Primitif bakteri fosilleri 4560 Ma Gezegenlerin Ve Dünyanın oluşumu 4510 Ma Ayın oluşumu 4470 Ma En yaşlı Ay kayaçları 4000 Ma En yaşlı kıtasal kayaçlar 3800 Ma Su erozyonunun kanıtları 4000 2700 Ma Atmosferik oksijenin Artmaya başlaması 3500 Ma Manyetik alan kaydı Primitif bakteri fosilleri 3000 2500 Ma Ana kıta oluşum fazının tamam- lanması 2000 1500 1000 542 Ma Canlı türlerinde patlama Toplu yokolmalar 500 359 Ma 251 Ma 200 Ma 65 Ma Günümüz 443 Ma Toplu yokolma 125 Ma İlk çiçekli bitkiler 0.2 Ma Homo Sapiens’ in İlk ortaya çıkışı 420 Ma İlk karasal hayvanlar 5 Ma İlk hominidler

Manto Kabuk Sıvı demir dış çekirdek Katı demir İç çekirdek

SİSTEM OLARAK DÜNYAMIZ İKLİM SİSTEMİ Buzulküre Atmosfer Hidrosfer Biyoser Litosfer PLAKA TEKTONİĞİ SİSTEMİ İç çekirdek Astenosfer Manto Dışçekirdek JEODİNAMO SİSTEMİ

Kıtasal kabuk (2.8 g/cm3) Moho süreksizliği Yoğunluğu düşük olan kıtasal kabuk daha yoğun manto üzerinde yüzmektedir. Kıtasal kabuk okyanusal kabuktan daha az yoğundur. 0 (km) Okyanusal kabuk (3.0 g/cm3) Kıtasal kabuk (2.8 g/cm3) 10 20 30 Mantle (3.4 g/cm3) Moho süreksizliği 40 50 Yatay mesafe ölçeksizdir

Kıtasal kabuk (2.8 g/cm3) Moho süreksizliği Okyanusal kabuk ‘Mafik’ magnezyum ve demice zengin ‘Felsik’ K-feldispat ve silisçe zengin 0 (km) Okyanusal kabuk (3.0 g/cm3) Kıtasal kabuk (2.8 g/cm3) 10 20 30 Manto (3.4 g/cm3) Moho süreksizliği 40 50 Yatay mesafe ölçeksizdir

Dünyanın ana katmanlarının yoğunluğu Alüminyum (8%) Demir (6%) Silisyum (28%) Magnezyum (4%) Kalsiyum (2.4%) Diğer (5.6%) KABUK Kabuk Oksijen (46%) Alüminyum (2.4%) Demir (6.3%) Silisyum (21%) Magnezyum (22.8%) Manto Kalsiyum (2.5%) MANTO Oksijen (44%) Dış çekirdek İç Çekirdek Derinlik (km) Nikel (5%) DIŞ ÇEKİRDEK Demir (85%) Kükürt (5%) Oksijen (5%) Density (g/cm3) İÇ ÇEKİRDEK Demir (94%) Nikel (6%) Derinlik (km)

Sun Dünyamız açık bir sistemdir Dünyanın iç motoru ise dünyanın oluşumu sırasında madde birikiminden ve farklı-laşmasından kaynaklanan ısı ve kararsız radyoaktif elementlerin bozunmasından açığa çıkan ısıyla çalışır. Güneş Dünyanın dış motoru olarak işlev görür. Güneş enerjisi iklim ve hava koşullarını belirler. Sun Dünyadan yayılan ısı yeriçinden ve güneşten gelen ısıyı dengeler. Meteorlar uzaydan Dünyamıza gelen kütlelerdir.

DÜNYAMIZIN ENERJİ KAYNAKLARI 1- Güneş radyasyonu: 2- Radioaktif bozunma: 3- Gel-git ısısı: 4- İlksel Isı: 5- Çekirdek Oluşumu:

ISI TRANSFERİ ÜÇ BİÇİMDE OLMAKTADIR. 1. RADYASYON 2. İLETİM 3. KONVEKSİYON

Konveksiyon sıcak suyun yükselmesine neden olur. Yükselen su soğuyarak yanal olarak hareket eder ve çökmeye başlar. Bu olay plakaların oluşmasına ve bir- birinden uzaklaş- masına neden olur. Sıcak malzeme manto İçerisinde yükselir. Plakaların birbirine yak- laştığı yerde soğumuş plaka manto içine sürük-lenir. Plate Plate Manto içerisine çöker, ısınır ve yeniden yükselir. Dibe çöken su ısınır ve yeniden yükselir

Dünyamızın en dış katmanı olan litosfer, plaka olarak adlandırılan bir düzineye yakın büyük parçaya ayrılmıştır. Levhaların sınırlarını deprem odak noktalarının ve volkanizmanın dağılımından çıkartabiliriz.

