7 Aralık 2004 TBB MAKRO EKONOMİ ALT ÇALIŞMA GRUBU

İÇİNDEKİLER I- MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER - BÜYÜME - DIŞ TİCARET - CARİ İŞLEMLER DENGESİ - KAMU MALİYESİ - ENFLASYON II- KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM III- DOLAR’IN DEĞER KAYBI VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

3 BÜYÜME Kaynak: DİE ­ Sınai üretim verileri, yılın ikinci yarısında büyümenin hız kestiğine, ­ Yüksek KKO, yatırım ihtiyacının devam ettiğine işaret etmektedir. ­ Sınai üretim verileri, yılın ikinci yarısında büyümenin hız kestiğine, ­ Yüksek KKO, yatırım ihtiyacının devam ettiğine işaret etmektedir.

4 DIŞ TİCARET Ocak-Ekim 2003 Ocak-Ekim 2003 Ocak-Ekim 2004 Ocak-Ekim 2004 Değer (milyon $) Pay (%) Değer (milyon $) Pay (%) Değişim (%) İhracat , ,030,7 Sermaye malları Sermaye malları3.6359, ,343,3 Ara malları Ara malları , ,533,4 Tüketim malları Tüketim malları , ,027,2 Diğerleri Diğerleri2420,61360,2-43,5 İthalat , ,039,9 Sermaye malları Sermaye malları , ,761,1 Ara malları Ara malları , ,327,9 Tüketim malları Tüketim malları , ,494,6 Diğerleri Diğerleri3510,64350,624,2 Dış Ticaret Dengesi ,7 İhracatın ithalatı karşılama oranı (%) 69,364,7 Kaynak: DİE Ekim ayında; geçen aya göre ihracat $145 milyon artarak $5,7 milyar, ithalat ise $397 milyon gerileyerek $8,0 milyar olmuştur.

5 DIŞ TİCARET Kaynak: DİE Alınan tedbirlerin de etkisiyle ithalattaki artış hızı yavaşlamaya başlamıştır.

6 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ekim İlk on aylık dönemde cari açık 2003 yılının aynı dönemine göre %134,1 artarak $ milyona ulaştı. Son 12 aylık açık ise $14,2 milyar düzeyindedir. Ocak-Ekim Ocak-Ekim Değişim Değişim (milyon $) (%) Cari İşlemler Hesabı ,1 Dış Ticaret Dengesi Dış Ticaret Dengesi ,1 Hizmetler Dengesi Hizmetler Dengesi ,8 Yatırım Geliri Dengesi Yatırım Geliri Dengesi ,2 Cari Transferler Cari Transferler ,0 Sermaye ve Finans Hesapları ,3 Net Hata ve Noksan ,9 Dış Finansman İhtiyacı (*) ,3 Cari İşlemler Dengesi/GSMH (%) -4,92,3-0,8-3,3--- Dış Finansman İhtiyacı/GSMH (%) -6,21,2-0,8-1,2--- (*) Cari işlemler dengesi ve net hata noksan kalemlerinin toplamıdır. Kaynak: TCMB (*) Cari işlemler dengesi ve net hata noksan kalemlerinin toplamıdır. Kaynak: TCMB

7 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ekim Cari açık, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, diğer yatırımlar ile net hata ve noksan kalemiyle finanse edilmiştir. Ocak-Ekim Ocak-EkimDeğişim (milyon $) (%) (%) Sermaye ve Finans Hesabı ,3 - Doğrudan Yatırımlar - Doğrudan Yatırımlar ,1 Yurtiçine Yurtiçine ,8 Yurtdışına Yurtdışına ,7 - Portföy Yatırımları - Portföy Yatırımları ,1 - Diğer Yatırımlar - Diğer Yatırımlar ,5 - Rezerv Varlıklar - Rezerv Varlıklar ,4 Net Hata ve Noksan ,9 Kaynak: TCMB

8 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ekim - Açığın finansmanında, banka ve reel sektörün yurtdışından sağladıkları uzun vadeli krediler önemli rol oynamıştır ’ün ilk on ayında bankacılık sektörü $3,4 milyar, diğer sektörler $4,9 milyar net kredi kullanmıştır. - Açığın finansmanında, banka ve reel sektörün yurtdışından sağladıkları uzun vadeli krediler önemli rol oynamıştır ’ün ilk on ayında bankacılık sektörü $3,4 milyar, diğer sektörler $4,9 milyar net kredi kullanmıştır. Ocak-Ekim Ocak-Ekim (milyon $) Bankalar (net) Uzun vade Uzun vade Kısa vade Kısa vade Diğer Sektörler (net) Uzun vade Uzun vade Kısa vade Kısa vade Kaynak: TCMB

9 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Kaynak: Chicago Board of Trade 14 Aralık’taki FED toplantısında yeni bir faiz artırımına ilişkin beklentiler güçlenmiştir. Finansman / ABD - Kısa Vadeli Faizler

10 6 Aralık 2004 itibariyledir. Kaynak: Reuters 6 Aralık 2004 itibariyledir. Kaynak: Reuters CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / ABD Hazine Tahvilleri Kritik Seviye

11 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler 6 Aralık 2004 itibariyledir. Kaynak: JP Morgan 6 Aralık 2004 itibariyledir. Kaynak: JP Morgan Finansman / Eurobond - Son dönemde, Türkiye’nin risk primi diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha fazla azalmıştır. - Bu durum, cari açığın finansmanı açısından olumlu bir gelişmedir. - Son dönemde, Türkiye’nin risk primi diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha fazla azalmıştır. - Bu durum, cari açığın finansmanı açısından olumlu bir gelişmedir

