Yaşlılık Döneminde Depresyon Dr. Özlem Erden Aki Hacettepe Üniversitesi Psikiyatri AD

Sunum akışı Depresyon tanımı Yaşlılık depresyonunun özellikleri Epidemiyoloji Ayırıcı tanı Prognoz Tedavi

Yaşlı ve üzgün olmak doğal mıdır? hayır evet

Yaşlılarda depresyon tanısının konulmasında engeller Toplumdaki önyargılar “Yaşlılığın normal sonucu” Sağlık çalışanlarında önyargılar Yaşlı bireylerin önyargıları: utanma ve korku Yaşlıların tıbbi hizmete ulaşamaması Maskeleyen tıbbi sorunlar Atipik görünüm: Yaşlılık depresyonuna özgü belirti örüntüsü

Depresyon için risk faktörleri Madde kullanımı Duyu kusurları (görme, işitme azlığı) Geçmiş depresyon öyküsü Ailede depresyon öyküsü Ciddi tıbbi hastalık tanısı Çevre değişikliği Kayıplar: Emeklilik Rol kaybı (iş, aile, arkadaş) Aile üyesi veya arkadaş kaybı (eş, çocuk) Organ ve vücut işlevi kaybı Otonomi kaybı Özel yaşamın kaybı

Yas Patolojik yas Genel tıbbi duruma bağlı depresyon Major depresyon Minor ( eşik-altı, subklinik ) depresyon Psikotik depresyon Distimi Bipolar afektif bozukluk, depresyon epizodu Depresyon ile giden uyum bozukluğu Duygudurum bozukluğu BTA

Epidemiyoloji Major depresyon yaşlılarda daha nadir %1-3 Farklı popülasyonlarda rakamlar değişiyor: Toplumda %3 Tıbbi hast olanlarda %15 Bakımevlerinde %30 Eşik-altı, subklinik depresyon genelde % 15 Birinci basamakta % 17-37 Bakım evlerinde % 45- 60

Major Depresyon için Tanı Kriterleri DSM-IV Çökkün duygudurum İlgi ve istek kaybı, anhedoni İştahta azalma veya artma, kilo değişikliği Uykusuzluk veya aşırı uyuma Psikoomotor ajitasyon veya retardasyon Yorgunluk veya enerji kaybı Değersizlik veya suçluluk düşünceleri Konsantrasyon kaybı veya karar vermede güçlük Israrlı ölüm veya intihar düşünceleri, intihar planı veya girişimi

Yaşlılarda sık görülen yakınmalar Uyku bozuklukları: toplam uyku zamanında azalma sık uyanmalar uyku etkinliğinde azalma İştah azalması: enerji harcamasında azalma azalmış aktivite dişler ve çiğneme ile ilgili sorunlar Enerji azalması ve halsizlik: tıbbi sorunlar (KOAH, kalp yetmezliği) ilaçlar ( beta blokörler, BDZ) Dikkat ve bellek sorunları: yaşa bağlı unutkanlık duyu kusurları ilaçlar

Psikolojik semptomlar Vejetatif semptomlar Psikolojik semptomlar Uyku İştah Enerji Psikomotor değişiklikler Sıklıkla yaşlılarda ve diğer tıbbi hastalıklarda görülürler Ayırt edici ve duyarlı değildirler İlgi , istek ve haz alma Suçluluk Konsantrasyon Değersizlik düşünceleri İntihar düşünceleri Yaştan bağımsız ve güvenilir Yaşlılar bu sx daha az bahsederler Yaşlıda daha nadir görülür

Yaşlıda depresyon genç erişkinlikten farklı görünümdedir Minör depresyon daha sık görülür: Yeni somatik yakınmalar Var olan GIS sx veya artrit sx artması Kardiovasküler sxs Sağlıkla aşırı uğraş Konsantrasyon azlığı, yorgunluk, ilgi ve istek kaybı Anksiyete, ajitasyon ve psikoz daha sık görülür Maskeli depresyon, sx minimize edilir veya dile getirilmez Bilişsel işlevlerde bozulma olabilir

Ayırıcı Tanı Endokrin bozukluklar ( hipo- hipertiroidi) Malignansiler Kardiyak hastalıklar KOAH Nörolojik hastalıklar (SVO, Parkinson Hst) Diabet Anemi Organ yetmezlikleri ( KBH) Madde kullanım bozuklukları İlaç yan etkileri Demans Deliryum