Birbirinden uzaklaşan levha sınırları Okyanusal levhaların birbirinden uzaklaşması Atlantik Ortası Sırtı Kuzey Amerika Levhası Avrasya Levhası

Volkanlar ve depremlerin yoğunlaştığı bölge Birbirinden uzaklaşan levha sınırları Okyanusal levhaların birbirinden uzaklaşması Volkanlar ve depremlerin yoğunlaştığı bölge Atlantik Ortası Sırtı Kuzey Amerika Levhası Avrasya Levhas

Birbirinden Uzaklaşan Levha Sınırları Kıtasal plakaların birbirinden uzaklaşması Doğu Afrika Rift Vadisi Somali Levhacığı Afrika Levhası

Birbirine paralel vadiler; volkanlar ve depremler Birbirinden Uzaklaşan Levha Sınırları Kıtasal plakaların birbirinden uzaklaşması Birbirine paralel vadiler; volkanlar ve depremler Doğu Afrika Rift Vadisi Somali Levhacığı Afrika Levhası

Doğu Afrika Rifti-kıta üzerinde birbirinden uzaklaşan levha sınırı

Birbirine yaklaşan levha sınırları Okyanusal levha-Okyanusal levha yakınlaşması Mariana Adaları Mariana Çukuru Filipin Levhası Pasifik Levhası

Derin deniz hendeği; volkanik ada yayı Birbirine yaklaşan levha sınırları Okyanusal levha-Okyanusal levha yakınlaşması Derin deniz hendeği; volkanik ada yayı Mariana Adaları Mariana Çukuru Filipin Levhası Pasifik Levhası

Birbirine yaklaşan levha sınırları Okyanusal levha-Kıtasal levha yakınlaşması And Dağları Peru-Şili hendeği Nazca Levhası Güney Amerika Levhası

Birbirine yaklaşan levha sınırları Okyanusal levha-Kıtasal levha yakınlaşması Volkanik dağ zinciri oluşur And Dağları Peru-Şili hendeği Nazca Levhası Güney Amerika Levhası

Birbirine yaklaşan levha sınırları Kıtasal levha-Kıtasal levha yakınlaşması Himalaya Tibet Platosu Ana bindirme fayı Avustralya-Hindistan Levhası Avrasya levhası

Birbirine yaklaşan levha sınırları Kıtasal levha-Kıtasal levha yakınlaşması Kabuk parçalanarak faylar boyunca üzt üste gelerek yüksek dağlar ve geniş bir plato oluşturur Himalaya Tibet Platosu Ana bindirme fayı Avustralya-Hindistan Levhası Avrasya Levhası

Yayılma merkezlerinin birbirinden ötelenmesi Transform-Faylı Sınırlar Okyanus Ortası Sırtı Transform Fayı Yayılma merkezlerinin birbirinden ötelenmesi Avrasya Levhası Kuzey Amerika Levhasu

Transform-Faylı Sınırlar Kıtasal Transform Fay Pasifik Levhası Kuzey Amerika Levhası

San Andreas Fayı

2. Basınç serbestleşmesi 3. Ortama su ilavesi Magma Oluşumu Magma oluşumu için üç temel koşuldan en az birinin etkili olması gerekmektedir. Sıcaklık yükselmesi 2. Basınç serbestleşmesi 3. Ortama su ilavesi

Düşük ---------------------Yüksek Sıcaklık Düşük ---------------------Yüksek Düşük ----------Yüksek Basınç EXPLANATION Line slopes down to the right because higher temperatures are needed to melt a rock under higher pressure Position of line depends on the composition of source rock (farther left for more felsic compositions) Point B is same pressure as A, but at a higher temperature so plots in liquid field Point C is at same temperature as B, but at higher pressure so plots in solid field Point D will have solid rock and magma INSTRUCTIONS TO STUDENTS (after most of slide) Observe this graph and think about how changing conditions could cause a rock starting at point A and point C to melt OBSERVATIONS Increase temperature for both A and C Decrease pressure for C Decrease pressure and increase temperature for C Derinlik (basınç) arttıkça kayaçların ergime sıcaklığı artar. 05.05.b1

