Türkiye’de ve AB’de kamu harcamaları: karşılaştırmalı bir inceleme

Devlet harcamaları kalemlerinin sınıflandırılması: Ekonomik sınıflandırma Fonksiyonel sınıflandırma (COFOG)

Fonksiyonel sınıflandırma - COFOG (Classification of Functions of Government) Toplam harcamalar 1. Genel kamu hizmetleri 2. Savunma hizmetleri 3. Kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri 4. Ekonomik işler ve hizmetler 5. Çevre koruma hizmetleri 6. İskan ve toplum refahı hizmetleri 7. Sağlık hizmetleri 8. Dinlenme, kültür ve din hizmetleri 9. Eğitim hizmetleri 10. Sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetleri

COFOG değişiklikler (1) Ufak paylı harcama kalemlerinin gereğinden fazla önem kazanmasını önlemek (veriler normalize), ve Kalemlerin sayısını düşürüp iktisadi yorumu daha anlamlı kılmak ... ... için bazı kalemleri çıkarmayı, bazılarını ise birleştirmeyi uygun gördük.

COFOG değişiklikler (2) Ayrıca, harcamalardaki faiz ödemeleri kaleminin ne büyümeye ne de refaha etkisi olduğu kabulune dayanarak, faiz harcamalarını çıkararak ikinci bir inceleme yaptık. Burada sadece faiz harcamalarının dahil edilmediği incelemenin sonuçlarını sunucağız

COFOG değişiklikler (3)

Veriler (1) AB ülkeleri + Türkiye Kaynak: Eurostat + IMF/GFS + 2007 katılım öncesi ekonomik programı (Türkiye) Küçük ülkeleri çıkardık: Kıbrıs, Malta, Lüksemburg Kapsanan yılları ise mevcut verilere göre ayarladık. Kullandığımız metodoloji her ülke için aynı yılları almamızı gerektirmiyor, sadece her yıl için tüm kalemlerin mevcut olmasını gerektiriyor.

Veriler (2)

Metodoloji Keşfedici veri analizine (exploratory data analysis) dayalı kümeleme (clustering) tekniği: Kohonen algoritmasına dayanan özörgütlemeli bir harita (SOM – Self-Organizing Map) Veri analizinin avantajları: Çok boyutlu bir veritabanının daha düşük bir boyutta (burada 2 boyutlu harita) incelenmesini olanaklı kılıyor. Regresyon tekniklerinin aksine öncül teorik bir model gerektirmiyor Her ülke için aynı yılları ele almamızı gerektirmiyor (panel). Yılların kısıtlığı olduğu bir ortamda inceleme yapmamızı olanaklı kılıyor (zaman serileri). Zaman boyutu ülkelerin zaman içerisindeki (doğrusal ya da doğrusal olmayan) patikalarını takip etmemizi sağlıyor. SOM’un oluşması: Ortak özelliklere sahip gözlemler (1 yıl için bir ülke) bir araya gelip grup oluşturuyorlar. Sonuçlar (harita, değerler, vs) aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Veriler normalize edildiğinden değerler [-1,1] arasında...

Sonuçlar (1)

Sonuçlar (2) REFAH DEVLETİ GRUPLARI En genel gruplandırma seviyesinde (2 grup): rehaf devleti grupları versus düşük harcamaları gruplar Refah devlet gruplarının özelliği eğitim ve sağlık (merit mallar) harcamalarının ikisinin birden çok yüksek olması. En gelişmiş refah devleti grubu olan 8. Grupta Danimarka, Fransa, İsveç ve Finlandiya (1991-1996) bulunuyor. Bu grupta kamu düzeni harcamaları hariç tüm kalemler yüksek. İkinci refah devleti grubu (7. Grup) daha heterojen. Ortak özellikleri savunma harcamalarının düşük, buna mukabil eğitim ve sağlık harcamalarının yüksek olması. Burada bulunan ülkelerin hepsinin toplam harcamaları yüksek değil. 7. grup Belçika (1993-2005), Avusturya, Portekiz, İtalya (1990-1993), Macaristan ve Slovenya’yı içerir. Belçika öncesinde düşük harcamaları grupta (6. Grup), Finlandiya daha yüksek harcamalı grupta (8. Grup); İtalya ise sonrasında daha düşük harcamalı bir grupta (3. Grup).

