oksit, azot trioksit ve süperoksit radikallerini içerir.

Serbest Radikaller Neden Oluşur? Vücuttaki virüs ve bakterileri etkisiz hale getirmek için bağışıklık sistemi içine konulan mekanizmalardan biri de serbest radikallerin üretimidir.

Her şeyde bir denge olduğu gibi bu mekanizmaların sağlıklı işletilmesinde de dengeli üretim çok önemlidir. Eğer serbest radikal üretimi fazla oluyorsa ve koruyuculukla vazifeli antioksidan gibi moleküller de yoksa veya yeterli değilse, bilhassa yaşlılarda tahribat söz konusudur.

Serbest Radikaller Nasıl Oluşur? Serbest radikaller hem vücudun içinde hem de dışındaki etkenler tarafından meydana gelir. Oksijenli solunum, metabolizma ve enfeksiyon gibi vücut içinden kaynaklanan olayların yanında; sigara, alkol, x-ışınları, güneş ışını ve kirlilik gibi dış kaynaklı çevresel faktörlerin etkisiyle de serbest radikaller oluşur.

*Sigara ve alkol yanında strese bağlı olarak ta vücutta bu moleküllerin üretimi gerçekleşmektedir.

İnsanlar ister gıda maddeleri vasıtası ile olsun ister metabolik olaylar sonucu olsun, her zaman bu dejeneratif moleküllerle karşı karşıya bulunur. Alınacak önlemler bunların vücuttaki zararlı tesirlerini en aza indirilebilir veya önleyebilir.

Serbest Radikallerin Zararları Nelerdir? Serbest radikaller vücudun her yerinde elektron verip yada alabilirler. Böylelikle hücreler, proteinler ve DNA’ya zarar verebilirler.

Serbest radikaller; DNA moleküllerine bağlanıp onda zararlı değişikliklerin ortaya çıkmasını tetikleyerek kansere sebep olabilir. Pankreasta yoğunlaşırsa şeker hastalığına, gözde katarakta,kanda ise kalp ve dolaşım sistemi hastalıklarına sebep olur.

Serbest radikallerin vücutta tetikleyici olarak sebep olduğu hasarların ilk belirtileri; Deride buruşma,sarkma ve renginde kararma şeklindedir. Ayrıca kronik yorgunluk ve bitkinlik semptomları görülür.

Antikor Organizmaya dışardan gelen mikroorganizma yada makro moleküllere karşı sentezlenen protein yapısında bileşikler. Antioksidan Dış ve iç etkiler sonucu meydana gelen zararlı moleküller olan serbest radikallere karşı koyan maddelere de antioksidanlardır.

Antioksidanların Fonksiyonu Antioksidanlar; serbest radikalleri etkisiz hale getirerek oksidasyon prosesini engellerler.Bu esnada kendileri okside olurlar.Bu nedenle antioksidan kaynaklı gıdalara sürekli ihtiyacımız vardır.

Antioksidanların Etki Mekanizması 1.Zincir Kırılması İle; Bir serbest radikal bir elektron aldığında yada verdiğinde, ikinci bir radikal oluşur. Bu molekül aynı şekilde üçüncü bir radikali oluşturur ve daha çok kararsız ürünler oluşarak zincir şeklinde devam eder. Bu prosesi C veya E vitamini yada beta-karoten gibi zincir kıran antioksidanlar durdurur.

Antioksidanların Etki Mekanizması 2.Önleyiciler İle; Süperoksit dizmutaz, katalaz ve glutatyon peroksidaz gibi antioksidan enzimler başlangıçtaki radikal oranını azaltarak oksidasyonu önlerler. Bağlanan iki serbest radikali birleştirerek nötralize ederler. Böylelikle zincirin oluşumu önlenir.

Antioksidan Çeşitleri Antioksidanlı Gıdalar; Vitamin E: Bu terim tokoferolün biyolojik olarak aktivite gösteren 8 izomerinin genel bir adıdır. -tokoferol en çok bulunan, ve vücutta en yüksek canlı potansiyeline ve en kuvvetli etkiye sahip izomerdir.