Düşük ---------------------Yüksek Sıcaklık Düşük ---------------------Yüksek Düşük ----------Yüksek Basınç INSTRUCTIONS TO STUDENTS Observe what happens when a rock at point A his heated, with or without an increase in pressure EXPLANATION Point A to B is melting by heating Point A to C shows that pressure may be enough to keep rock from melting 05.05.c1

Düşük ---------------------Yüksek Sıcaklık Düşük ---------------------Yüksek Düşük ----------Yüksek Basınç INSTRUCTIONS TO STUDENTS Observe what happens when a hot rock at point C is uplifted so rapidly it does not have time to cool off EXPLANATION A hot rock at point C may melt as the pressure decreases (point B) For decompression melting to occur, rock must be hot and uplifted faster than it can cool off 05.05.c2

Düşük ---------------------Yüksek Sıcaklık Düşük ---------------------Yüksek Düşük ----------Yüksek Basınç INSTRUCTIONS TO STUDENTS (after most of slide) Consider what happens to a rock at point E if a small amount of water is added to hot, dry rocks EXPLANATION Water can lower (by as much as 500°C) the temperature at which a rock can melt Ortama suyun eklenmesi kayacın ergime sıcaklığını düşürür. 05.05.c3

VOLKANLARIN DAĞILIMI

sınırlarında magma oluşumu INSTRUCTIONS TO STUDENTS Observe what happens when a hot rock at point C is uplifted so rapidly it does not have time to cool off EXPLANATION A hot rock at point C may melt as the pressure decreases (point B) For decompression melting to occur, rock must be hot and uplifted faster than it can cool off Sıcaklık Düşük ---------------------Yüksek Düşük ----------Yüksek0 Basınç Uzaklaşan levha sınırlarında magma oluşumu 05.05.c2

Birbirine yaklaşan levha sınırında ergime (Okyanusal levha-Okyanusal levha yakınlaşması) Sıcaklık INSTRUCTIONS TO STUDENTS (after most of slide) Consider what happens to a rock at point E if a small amount of water is added to hot, dry rocks EXPLANATION Water can lower (by as much as 500°C) the temperature at which a rock can melt Düşük ---------------------Yüksek Düşük ----------Yüksek Basınç Suyun mantoya eklenmesi

Birbirine yaklaşan levha sınırında ergime (Okyanusal levha-Kıtasal levha yakınlaşması) Çoğunlukla Asidik ve ortaç kayaçlar oluşur Bazik magma kabuğu ergitir INSTRUCTIONS TO STUDENTS Think about how melting occurs along an ocean-continent convergent boundary Bazik magma oluşur Suyun eklenmesi mantoyu ergitir 05.10.b1

Yitim zonuna suyun taşınması Okyanus ortası sırtta suyun dolaşımı sonucunda su oluşan kayaçlar içerisindeki gözeneklere girer ve minerallerin içerisinde kristal suyu olarak bulunur. INSTRUCTIONS TO STUDENTS Think about how water gets into a subduction zone Minerallerdeki su derinlerde minerallerin parçalanmasıyla açığa çıkar (dehidratasyon) 05.10.c1

Yiten dilimdeki dehidratasyon (suyun açığa çıkması) reaksiyonları Yitimden önce okyanusal kabukta kil mineralleri, mikalar, karbonatlar, sülfatlar ve amfiboller bulunmaktadır. Basınç artarken amfibol parçalanarak su açığa çıkar.

Kıtasal çarpışma sırasında magma oluşumu Volkanlar çok azdır Kabuğun ergimesi asidik kayaçları (granit) oluşturur. INSTRUCTIONS TO STUDENTS Think about how melting occurs during a continental collision EXPLANATION Descending crust gets hotter If it gets hot enough, partial melting occurs, which is aided by water released during metamorphism Magmas typically do not reach the surface because of the high water content Kabuksal kayaçların derinlere gömülmesi ve ısınması Çarpışmada önceki yitim sırasında oluşan ergime artık devam etmemektedir. 05.10.d1

Kıtasal çarpışma

Sıcak nokta volkanizması

Sıcak noktaların dağılımı

Hareketli okyanusal levha altında yer alan sıcak nokta