Tıbbi hastalık ve depresyon Tıbbi hastalıklar depresyon belirtilerine yol açabilir Tıbbi hastalık depresyon tepkisine yol açabilir Depresyondaki yaşlı somatik yakınmalar getirebilir Metabolik Endokrin Nörolojik Pulmoner Kardiovasküler Kas-iskelet Kanser, anemi Kronik ağrı İşlev kaybı, yeti yitimi Kendine güvende azalma Bağımlılıkta artış Ölüm korkusu Ağrı-sızı İştah, kilo Yorgunluk, enerji kaybı Kabızlık Çarpıntı uykusuzluk

Depresyon belirtilerine yol açabilecek ilaçlar Anabolik steroidler Antiaritmikler (amiodaron) Antikonvülzanlar Barbitüratlar Benzodiazepinler Karbidopa- levodopa Beta adrenerjik antagonistler (propranolol)) Klonidin Dijitalis preparatları Glukokortikoidler H2 blokörleri Metoklopramid Opioidler

Tedavi edilmeyen depresyonun yol açtığı sorunlar Tamamlanmış intihar Gereksiz sağlık harcamaları Gereksiz ilaç kullanımı İşlevselliğin kaybı Hayat kalitesinde düşme

Yaşlılıkta İntihar Tüm intiharların %20si İntihar girişimleri az ama Tamamlanmış intihar riski yüksek!! Öldürücü yöntemlerin kullanımı sık Dolaylı intihar sık: Aç kalma, yemeği reddetme Hayati ilaçların reddi Alkol kullanımı Yaşama sevincinin kaybı

İntihar için risk faktörleri İleri yaş Ciddi tıbbi hastalık Yalnız yaşama (bekar, dul, boşanmış) Erkek cinsiyet Alkol/ madde kötüye kullanımı Özgeçmiş/ soygeçmişte intihar öyküsü Ciddi stres faktörleri İntihar planı

Yaşlıda depresyonun prognozu Daha kronik gidişlidir Erişkinde kronik depresyon %20 Yaşlıda kronik depresyon %30 1 yılda %10-15 relaps Relaps için risk faktörleri Sık ataklar Geç başlangıç Distimi Tıbbi hastalık İlk epizodun ağır olması Hastane yatışı, intihar girişimi

Psikotik depresyon Sanrılar ön plandadır Varsanılar nadir görülür Suçluluk, nihilistik, somatik sanrılar yaşlıda sık Sanrılar duygudurumla uyumlu ve sistemlidir Varsanılar nadir görülür Varsanılar çoğunlukla altta yatan organik bir sorunu ( deliryum gibi) düşündürmelidir Aynı anda antidepresan + antipsikotik ile tedavi edilir EKT ilk seçeneklerden biridir Oral alımı reddeden, genel durumu bozulan hastalarda acil EKT düşünülmelidir

Depresyon ve Demans Depresyon ve demansın belirtileri benzer, depresyon ve demans aynı anda var olabilir ve diğer hastalıklarla hep birlikte de görülebilirler Karmaşık/ ayrımı zor vakalarda nöropsikolojik değerlendirme altın standarttır Zor vakalarda önce depresyon tedavisi yapılması, yanıta ve tabloya göre demans tedavisi eklenmesi önerilir Tanı atlamaktansa fazladan tedavi tercih edilmelidir

Psödodemans (depresyonun demansı) Eski terim Depresyona sekonder bilişsel işlev bozukluğu Depresyon düzelince düzeliyor Artık tercih edilmiyor Bilişsel işlevlerde tam düzelmeden sonra dahi bu hastalarda %20/yıl oranında demans tanısı konuluyor

Demans Depresyon, bilişsel bozulmanın eşlik ettiği Başlangıç zamanı bellidir Kısa süreli öykü (hafta/ay) Hızlı ilerler Bellek sorunlarından çok yakınır Bellek sorunları davranışla uyumsuzdur Duygudurum çökkündür Gece kötüleşmez, tam tersine düzelir Görüşmede efor sarf etmez “bilmiyorum” yanıtı sıktır Bellek sorunları tutarsız/parçalıdır Testlerde tutarsız sonuçlar alınır Sinsi başlar Uzun süreli öykü (ay/yıl) Yavaş ilerler, ilk sx gözden kaçar Bellek sorunlarından yakınmaz Bellek sorunları davranışa yansır Duygudurum apatiktir Gece sx kötüleşir, konfüzyon görülebilir İyi olduklarını kanıtlamak için uğraşırlar Yanıt vermeye çalışırlar Yakın bellek daha bozuktur Belli yetilerde tutarlı olarak kötü performans gösterirler

