Ünlü Düşmesi

... konulu sunumlar: "Ünlü Düşmesi"— Sunum transkripti:

1

2 İki heceli ve ikinci hecesinde “ı, i, u, ü” dar ünlüleri bulunan bazı sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlü harf düşer. Bu duruma ünlü düşmesi adı verilir. İki heceli ve ikinci hecesinde “ı, i, u, ü” dar ünlüleri bulunan bazı sözcükler ünlü harfle başlayan bir ek aldıklarında sözcüğün ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlü harf düşer. Bu duruma ünlü düşmesi adı verilir.

3 Örnek olarak; – Gönül – ünüz > Gönlünüz Beyin – i > Beyni Beniz – im > Benzim Boyun – un > Boynun Göğüs – ü > Göğsü Akıl – ınız > Aklınız Fikir – iniz > Fikriniz Cisim – i > Cismi Ayır – ıl > Ayrıl

4 : NOT İkilemelerde ve özel adlarda ünlü düşmesi olmaz. Omuz omuza mücadele ettiler. (Doğru) Omuz omza mücadele ettiler. (Yanlış) Tren raylarına düştüğünde ölümle burun buruna geldi. (Doğru) Tren raylarına düştüğünde ölümle burun burna geldi. (Yanlış) Bu türkü nesilden nesile aktarılacaktır. (Doğru) Bu türkü nesilden nesle aktarılacaktır. (Yanlış)

5 “-la, -le” ve “-ar, -er” ekleri eklendikleri bazı sözcüklerde sözcüğün sonundaki ünlü harfi düşürür. “-la, -le” ve “-ar, -er” ekleri eklendikleri bazı sözcüklerde sözcüğün sonundaki ünlü harfi düşürür. Örnek olarak; Sızı – la – dı > Sızladı Koku – la > Kokla İleri – le – mek > İlerlemek Yumurta – la – mış > Yumurtlamış Sarı – ar – mak > Sararmak

6 Ünlü düşmesi bazen de iki sözcüğün birleşimi sırasında gerçekleşir. Birleşen ilk sözcüğün sonu ve ikinci sözcüğün başı ünlü harf olduğunda bu sözcüklerdeki çarpışan iki ünlüden biri düşer. Bu duruma “aşınma” adı da verilir. Ünlü düşmesi bazen de iki sözcüğün birleşimi sırasında gerçekleşir. Birleşen ilk sözcüğün sonu ve ikinci sözcüğün başı ünlü harf olduğunda bu sözcüklerdeki çarpışan iki ünlüden biri düşer. Bu duruma “aşınma” adı da verilir.

7 Ne + asıl = Nasıl Sütlü + aş = Sütlaç Kahve + altı = Kahvaltı Cuma + ertesi = Cumartesi Şu + arada = Şurada O + arada = Orada Ne + ise = Neyse (Araya “y” kaynaştırma harfi girmiştir.) Öyle + ise = Öyleyse Cuma + ertesi = Cumartesi

8 Bazı durumlarda geniş ünlüler de düşebilir: Bazı durumlarda geniş ünlüler de düşebilir:  Nerede → nerde  Burada → burda  Şurada → şurda Bazı Arapça kelimelere (isim) yardımcı fiil getirildiğinde de hece düşmesi görülür: Bazı Arapça kelimelere (isim) yardımcı fiil getirildiğinde de hece düşmesi görülür:  Kayıp → kaybolmak,  Emir → emretmek,  Keşif → keşfetmek,  Sabır → sabretmek...

9 Kimi şiirlerdeyse ölçüye uydurmak için bazı sesler düşürülür ve yerine ’ işareti konur: Kimi şiirlerdeyse ölçüye uydurmak için bazı sesler düşürülür ve yerine ’ işareti konur: Karac’oğlan, n’eylersin… İsimlere gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, basit zamanlı fiilleri ise birleşik zamanlı yapan i- fiili genellikle düşer: Gelmiş - i - di → gelmişti Sevimli – i – di → sevimliydi Sevmiş – i – idi → sevmişti İsimlere gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, basit zamanlı fiilleri ise birleşik zamanlı yapan i- fiili genellikle düşer: Gelmiş - i - di → gelmişti Sevimli – i – di → sevimliydi Sevmiş – i – idi → sevmişti

10 ⇒ Şekil -i → ⇒ Şükür -etmek → ⇒ Uyu -ku → ⇒ Zikir -et- → ⇒ Kayın -ana → ⇒ Kayıp -etmek → ⇒ Kıvır -ım → ⇒ Çevir -im → ⇒ Devir –im → ⇒ Emir -et → ⇒ İsim –iniz →

11 ⇒ Buyruk → ⇒ Gitmiş+idi → ⇒ Ora+dan → ⇒ Bura+dan → ⇒ Oyun-a → ⇒ Kahır+olmak → ⇒ Git+vermek → ⇒ Yanıl-ış → ⇒ Yalın-ız → ⇒ Devir →

