İLETİŞİM METİNLERİ ÇÖZÜMLEMELERİ II
Metni okumak, metnin değişik anlamlarını oluşturmaktır. Metnin anlatısını çözmektir. Metni “keşfetmektir”. Metin kimi zaman dilsel kimi zaman görsel ya da görsel-işitsel bir yapıttır, bitmiş bir bütündür, bir yapıdır.
Bir metinde değişik söylemlerle karşılaşılabilir: - Anlatısal Söylem (Anlatısal Metin): 12 Eylül sabahı kalktım. Her şey güzeldi. İnsanlar muyluydu. O olaya kadar...” -Betimsel Söylem (Betimleyici –Tanımlayıcı Metin): “12 Eylül sabahı sıcak ve rahat yatağımdan zorlukla ve büyük bir çabayla kalktım. Kuşların cıvıltılı ve hoş sesleri kulağıma geliyordu. Güneş son sıcaklarını üzerimize gönderiyordu.” -Açıklayıcı Söylem (Bilgilendirici – Öğretici – Açıklayıcı metin): “12 Eylül sabahı neden mi güzeldi? Anlatayım sana.” (Nasıl? – Bilgi verme işlevi) - Kanıtlayıcı Söylem (Kanıtlayıcı – Tartışmacı Metin): “12 Eylül sabahı güzeldi çünkü ....” (İkna etme işlevi)
Metnin Niteliği ya da Biçimi - Bilgilendirici – Öğretici – Açıklayıcı metin: Bilgi akışı objektif, net ve açık (haberler, denemeler., ders kitapları..) -Anlatısal Metin (Romanlar, Biyografiler, Röportajlar...) -Betimleyici –Tanımlayıcı Metin: Nesne, olay, olgu ve kişilerin nitelendirilmesi (portreler gibi) -Kanıtlayıcı – Tartışmacı Metin: Açıklamalarda kanıt sunumu (reklam metinleri, siyasal söylevler, bilimsel makaleler gibi) -Yönlendirici metin: Bireyleri yönlendiren metinler, emir tümceleri (Vaazlar, Kullanım kılavuzları, ilaç reçeteleri, reklam metinleri gibi)
Betimleyici Metin: Betimleme metni güzelleştirme işlevi üstlenen bir süsleme olarak kabul edilmiştir. (Estetik İşlev) Ancak 19.yy’da, Romantik Çağ’da “mimetik” ( taklit) işlevi ile önem kazanmıştır. Gerçeğe benzer biçimde aktarımlar söz konusudur ve “ simgesellik” işlevi de görülür. (Gün batımı betimlemesi) Gerçeğe benzerlik X Gerçeklik hep tartışılmıştır.
Anlatısal Metin: Bir olayı, bir olguyu, bir öyküyü anlatır. Olay akışını belli bir zaman ve mekana yerleştirir. Olay evrelerini anlatır. 5 evre vardır: Başlangıç -Dönüştürücü Öğe -Eylemler Dizisi -Dengeleyici / Düzenleyici Öğe -Bitiş Durumu Zamansal ve mekansal bir eklemlenme ve çizgisellik söz konusudur.
Açıklayıcı Metin: Seslendiği kişiyi ikna etmek gibi bir amaç yoktur; ancak bilgilendirici işlevi vardır. Açık ya da örtük biçimde bir soruna yanıt verir; çözümü sunar. Anlamayı kolaylaştırır.
Kanıtlayıcı Metin Bir düşünceyi, bakış açısını karşıdakine benimsetmek, ikna etmek amaçlı. Şimdiki zaman / Geniş Zaman Nitekim, Üstelik, Çünkü, Zira, Ama, Yani, Gerçektende, Bu nedenle gibi sözcüklerle bağlaçlarla kanıt sunulur.
Metin Çözümleme Yöntemi I: Alman metinbilimci Lita Lundquist’e göre, bir metin temelde 6 düzlemde incelenmektedir: 1. Edimbilimsel (Pragmatik) Düzlem 2. Tematik (İzleksel) Düzlem 3. Anlambilimsel (Semantik) Düzlem 4. Sözdizimsel Düzlem 5. Retorik Düzlem 6. İdeolojik Düzlem
EDİMBİLİMSEL DÜZLEM 5 N, 1 K Metnin Niteliği ya da Biçimi Metnin Alanı Metnin dış gerçekliğine gönderme Metnin “yüzeysel” çözümlemesi Bakış Açısı