T. C. ANKARA VALİLİĞİ İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Şube Müdürlüğü www T. C. ANKARA VALİLİĞİ İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Şube Müdürlüğü www.asm.gov.tr

BESLENMEYE BAĞLI KRONİK HASTALIKLARIN ÖNLENMESİ

AMAÇ Beslenmeye bağlı kronik hastalıkların önlenmesi konusunda bilgi ve tutum kazandırmak.

ÖĞRENİM HEDEFLERİ Beslenmeye bağlı kronik hastalıkların önemini kavrayabilmeli,   Toplumda sık görülen beslenmeye bağlı kronik hastalıkları sayabilmeli, Toplumda sık görülen beslenmeye bağlı kronik hastalıkların oluşum nedenlerini söyleyebilmeli, Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivitenin ilkelerini söyleyebilmelidir.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıkların önemi Toplum, giderek yaşlanmakta ve yaşam süresi uzamaktadır. Buna bağlı olarak hastalıkların görülme sıklığı ve çeşidi değişmektedir. Bazı hastalıklar doğuştan itibaren ortaya çıkarken, bazıları ise daha sonra fiziksel aktivite azlığı, Yetersiz ve dengesiz beslenme gibi etmenlerin etkisiyle açığa çıkmakta ve tamamen tedavi edilememektedir.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklar nelerdir? Şişmanlık Kalp- Damar Hastalıkları Yetişkin Tip Diyabet (Şeker) Hastalığı Hipertansiyon Bazı Kanser Türleri Osteoporoz (kemik erimesi)

Vücut ağırlığının istenilenden daha fazla olması ŞİŞMANLIK Dengesiz beslenme ve Fiziksel aktivite azlığı Vücut yağ oranın artması Vücut ağırlığının istenilenden daha fazla olması

ALINAN ENERJİ FAZLA HARCANAN ENERJİ AZ

Şişmanlık Beden kitle indeksi şişmanlığın en pratik göstergesidir. Beden kitle indeksi vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun m2 cinsine bölünmesi ile hesaplanır. Bu değerin 30 kg/m2 üzerinde olması şişmanlığın göstergesidir.

Vücut ağırlığını nasıl değerlendiririz? Boy ve ağırlığınızı ölçün. Beden kitle indeksinizi (BKİ) belirlemek için verilen denkleme göre hesaplayın. BKİ(kg/m2) = Ağırlık(kg)/ Boy uzunluğu2 (m)

BKİ değerlendirmesi <18.5 Zayıf 18.5-24.9 Normal 25.0-29.9 Kilolu,toplu,hafif şişman 30.0-39.9 Şişman >40.0 Ağır şişman

Vücut ağırlığını nasıl değerlendiririz? Bel çevrenizi mezür ile ölçün. Şişmanlıkta karın bölgesinin (bel çevresinin) yağlanması beslenmeye bağlı kronik hastalıklar için önemli risk etmenidir. Vücut yağının dağılımını gösterir. Deri altı yağ dokusu ve iç organların yağ miktarını belirler. Özellikle iç organların yağlanması, hastalıkların görülme riskini arttırır.

Karın bölgesi yağlanması önemli bir risk etmenidir.

Bel Çevresi: Erkeklerde: 94 cm Kadınlarda: 80 cm üzerine çıkmamalı. Erkeklerde: 102 cm Kadınlarda 88 cm üzerine çıkması hastalık riskini arttırır.

KALP-DAMAR HASTALIKLARI Şişmanlık ve diğer risk etmenleri sonucunda damarlarda kalınlaşma, yağ ve kalsiyum birikiminin neden olduğu bir hastalıktır.

Hastalığın oluşmasında risk etmenleri KALP-DAMAR HASTALIKLARI Hastalığın oluşmasında risk etmenleri Değişmeyen etmenler: yaş cinsiyet kalıtım

Değişken etmenler: KALP-DAMAR HASTALIKLARI Yüksek kolesterol düzeyi Hipertansiyon Yüksek kolesterol düzeyi HDL kolesterolün (iyi kolesterol) düşük olması LDL kolesterolün (kötü kolesterol) yüksek olması

KALP-DAMAR HASTALIKLARI Değişken etmenler: Kan trigliserit (yağ) düzeyinin yüksek olması Diyabet (şeker hastalığı) Hareketsiz yaşam Şişmanlık Sigara Kişilik özellikleri

DİKKAT… Karın bölgesi yağlanması kalp hastalığı riskini arttırır. Şişman bireyler zayıfladıklarında kan yağ düzeyleri ve kan basınçları NORMAL sınırlara düşer. Hızlı kilo kaybı kanda yağlanmaya neden olur. Haftada en fazla 1 kg kilo kaybı önerilmektedir.

HİPERTANSİYON (YÜKSEK TANSİYON) Kan basıncının normal kabul edilen değerlerden yüksek olmasıdır.

HİPERTANSİYON (YÜKSEK TANSİYON) Kan basıncının 140/90 mmHg üzerinde olması yüksek tansiyon olduğunu gösterir. Yüksek tansiyon, inmelere (felçlere) neden olabilir ve şişmanlık, beslenmede aşırı yağ ve tuz tüketimi ile ilişkilidir. Çocukluktan itibaren tuzlu besinlerin tüketimi yüksek tansiyona zemin hazırlar.