12 SORULAR SORULAR 1{ Aşağıdaki dörtlüğün hangi mısrasında hece düşmesine uğrayan bir kelime vardır? (1991 – ML) A) Ömründe çok acı günler yaşadın. B) Dilimden düşmedi, o güzel adın. C) Acılar çekerken, sessiz ağladın. D) Ne olur gözünü siliver ablam. AZİZ SOYLU - ABLAM AZİZ SOYLU - ABLAM

13 2{ Aşağıdakilerden hangisinde ünlü düşmesine uğramış bir sözcük yoktur? A)Neşeyle kartopu oynuyor çocuklar. B)Yaşamı boyunca evrimi araştırmıştı. C)Üzerimize çevrilmişti tüm kameralar. D)Yanağına bir öpücük kondurdum. E)Ben de savruluyorum karlarla beraber.

14 3{ Aşağıdakilerden hangisinde ünlü düşmesine uğramış bir sözcük yoktur? 3{ Aşağıdakilerden hangisinde ünlü düşmesine uğramış bir sözcük yoktur? A) Çocuğun rengi sararıyor, kızarıyor bozarıyordu. B) Ayrıntılara olan düşkünlüğüyle tanınan bir fotoğrafçıdır. C) Olayın aslını astarını araştırmadan nasıl karar veriyorsun? D) Bir fener olup yanmanın zamanı değil mi, zaman? E) Şair ilk kitabını kızına ikinci kitabını oğluna ithaf etmiş

15 4{ Aşağıdakilerin hangisinde ses düşmesi vardır? (2007 ÖSS) A. Allah hepimize akıl versin. B. Keskin sirke kabına zarar verir. C. Kırlangıcın zararını biberciden sor. D. Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar. E. Kurdun adı yaman çıkmış, tilki vardır baş keser.

16 5} Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük türetilirken bir ünlü kaybına uğramıştır? A) Bu çiçeğin yaprakları çok çabuk sararmış. B) Geçen yıl dikilen bu elbise iyice daralmış. C) Uykusuzluktan gözlerinin altı morarmış. D) Kilo alınca yanakları iyice pembeleşmiş. E) Saçları son aylarda çok beyazlaşmış.

17 6{ Aşağıdakilerden hangisinde ünlü düşmesine uğramış bir sözcük yoktur? A)Neşeyle kartopu oynuyor çocuklar. B)Yaşamı boyunca evrimi araştırmıştı. C)Üzerimize çevrilmişti tüm kameralar. D)Yanağına bir öpücük kondurdum. E)Ben de savruluyorum karlarla beraber

18 7{ Aşağıdaki sözcüklerden hangisi ünlüyle başlayan bir ek aldığında, ötekilerden farklı bir ses olayı gerçekleşir? A) buyruk B) omuz C) akıl D) oğul E) resim

19 8{ Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde ünlü ya da ünsüz düşmesi yoktur? A) Bu, arkadaşının fikriymiş. B) Ben sizden zor ayrılırım. C) O, benim gözümde küçüldü. D) Göğsümü gere gere söylerim. E) Ozan, evin büyük oğluymuş.

20 9{ Kimi bileşik sözcüklerin oluşumunda yan yana gelen ünlülerden birinin düşmesine "aşınma" denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna örnek olabilecek bir kullanım yoktur? Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna örnek olabilecek bir kullanım yoktur? A) Kahvaltısını bitirmeden kalktı. B) İlkokul yıllarımı unutamıyorum. C) Coulomb, Amerika’yı keşfetti. D) Neylersin, ölüm herkesin başında! E) Cumartesi günü dönecekmiş.

21 10{ Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "-le" eki, eklendiği sözcükte ünlü düşmesine yol açmamıştır? A) Gençleri o halde görünce yüreği sızladı. B) Arkadaşının sözlerine çok içerlemişti. C) Kalabalığın içinde güçlükle ilerledik. D) O, yine neler yumurtladı. E) Yine yolumuzu gözlemeye başladı.

22 SORULARIN CEVAPLARI 8-D (fikriymiş—ayrılırım—küçüldü—yok-- oğluymuş) 9-B ( Kahvaltı—yok—keşfetti—neylemek—cumartesi) 10-E (sızladı—içerlemişti—ilerledik—yumurtladı--yok 1-A 2-D (neşeyle-evrimi-çevrilmişti 3-D (rengi-düşkünlüğüyle-aslını-oğluna) 4-D (gönlünde) 5-A (sarı+ar+mak—sararmak) 6-D (neşe+ile—evrim+i—çevri+il—savur+ul) 7-D (buyruk kelimesi ünsüz yumuşamasına uğrar ünlü düşmesine değil.)

23 Dinlemek, gösterebilece ğ imiz nezaketlerin en yükse ğ idir… Dale Carnegie