Ambalaj Atığı Yönetiminde Ekonomik Enstrümanlar Ankara Ticaret Odası, Ankara 22.10.2014

Ekonomik Enstrüman Türleri Eko Vergiler Satılabilir İzinler Depozito Bertaraf Vergi ve Harçları Teşvik Amaçlı Devlet Yardımları Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu

Eko Vergiler Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde, Çevresel etkileri nedeniyle bazı malzemelerin kullanımını engellemek, Geri dönüşüm hedefinin yakalanamaması durumunda cezai yaptırım olarak, Geri dönüşümlü malzeme kullanımını teşvik etmek amacıyla uygulanmaktadır. Uygulanan ülkelerden örnekler: Belçika’da özel içecek ambalajlarına getirilen vergi, tüketicilerin ithal ürün kullanımını arttırmıştır.

Satılabilir İzinler (PRN) İngiltere’de uygulanan bir ekonomik enstrümandır. Ambalaj arz zincirindeki her firma, kendi yükümlülüğünü yerine getirmek amacıyla belge satın almak zorundadır. Fazla belgelerin satışı yapılabilir. Fazla belgelerin satışı, geri dönüşümcülere kapasite arttırma ve toplamayı destekleme olanağı sağlar.

Satılabilir İzinler Sistem, geri kazanıma odaklanarak, toplama konusunu “piyasa şartları”na bırakmakta, bu nedenle ülke geri kazanım hedeflerinin tutturulması garanti edilememektedir. Maddi kaynakların uzun vadede, altyapı yatırımlarına aktarılması konusunda yetersiz kalmaktadır.

Depozito Tüketiciyi, kullanılmış boş ambalajı iade etmeye teşvik etmek için, satış noktasında ambalajlı ürünlerden depozito ücreti alınması ile uygulanır. Gönüllü Depozito Sistemleri : Depozito bedeli, şişe veya paletin “yerine koyma maliyeti” gibi ticari kriterlere göre belirlenir. Sanayinin kontrolü altındadır ve gönüllülük esasına dayanır.

Depozito Zorunlu Depozito Sistemleri : Yasal düzenlemelere göre satış noktasında tek yönlü ambalajlardan depozito ücreti alınır. Depozito bedeli, ambalajın “yerine koyma maliyeti” ile ilişkili değildir.

Depozito Ambalajların tekrar dolum öncesinde yıkanması ve temizliği için yüksek yatırım maliyetleri gerektiren tesis kurma zorunluluğu vardır. Ambalajların tekrar doldurulma amacı ile piyasadan toplanması için ekstra bir yapı ve organizasyon gerekli olduğu için ilave nakliye ve işletim maliyetleri oluşmaktadır. Geri dönüşüm performansına olumlu katkı yaptığı yönünde yeterli bulgu edinilememiştir. ( AB Komisyonu’nun hazırlattığı “Perchards Raporu” ) Zorunlu depozito sistemleri rekabeti bozucu etki yaratmaktadır. Özellikle İthalatçılar açısından ticaret engeli oluşmaktadır.

Depozito Yeni bir toplama sistemi oluşturulmasını gerektirdiği için, yakıt tüketimi, trafik yükü, CO2 emisyonunu arttırmaktadır. Almanya’da zorunlu depozito kapsamında toplanan ambalajların birim maliyeti KAT uygulamasına göre 3 kat fazladır. Tüketiciler açısından fiyat artışına neden olur.

Bertaraf Vergi ve Harçları Bertaraf vergileri: Çöp depolama sahalarındaki bertaraf işlemi için uygulanan vergidir. Bertaraf vergisi, bertarafı pahalı hale getirerek geri dönüşümü ve enerji geri kazanımını teşvik etmeyi amaçlar Ambalaj atığının geri kazanımını arttırarak bertarafını azaltmak bir AB politikası ve Direktif hedefidir. Ulusal düzeyde belirlenmektedir.