Depresyon ve demansta nöropsikolojik profil Kayıt bozulur ( dikkat bozukluğu ve motivasyon azlığına bağlı) Bellek bozulur, dikkat bozukluğuna bağlıdır Geri çağırma ve tanıma normaldir Demans Kayıt bozulur (kısa süreli bellek bozukluğu) Erken dönemde dikkat normaldir yakın bellek uzak bellek epizodik bellek semantik bellek Tanıma bozulur, uydurma yanıtlar/boşluk doldurma sıktır İleri dönemlerde geri çağırma bozulur

Kadife, burun, cami, papatya, mor depresyon demans Hemen hatırlama sağlam 5 dk sonra hatırlama sağlam İpucu ile tanıma sağlam Seçenekler arasından tanıma sağlam Hemen hatırlama sağlam olabilir 5 dk sonra hatırlama bozuk “hangi 5 kelime?” İpucu ile tanıma bozuk Seçenekler arasından tanıma: yanlış seçeneği söyler

Depresyon: Prodrom mu risk faktörü mü?

Vasküler Depresyon Serebrovasküler hastalık depresyonu tetikleyebilir veya yol açabilir Prefrontal korteks, bazal ganglia veya subkortikal yerleşimli yaygın iskemik lezyonlar (silent strokes) depresyon benzeri tabloya neden olabilir Vasküler risk fx olan kişilerde sık (HT, HL) Apati, psikomotor retardasyon, bilişsel kayıp ile ortaya çıkar Tedaviye dirençlidir Zamanla vasküler demans tablosu yerleşir

Demansa ilerleme riski yüksek olan bir depresyon alt tipi tanımlanmıştır Motivasyonla ilişkili semptomlar: ilgi kaybı enerji kaybı konsantrasyon zorlukları Apati Klasik depresyon sxs daha nadir ( değersizlik, suçluluk, intihar düşünceleri) Psikomotor retardasyon

Tedavi Dinle Tanı Bilgilendir Bağımsızlığına saygı duy Aileye bilgi ver Kararlar alınırken hasta ve aileyi kat Semptomları değersizleştirme Basit öğütlerden kaçın

Tedavi Fiziksel sağlığını izle ve müdahale et: Sağlıklı beslenme Boşaltım Uyku/ dinlenme Ağrı kontrolü İlaç, gevşeme yöntemleri Sosyal aktivite Fiziksel aktivite Günlük yürüyüş Pasif egzersiz

Farmakolojik tedavi TSA SSRI SNRI Diğerleri

TSA SSRI SNRI Diğerleri Konfüzyon Ortostatik hipotansiyon düşme Üriner retansiyon Glokom Kabızlık Aritmi GIS yan etkileri Anksiyete Baş ağrısı Uyku bozukluğu Kanama Hiponatremi İlaç etkileşimleri Fluoksetin Paroksetin Tercih etme Hipertansiyon MAOI Mirtazapin Bupropion Trazadon

Yaşlıda antidepresan kullanırken belli tercihlerimiz var mıdır? SSRI : sitalopram, sertralin, essitalopram güvenli ilaç etkileşimleri açısından dikkat! Mirtazapin: anksiyete, uyku ve iştah için tercih edilebilir Venlafaksin, duloksetin: ağrılı depresyonlarda

Farmakolojik tedavi Etki geç başlar Önce vejetatif bulgular düzelir En az 6-8 hafta beklenmelidir Önce vejetatif bulgular düzelir Kollateral bilgi önemli

“düşük doz başla, yavaş git” Metabolizma yavaşlar Yan etkilere duyarlılık artar İlaç etkileşimleri olabilir Erişkin dozlarının ½, 1/3 ü başlanmalıdır “ama git” Etki yan etki dozu artır ANAHTAR KELİME: YAKIN İZLEM

EKT ( Elektro- Konvulsif Terapi) Yaşlılık depresyonlarında çok etkili, %80- 90 yanıt oranları bildiriliyor Psikotik depresyon Yemek reddi olan, katatonik hastalar Acil durumlarda ilk seçenek Yan etkileri minimal, yaşlıda güvenli Bellek sorunları Kardiak sorunlar Kesin kontrendikasyonu yok Uygulanışı Hastanede, anestezi altında, ameliyathane şartlarında Sürdürüm tedavisi Bazı olgularda 1-6 ay aralıklarla sürdürüm tdv uygulanabilir

Teşekkürler…