Fiiller

Anlattıkları şeylerin niteliğine göre fiiller, kılış fiilleri (almak, taşımak, kazmak... gibi), durum fiilleri (yatmak, susmak, durmak... gibi), oluş fiilleri (doymak, uzamak, kararmak... gibi) diye adlandı­rılır. Aşağıdakilerden hangisinde, yukarıda sözü edilen fiillerin tümü örneklendirilmektedir? A) delmek, dizmek, ezmek B) solmak, susmak, acımak C) ağlamak, oturmak, büyümek D) yolmak, kırmak, saçmak E) atmak, kalkmak, sararmak

A seçeneğindeki bütün fiiller nesne aldığı için kılış bildirmektedir A seçeneğindeki bütün fiiller nesne aldığı için kılış bildirmektedir. B'de "susmak" iradeye bağlı ger­çekleştiği için durum, "solmak ve acıkmak" irade dışında gerçekleştiği için oluş bildirmektedir. C'deki "ağlamak, oturmak" durum bildirmektedir, "büyümek" ise oluş bildirmektedir. D'deki bütün fiiller kılış bildirmektedir. E seçeneğinde ise "at­mak" eylemi nesne aldığı için kılış; "kalkmak" ey­lemi iradeye bağlı gerçekleştiği için durum; "sararmak" nitelikte değişiklik anlattığı için oluş bil­dirmektedir. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, fiile eklenen -mış, -miş, -muş eki cümleye "başkasından du­yulma, aktarılma" anlamı katmaktadır? A) Az ışıkta okuyorsun gözlerin kanlanmış. B) Çok yorulmuşsun dinlenmen gerek. C) Soğuktan dudakların çatlamış; biraz krem sür. D) Ayşe dün sinemaya gitmiş; ama filmi beğen­memiş. E) Pasta güzel olmuş; biraz daha alabilir mi­yim?

-mış ekinin asıl işlevi "başkasından duyulma, aktarılma"dır -mış ekinin asıl işlevi "başkasından duyulma, aktarılma"dır. A'da gözün kanlanmış olduğuna, C'de dudakların çatlamış olduğuna bizzat şahit olunmuştur. B'de yorgunluk, kişinin halinden an­laşılmaktadır. E'de pasta tadıldıktan sonra durum öznel olarak anlatılmaktadır. Ancak D'de Ayşe'nin sinemaya gittiği başkasından duyulmuş, aktarıl­mıştır. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem gerek­lilik kipindedir? A) Çınar yeşili sundurmamda Bakmalıyım ayçiçeği tarlasına B) Akça kavaklar ıslanırken Örter bizi güz ananın yaprakları C) İşte duruyor bir çocuk Mürdüm eriği gözleriyle D) Bir yüce dağdan bir yüce dağa Dikmişim ışıklı direklerimi E) Kırmızı alıç boncuğunu Alıp dizdim sevginin ipliğine

Gereklilik kipi, fiile eklenen "-malı, -meli" ekiyle çekimlenir Gereklilik kipi, fiile eklenen "-malı, -meli" ekiyle çekimlenir. B seçeneğinde yüklem "örter" geniş zaman, C seçeneğinde yüklem "duruyor" şimdiki zaman, D seçeneğinde yüklem "dikmişim" duyu­lan geçmiş zaman ve E seçeneğinde yüklem "dizdim" görülen geçmiş zaman ile çekimlenmiş-tir. A seçeneğinde ise "bakmalıyım" gereklilik ki­piyle çekimlenmiş yüklemdir. Doğru cevap (A) seçeneğidir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem, istek kipindedir? A) Yarın sabah erken kalk. B) Ödevlerinizi zamanında yapınız. C) Bugün İngilizce çalışalım. D) Bu güzel havada biraz yürümeliyim. E) Yarın öğleden .sonra bize gelsin.

istek kipi, fiile "-a, -e" eki getirilerek çekimlenir istek kipi, fiile "-a, -e" eki getirilerek çekimlenir. Buna göre, A seçeneğinde, "kalk", B seçeneğin­de "yapınız", E seçeneğinde "gelsin" eylemleri emir kipiyle, D seçeneğinde "yürümeliyim" eylemi gereklilik kipiyle çekimlenmiştir. C seçeneğindeki "çalışalım" eylemi ise istek kipiyle çekimlenmiştir. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Aşağıdakilerin hangisinde eylemin kipinde bir anlam kayması olmuştur? A) Pazar günü gelmeye çalışacağım. B) Sabahları erken kalkmayı seviyorum. C) Yağmur yağdığı için gelememiş. D) Söz verdi, yarın buraya uğrayacak. E) İstanbul'a gitmekten vazgeçmişler.