Bertaraf Vergi ve Harçları Değişken Harçlar ( Attığınız Kadar Ödeyin ) Evlerden çıkan atığın hacim ya da ağırlığına göre değişken ücret alınır. Bölgesel, yerel yönetimler düzeyinde belirlenmektedir. Geri dönüşüm sisteminin mevcut olduğu durumlarda uygulanmalıdır.

Bertaraf Vergileri Geniş tabanlı bir vergi olan “bertaraf vergisi”nin, eko vergilere göre rekabeti bozucu etkisi çok daha azdır. “Attığınız Kadar Ödeyin” türündeki değişken harçlar tüketicileri, ellerindeki geri kazanım imkanlarını daha iyi kullanmaya sevk eder. ( AB Komisyonu için hazırlanan Eunomia Raporu – 2001 )

Teşvik Amaçlı Devlet Yardımları Enerjiyi verimli kullanan veya çevre bakımından tercih edilen ürünlere, vergi indirimleri gibi çeşitli teşvikler verilebilmektedir. Yardımların orantılı ve rekabeti bozmayacak şekilde yapılması önemlidir.

Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (Extended Producer Responsibility) ürünlerin yaşam döngüsü süresince oluşan çevreyle ilgili maliyetlerin ürünlerin pazar fiyatlarına dahil edilmesini teşvik etmek için tasarlanmış bir stratejidir. Üreticinin bir ürünle ilgili sorumluluğunu bir ürünün yaşam döngüsünde tüketiciler sonrası evreye genişlettiği bir çevre politikasıdır.

Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Yetkilendirilmiş Kuruluş Sistemlerinin Ortak Özellikleri Ambalaj atıklarının ayrı toplanması, ayrılması, geri kazanımı ve geri dönüşümünün sanayi tarafından finanse edilmesi Tüketicilerin yeni davranış biçimi geliştirmesi için iletişim Dolumcular, ambalaj üreticileri ve perakendeciler tarafından kurulması ve işletilmesi Devletten ve atık yönetim şirketlerinden bağımsız yapı “Üretici Sorumluluğu”nun uygulanması

Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Yetkilendirilmiş Kuruluş Sistemlerinin Farklılıkları Sorumluluğun ve finansmanın paylaşımı Toplama ve geri kazanım sistemleri Geri dönüşüm hedefleri  Her sistem yerel koşulları dikkate almak zorundadır. Avrupa’da 27 ülkede uygulanıyor: Avusturya, Belçika, Fransa, İspanya, Almanya, İrlanda, Lüksemburg, Portekiz, İsveç, Yunanistan, Letonya, Litvanya, Polonya, Çek Cum., Slovakya, Macaristan, Slovenya, Güney Kıbrıs, Malta, Estonya, Romanya, Bulgaristan, Türkiye, Norveç, Finlandiya, Italya, Sırbistan

Sonuç Ekonomik Enstrümanların Değerlendirmesi ile İlgili Genel Kabul Gören Kriterler Maliyetler ekonomik ve çevresel faydalarla orantılı olmalıdır. Ticarete engel olmamalı ve pazardaki rekabeti bozmamalıdır. Malzemeler arasında haksız ayrım yapmamalıdır. Teknolojik gelişmeleri engelleyici olmamalıdır. Elde edilecek gelirlerin toplanması ve yönetimi ile ilgili maliyetler, toplam geliri aşmamalıdır.

Sonuç Her bir ekonomik enstrüman bu kriterlere göre değerlendirilerek ülke için uygulanabilirliğine karar verilmelidir. Avrupa Birliği ve etkisindeki ülkelerde en yaygın olarak uygulanan ve geri kazanım hedeflerine ulaşılmasında en etkin ve başarılı enstrümanın Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu olduğu görülmektedir.

Referanslar EUROPEN Economic Instruments in Packaging and Packaging Waste Policy- 2007 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 1. Ambalaj Komisyonu Raporu-2009

TEŞEKKÜRLER….