TİP 2 DİYABET( Şeker Hastalığı) Şeker hastalığı olarak bilinen diyabet şişmanlık ve fiziksel aktivite azlığı ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Kalıtımsal etmenler, yaş ve cinsiyet de rol oynayabilir. Şeker hastalığı insülin olarak bilinen hormon düzeyinin, yetersizliği sonucu oluşmaktadır.

TİP 2 DİYABET( Şeker Hastalığı) Ani şeker düzeyinin yükselmesi, kişide sorunlara yol açar. Bu durum zaman sürecinde kalp damar hastalıkları, inme, böbrek hastalıklarına yatkınlığı artırır. Öğün atlandığında kan şeker düzeyinde ani düşmeler de görülebilir. Bu iki duruma şeker koması denir. Şeker hastalığı olan kişilerin beslenme programları yaşamsal önem taşır.

KANSER İnsan vücudundaki hücrelerin belli bölgelerde kontrolsüz çoğalmasıyla oluşan tümörün neden olduğu hastalıktır.

KANSERDE RİSK FAKTÖRLERİ GENETİK ÇEVRESEL ETMENLER (Beslenme) SİGARA BAZI MADDELERDEKİ TOKSİK MADDELER RADYASYON VİRÜSLER İLAÇLAR BESİNLERDEKİ DOĞAL VEYA KARIŞAN KİMYASAL MADDELER

OSTEOPOROZ (Kemik Erimesi) Osteoporoz, beslenmede çocukluktan itibaren yetersiz kalsiyum alımı ve yetersiz fiziksel aktivite düzeyi ile kemiklerde yetersiz kalsiyum birikimi sonucu oluşur. Kemiklerin içi boşalır ve kırıklarla kendini gösterir.

OSTEOPOROZ (Kemik Erimesi) Osteoporoz büyük ölçüde önlenebilen bir hastalıktır.

OSTEOPOROZ RİSK FAKTÖRLERİ Kadın Çok zayıf olmak 50 yaşın üstünde olanların Menopoza girmiş olanlar Erken menopoza girenler Beslenme Yumurtalık ameliyatı geçiren kadınlarda

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Sağlıklı beslenmede öncelikle besin çeşitliliğini artırın. Her gün dört besin grubunda yer alan besinleri her öğünde tüketin.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Vücut ağırlığınızı koruyun. Beden kitle indeksinizin 18.5-24.9 kg/m2 arasında olmasına özen gösteriniz.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Günde birkaç kez tam tahıl unlarından yapılmış ekmek ve tahıl ürünlerini tüketin. Günde en az en az 5 porsiyon (400 gram) taze sebze ve meyve tüketin.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Yağ alımını azaltın ve katı yağlar yerine bitkisel sıvı yağları tercih edin. Eğer margarin kullanıyorsanız yumuşak margarinleri tercih ediniz.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Yağ içeriği fazla olan etler yerine kuru baklagilleri, balık, tavuk veya yağsız et tüketimini tercih edin. Etle pişen yemeklere yağ eklemeyin.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Düşük yağlı süt ve ürünlerini tercih edin. Şeker tüketiminizi azaltın.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Tuz tüketiminizi azaltın. İyotlu tuzu tercih edin. Sıvı tüketiminizi arttırın. Günde en az 8-10 bardak su için.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Alkol tüketilmemelidir. Eğer tüketiliyor ise günlük miktar azaltılmalıdır. Besinleri üç ana ve 2-3 ara öğün şeklinde tüketin. Öğün atlamayın. Besinlerin pişirilme yöntemi olarak haşlama, ızgara ve buharda pişirmeyi tercih edin. Kızartmalardan sakının.

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Besinlerin hazırlanmasında güvenilir ve hijyenik koşulların sağlanmasına dikkat edin. Beyaz ekmek yerine tam buğday unundan yapılmış ekmekleri tercih edin. Pirinç, makarna yerine bulguru tercih edin

Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite ilkeleri Stresten mümkün olduğunca uzak durun. Düzenli olarak sağlık kontrollerinizi yaptırın.

Fiziksel aktivitede ilkeler Fiziksel aktivitenizi arttırın.

Fiziksel aktivitede ilkeler Her gün en az 30 dakika (5000 adım) orta tempoda yürüyüş yapın. Veya haftada 3-4 kez 30-45 dakika orta tempoda yürüyüş yapın. 10 000 adıma çıkarın.

Fiziksel aktivitede ilkeler Egzersiz öncesi, sırası ve sonrası sıvı tüketiminizi arttırın. Egzersizi yemekten 2-3 saat sonra yapın. Çok tok ve aç olunmamasına dikkat edin.

ÖZET Toplumda beslenmeye bağlı görülen kronik hastalıkların başında şişmanlık, kalp- damar hastalıkları, yetişkin tip diyabeti, hipertansiyon, bazı kanser türleri ve osteoporoz gelmektedir. Beslenmeye bağlı kronik hastalıkların sıklıkla önlenmesi hastalıkların görülme riskini azaltır, üretken çalışmayı sağlar ve yaşam kalitesini artırır.

ÖZET Bu hastalıkların önlenmesi için yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat edilmeli ve fiziksel aktivite arttırılmalıdır. Beslenmeye bağlı kronik hastalıklardan korunmada sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite kurallara uyulması önemlidir.

Sorular İçinizde düzenli olarak yürüyüş yapan kişi var mı? Her gün en az kaç dakika/saat yürüyorsunuz? Ne kadar süredir yürüyüş yapıyorsunuz? İçinizde vücut ağırlığınızı korumak için beslenmesinde değişiklik yapan kişi var mı?