Bir kip ekinin kendi anlamının dışında, başka bir kip eki yerine kullanılmasına anlam kayması de­nir. Buna göre seçenekleri incelersek, A seçene­ğinde "çalışacağım" eyleminde anlatış önce iş gelecekte olduğu için anlam kayması olmamıştır. C seçeneğinde, "gelememiş" eylemi duyulan geçmiş zamanla çekimlenmiş, iş de önceden ya- pıldığı için anlam kayması olmamış. D seçeneğin­de, "uğrayacak" eyleminde konuşma önce iş sonra yapılacağı için anlam kayması olmamış. E seçeneğinde "vazgeçmişler" eylemi başkasından duyulmayı ifade etmektedir, anlam kayması ol­mamıştır. Ancak B seçeneğinde "seviyorum" ey­lemi şimdiki zamanla çekimlenmiş; fakat cümlede "her zaman" anlamı vardır. Yani şimdiki zaman, geniş zaman bildirecek şekilde kullanılmıştır. Buna da anlam kayması denir. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Eşyalar yerleştirilince, otobüse yolcular da bindi Eşyalar yerleştirilince, otobüse yolcular da bindi. Şoför beklemeksizin kontağı açtı. O sırada oto­büs yazıhanesinden biri fırladı. Otobüse koşuyor­du; soluk soluğa yetişti. Önümüzdeki tek boş ye­re oturdu. Çevresindekileri selamladı. Otobüsteki herkesi tanıyordu anlaşılan. Bu parçada bileşik zamanlı kaç fiil vardır? A)1 B)2 C)3 D) 4 E) 5

Basit zamanlı bir fiile idi, ise, imiş ekeylemlerin-den biri getirilerek bileşik zamanlı fiil yapılır. Buna göre parçadaki çekimli fiiller: "bindi, açtı, fırladı, yetişti, oturdu, selamladı, koşuyordu ve tanıyor-du"dur. Bu fiillerden sadece "koşuyordu ve tanı­yordu" bileşik zamanlıdır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "etmek" söz­cüğü yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır? A) Bu konuda ona ancak sen yardım edebilir­sin. B) Evde yoktuk; misafirlerimizi yolcu etmeye gitmiştik. C) Bu ödülü çoktan hak ettiğini o da biliyordu. D) Bu tablo sence on milyon lira eder mi? E) Bunu, birçok kez kendisinden rica ettim.

"Etmek" sözcüğü, cümlede kendinden önce ge­len ad soylu bir sözcükle birleşerek bir anlam taşırsa bileşik eylem yapar. Ad soylu sözcükle ilgi kurmadan bir eylem bildirirse tek başına esas fiil olur. A'da "yardım etmek", B'de "yolcu etmek", C'de "hak etmek", E'de "rica etmek" eylemlerin­de "etmek" bileşik eylem oluşturmuş ve yardımcı eylem olarak kullanılmıştır. Ancak D'de "değer, tutar" anlamında kullanıldığı için yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır. Doğru cevap (D) seçeneğidir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekfiil kullanıl­mamıştır? A) Baharla birlikte tüm çevre yeşerdi. B) Annem, pilavı çok güzel yapardı. C) İşlediği şalları, atkıları burada satardı. D) Çok yorulunca birkaç saat yatardı. E) Hafta sonunda dayısının yanına giderdi.

Yukarıda verilen cümlelerde yüklemleri inceleyelim: B seçeneğinde -> yapardı C seçeneğinde -> satardı D seçeneğinde -> yatardı E seçeneğinde -> giderdi => yapar idi. Ekfiil Geniş zamanın hikâyesi => satar idi Ekfiil 3 yatar idi. Ekfiil => gider idi. Ekfiil Geniş zamanın hikâyesi A seçeneğinde -> yeşerdi “yeşer idi” biçimine dönüşmemektedir. “Yeşerdi” sözcüğü di’li geç­miş zaman kipiyle çekimlenmiş; ama ekfiil alma­mıştır.