Sonuçlar (3) DİĞER GRUPLAR Burada İngiltere toplam harcamalarının, eğitim ve sağlık harcamalarının düşük olması; savunma ve kamu düzeni harcamalarının yüksek olması bakımından kendi başına bir grupta bulunuyor. Türkiye toplam harcamaları en düşük olan 4. grupta yer alıyor ama ayrışmıyor. Bu grubun diğer üyeleri: İrlanda, İspanya, Romanya, Slovakya, Litvanya. Grubun ortak özellikleri: toplam harcamalar, genel kamu hizmetleri, savunma, eğitim, sosyal güvenlik harcamaları çok düşük. Ancak Türkiye’nin toplam harcamalarının düşük olması nedeniyle kalemlerin düşük olması normal. Dolayısıyla harcamaların dağılımını bulunduğu gruptaki diğer ülkelerle karşılaştırdık.

Sonuçlar (4)

Sonuçlar (5) Ham verilere baktığımızda tüm toplam harcamaları tüm ülkelerin ortalamasının epey altında olan Türkiye’nin, harcamalar dağılımına baktığımızda, 4. Gruptaki diğer ülkelere kıyasla savunma ve ekonomik işler harcamalarının yüksek; sosyal güvenlik harcamalarının ise düşük olduğu ortaya çıkıyor. Savunma harcamalarının toplam harcamalardaki payını, savunma harcamalarının yüksek olan Yunanistan ve İngiltere ile karşılaştırdığımızda, bunların son dönem değerlerinden çok farklı olmadığı görülüyor: İngiltere’de de, Yunanistan’da da dönem başı toplam harcamaların %10’una tekabül eden harcamalar, 2005 yılında İngiltere’de %6,1, Yunanistan’da ise %6,6’dir. Türkiye’de % 6,3. Sağlık ve eğitim harcamalarına gelince, yine toplam harcamalardaki payı bulunduğu gruba göre ciddi bir sapma göstermese de, ülkeler toplamının altında kalmaktadır. Burada nüfus yapısı ile karşılaştırma yapılırsa, Türkiye’nin genç nüfusu sağlık hizmetlerinin çok da yüksek olmasını gerektirmeyebilir, ancak eğitim harcamalarının düşük kaldığı açıktır.

Sonuçlar (6)

Sonuçlar (7) Not: Türkiye’nin büyüme oranını nüfus artışına göre düzenleyecek olursak daha düşük çıkacaktır. Son olarak, elde edilen gruplandırmaları büyüme oranları ile karşılaştırdığımızda zengin (kişi başı GSYİH yüksek) ülkelerinin çoğunun refah devleti gruplarında yer aldıkları görülüyor. Buradaki en önemli istisnalar bir yanda İrlanda ve Hollanda: zengin olmalarına rağmen “refah devleti harcamaları” (özellikle eğitim ve sağlık) düşük ülkeler (bunlara Almanya* ve İngiltere de eklenebilir); diğer yanda Slovenya ve Macaristan: zengin olmadıkları halde eğitim ve sağlık harcamaları yüksek olan ülkeler.

Sonuçlar (8) Kullanılan kalemler fazlaca genel olabilir: harcamaları ‘üretime yönelik’ ve ‘üretime yönelik olmayan’ şekinde ayıracak olursak daha anlamlı sonuçlar elde edebiliriz, ancak teoride hangi kalemlerin üretimi teşvik edeceği halen tartışmalı olmakla beraber ampirik çalışmalarda da tanımlar bir hayli farklılık göstermektedir. Hizmetlerin niteliği, verimliliği ve bunların ölçümünün önemi Türkiye için Gönenç et al. (2005) ve Dünya Bankası (2005) tarafından da vurgulanmıştır. Bunun yanısıra karar alma mekanizmalarının daha katılımcı süreçlerden geçmesi büyük önem taşımaktadır. Dünya Bankası (2005), ilgili kurumların bütçe kararları süreçlerine dahil edilmelerinin önemini vurguluyor. Buna ilgili kurumları oluşturan kişilerin uzmanlık niteliklerinin önemini de vurgulamakta yarar var.