SES BİLGİSİ

Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses denir.

HARF Seslerin yazıdaki karşılığına harf denir.

ABECE (ALFABE) Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir. Bir dildeki harflerin belirli bir dizi halinde sıralandığı diziye denir. Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir. Türk Abece’si Latin harfleri esas alınarak oluşturulmuş ve 29 harften oluşan bir alfabedir.

NEDEN ABECE DİYORUZ ? Latin harflerinin dizisine; Latincenin ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: beta birleştirilerek oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde ise Arap harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz de bu mantıkla kullandığımız harf dizisine Türk Abece’si diyoruz.

TÜRK ABECE’Sİ “A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – I İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – S Ş – T – U – Ü – V – Y – Z”

HARFLERİN ÖZELLİKLERİ Türk Abece’sindeki harfleri ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki gruba ayırırız.

ÜNLÜLER A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü

ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir.

ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü

1- ÜNLÜ DÜŞMESİ Son hecelerinde dar “ı,i,u,ü” ünlü bulunan kimi sözcüklere ünlü ile başlayan ek getirildiğinde son hecedeki dar ünlü düşer. Buna ünlü (hece) düşmesi denir. Ünlü düşmesi çeşitli sebeplerle gerçekleşebilir.

a. Bazı organ adları ile akrabalık bildiren sözcüklere ünlü ile başlayan ekler geldiğinde ünlü düşmesi olabilir ağız + ı > ağzı oğul + u > oğlu beyin + i > beyni boyun + u > boynu burun + u > burnu gönül + ü > gönlü akıl + ı > aklı bağır + ım >bağrım devir + i > devri karın + ı > karnı oğul + um >oğlum göğüs +ü > göğsü

b. Bazı sözcükler ünlü ile başlayan yapım eki aldıklarında ünlü düşmesi olabilir. ayırmak  Çocuklar arasında ayrım yapmasın. savurmak  Sözcükleri çok savruk kullanıyor. sıyırmak  Dizinde küçük bir sıyrık var. oyun  Çocuklar bahçede oynuyor.

c. Etmek, olmak yardımcı eylemleriyle oluşturulan birleşik eylemlerde ünlü düşmesi olabilir. sabır + etmek  sabretmek kahır + olmak  kahrolmak emir + etmek  emretmek kahır +etmek  kahretmek devir + etmek  devretmek defin + olmak  defnolmak

ç. Sözcüklerin birleşmesi esnasında da ünlü düşmesi olabilir. cuma + ertesi  cumartesi pazar +ertesi pazartesi kayın + ana kaynana kahve +altı kahvaltı

1- ÜNLÜ TÜREMESİ Dilimizde kimi sözcükler küçültme eki aldıklarında veya sözcüklerin pekiştirilmesi sırasında fazladan bir ses ortaya çıkar. Bu ses olayına ünlü türemesi denir. bir + cik  bir i cik genç + cik  genc e cik dar + cık  dar a cık Pekiştirme sırasında ise: güp + gündüz  güp e gündüz sap + sağlam  sap a sağlam yap + yalnız  yap a yalnız