-tokoferol yağda çözülebildiği için hücre membranının yapısının çoğunu oluşturan yağ asitlerinin serbest radikaller ile zarar görmesini önleyen tek formudur. Aynı zamanda düşük yoğunlukta lipoproteinlerdeki (LDL) yağları oksidasyondan korur.

Vitamin C: Askorbik asit olarak da bilinir, suda çözülebilen bir vitamindir. Hücrelerin içerisindeki sulu bir çevrede olan serbest radikalleri zararsız hale getirir.

-karoten: Suda çözülebilen bir vitamindir -karoten: Suda çözülebilen bir vitamindir.600 çeşit karotenoid olduğu bilinmektedir. A vitamininin bitkilerdeki provitamin formudur.

Selenyum: Bir eser elementtir Selenyum: Bir eser elementtir. Yalnızca çok küçük miktarlarda almamız gerekir. Aksi halde fazlası insanı öldürür. Selenyum, glutatyon peroksidaz gibi enzimlerde aktif rol alır. Selenyum gibi mangan ve çinko mineralleri de eser elementtir ve çeşitli antioksidan enzimlerin esansiyel bir parçasıdırlar.

Antioksidan Enzimler: Süperoksit dismutaz (SOD), katalaz ve glutatyon peroksidaz (GPx) gibi antioksidant enzimler serbest radikalleri yok etmede savunma hattında primer olarak görev yaparlar.

SOD ilk olarak süperoksit radikalini (bir elektron ilavesiyle) hidrojen peroksit ve oksijen formuna indirger. Daha sonra katalaz ve GPx, hidrojen peroksidi indirgemek için glutatyon proteini ile beraber çalışır, son ürün olarak ta su oluşur.

Yükseltgenen glutatyon diğer bir antioksidan enzim olan glutatyon redüktaz tarafından tekrar indirgenir. Bu enzimler okside olan DNA’yı onarırlar, proteinleri eski haline indirgerler ve yükseltgenmiş yağları parçalarlar.

Diğer Antioksidanlar: Vitamin, mineral ve enzimlere ilaveten antioksidan özelliği olan bileşikler ve de gıdalarda vardır. Bunlardan biri olan enerji üretiminde rol alan koenzim q10 yıkıcı serbest radikallerden vücudu korur. Ayrıca DNA metabolizmasının bir ürünü olan ürik asit de önemli bir antioksidan olarak tanınır.

Antioksidanların Sağlığa Faydaları Antioksidanların serbest radikallerin zararlı etkilerini önlediği için mümkün olduğunca çok miktarda antioksidan tüketmemiz gerektiği düşünülebilir. Ancak antioksidanların aşırı tüketimi potansiyel toksitileri ve ilaçlarla etkileşme riskinden dolayı zararlı olabilir. Yüksek miktardaki antioksidanlar kendi kendilerine ön-oksidanlar olarak davranabilirler.

Yapılan deneysel çalışmalar; Aşırı derecede sigara ve alkol içen Finlandiyalı gönüllü erkekler üzerinde yapılan çalışmalarda -tokoferol ve -karotenin kanseri önlediği bulunmuştur.

50 mg E vitamini 8 yıl sonra %32 prostat kanseri teşhisinde ve % 41 ölüm oranında azalma 60 mg E vitamini 4 ay sonra bağışıklık sisteminde düzelme 400 mg C vitamini 1 yıl sonra Serumdaki peroksit seviyesinde azalma Beta-karoten tek başına verildiğinde akciğer kanserinde %16 artış olurken; E ve C vitamini ile birlikte verilince görme bozukluklarını azalttığı bulunmuştur.Kanser oranında daha fazla azalma Ancak bu sistemin nasıl çalıştığı henüz aydınlatılamamıştır.

Antioksidan İhtiyacımız Ne Kadar?

Antioksidan Kaynaklı Gıdalar Vitamin E: En çok bitkisel yağlar, zeytin, fındık, fıstık ve badem de bulunur.

Vitamin C: Portakal, limon, greyfurt gibi tüm meyvelerde, yeşil yapraklı sebzeler, domates, biber ve de patateste bulunur.

Beta-karoten: Biber,havuç, ıspanak, patates, balkabağı ve kayası da bulunur.

Selenyum: Et, tavuk, deniz ürünleri, ceviz, pirinç ve tüm tahıllarda da bulunur.

Teşekkürler