Evin bahçesine dikilecek çamların üzerine kon­muş bir serçe, durmadan cik cik edip şarkısını söylüyordu. Evin tekir kedisi eşiğe uzanmış, bir yandan örselenmiş tüylerini düzeltmek için yalar­ken bir yandan da az ilerdeki çöplükte sallana sallana gezinen kargaya bakıyordu. Bu parçada geçen aşağıdaki sözcüklerden hangisi sözcük türü bakımından ötekilerden farklıdır? A) dikilecek B) konmuş C) durmadan D) örselenmiş E) gezinen

ÇÖZÜM : A seçeneğinde dikilecek çamlar sıfat-fiil isim B seçeneğinde -»… çamlar üzerine konmuş bir serçe sıfat-fiil C seçeneğinde ->… durmadan cik cik edip şarkıısnı söylüyordu. bağ-fiil D seçeneğinde ->… örselenmiş tüyler E seçeneğinde ->… gezinen karga Çözümlemede görüldüğü gibi A, B, D, E seçe­neklerinde yer alan sözcükler; görev olarak sıfat-fiil, tür olarak sıfattır. C seçeneğinde yer alan “durmadan” sözcüğü ise görev bakımından bağ-fiil, tür olarak zarftır. Doğru cevap (C) seçeneğidir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle­cik, temel cümleciğin belirtili nesnesidir? A) Havaların düzelmesini dört gözle bekliyorlar­mış. B) Sonunda, istedikleri gibi güzel ve ucuz bir eve taşınmışlar. C) Toplantı salonunda bir köşeye çekilip uzun uzun konuşmuşlardı. D) Okullar açılınca yine Ankara’ya geleceklermiş. E) Tatillerinin bir bölümünü yaylada geçirmeye karar vermişler.

Fiilimsilerin içinde olduğu öğeler, yan cümleciktir Fiilimsilerin içinde olduğu öğeler, yan cümleciktir. Verilen cümlelerde fiilimsilerin yan cümlecik için­de hangi görevde olduğunu inceleyelim : A’da, Havaların düzelmesini…..(B’li Nesne) İsim-fiil B’de, istedikleri gibi güzel ve ucuz bir eve… (D.T.) Sıfat-fiil C’de, bir köşeye çekilip____(Z T.) Bağ-fiil D’de, Okullar açılınca…..(Z. T.) E’de, Tatillerinin bir bölümünü yaylada geçirmeye (D.T.) Bu durumda, doğru cevap (A) seçeneğidir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekfiil farklı görevde kullanılmıştır? A) 20 Ekim’de tüm semtin yaşadıkları, yıllar geçse bile hafızalardan silinmeyecek bir olaydır. B) ileri sürdüğü düşünceler, hiçbir zaman boş ve anlaşılmaz sözler değildi. C) Arabanın gelip durduğu yer, muhtarın evinin önüydü. D) Temiz giyimli bir bey, bir otobüsün hemen kalkmakta olduğunu söylemişti. E) Kendi eliyle yetiştirdiği bu gül bahçesinde annem, huzur içindeydi.

Ekfiillerin iki görevi olduğundan daha önce söz etmiştik: <!–[if !supportLists]–>· <!–[endif]–>İsim soylu sözcüklerin sonuna gelerek onları yüklem yapmak <!–[if !supportLists]–>· <!–[endif]–>Basit zamanlı fiillerin sonuna gelerek onları bileşik zamanlı yapmak Bu kısa hatırlatmadan sonra şimdi verilen cümle­leri inceleyelim : A’da…..silinmeyecek bir olay dır. Ad Ekfiil Yüklem B’de…..sözler değil di. Ad soylu Ekfiil söz grubu C’de…..evinin önüydü. Ad Ekfiil, D’de…..söylemişti (söylemiş idi) Fiil Ekfiil Bileşik zamanlı fiil E’de…..içindeydi. A, B, C, E seçeneklerinde ekfiil, isim soylu söz­cüklere gelerek onların yüklem olmasını sağla­mıştır. D seçeneğinde ise “söyle-” fiiline, kip ekinden sonra gelerek fiili bileşik zamanlı yapmıştır: Söylemişti => miş’li geçmiş zamanın hikâyesi Bileşik zamanlı fiil Doğru cevap (D) seçeneğidir.