12 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı Merkez Bankası’nın döviz rezervleri son yılların en yüksek seviyesindedir. FinansmanFinansman ,3

13 KAMU MALİYESİ / Bütçe (*) Sosyal güvenlik harcamaları 2004 yılı hedefine; Emekli Sandığı’na Transfer, Bağ-Kur’a Transfer, SSK’ya Transfer ve İşsizlik Sigortası Fonu’na Transfer kalemleri toplanarak ulaşılmıştır. İlk on aylık dönemde, bütçe açığı daraldı, faiz dışı fazlada yıl sonu hedefi TL 4 katrilyon aşıldı. Kaynak: Maliye Bakanlığı (Trilyon TL) Ocak-Ekim Ocak-EkimDeğişimHedefGerçekleşme (%)2004(%) Harcamalar , ,8 Faiz Harcamaları Faiz Harcamaları , ,2 Sosyal Güvenlik(*) Sosyal Güvenlik(*) , ,2 Gelirler , ,8 Vergi Gelirleri Vergi Gelirleri , ,1 Bütçe Dengesi , ,1 Faiz Dışı Fazla , ,8

14 (%) (1) 2005 (1) Faiz/Toplam Harcamalar 43,851,044,841,738,333,7 Yatırım/Toplam Harcamalar 5,35,16,05,14,66,0 Personel/ Toplam Harcamalar 21,418,920,021,523,223,4 Sosyal Güvenlik/Toplam Harcamalar 7,16,39,711,313,614,2 Toplam Gelirler/Toplam Harcamalar 71,664,065,371,477,882,7 Vergi Gelirleri/Toplam Harcamalar 56,749,351,560,065,670,8 Dolaysız Vergiler/Vergi Gelirleri 40,940,533,733,030,427,2 Dolaylı Vergiler/Vergi Gelirleri 59,159,566,367,069,672,8 Kaynak: Maliye Bakanlığı, DPT (1) 2004 ve 2005 verileri, önceki yıllarla karşılaştırılabilir olması için analitik bütçe kod sistemine göre düzenlenmemiş rakamlar üzerinden hesaplanmıştır. Kaynak: Maliye Bakanlığı, DPT (1) 2004 ve 2005 verileri, önceki yıllarla karşılaştırılabilir olması için analitik bütçe kod sistemine göre düzenlenmemiş rakamlar üzerinden hesaplanmıştır. KAMU MALİYESİ / Temel Rasyolar Faiz harcamalarının göreceli önemi azalmakta, sosyal güvenlik harcamalarının ise artmaktadır.

15 KAMU MALİYESİ / Temel Rasyolar

16 (milyar $) Ekim 2004 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku 54,284,991,7139,3153,4 Konsolide Bütçe Dış Borç Stoku 39,538,756,863,466,6 Konsolide Bütçe Toplam Borç Stoku 93,7123,6148,5202,7220,1 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı KAMU MALİYESİ / Konsolide Bütçe Borç Stoku Konsolide bütçe borç stoku artış hızı yavaşlamaya başlamıştır.

17 ENFLASYON Kaynak: DİE Piyasalarımız, TÜFE’de yıl sonu için %10,2, önümüzdeki 12 aylık dönem için %9,0 artış beklemektedir. TÜFE TÜFE TEFE TEFE Çekirdek Enflasyon (%) Kasım1,611,541,700,750,90,2 Ocak-Kasım17,338,8313,2313,6911,310,3 Uçtan Uca Yıllık 19,259,7916,1814,4013,611,4 Yıllık Ortalama 26,2911,2927,0711,0723,19,9

18 ENFLASYON Kaynak: DİE ,3 11,8 Endeksin %23,17’sini oluşturan kamu kesiminde fiyat artışları, özel kesimin üzerinde seyretmeye devam etmektedir.

19 ENFLASYON Kaynak: DİE Tarımdaki fiyat artışlarının mevsimsel etkisi azaldıktan sonra, TEFE’de %71,1 paya sahip olan imalat sanayinin genel endeksi daha fazla etkilemesi beklenmektedir. İmalat Sanayii Yıllık Fiyat Artışları (%) ,015,7

20 ENFLASYON / Petrol Fiyatları Kaynak: Energy Information Administration, International Petroleum Exchange Vadeli piyasalar, petrol fiyatlarının gerilemesini beklemektedir.

21 KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM BüyümeBüyüme döneminde GSYİH’nın ortalama %5 artması hedeflenmektedir.

22 KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM (Bin Kişi) Çalışma Çağı Nüfusu İşgücüne Katılma Oranı (%) 49,949,849,648,348,348,548,748,9 İstihdam Düzeyi İstihdam (% Değişim) -0,3-0,8-1,02,42,52,52,5 İşsizlik Oranı (%) 6,58,410,310,510,09,89,69,3 İstihdamİstihdam Dönem içinde istihdamın ortalama %2,5 artması, işsizlik oranının %9,3’e gerilemesi öngörülmektedir.

23 KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM (GSYİH’ya Oranı, %) Toplam Yatırımlar 24,915,921,322,825,924,824,725,0 Sabit Sermaye Yatırımları 22,817,216,615,517,719,220,521,2 Kamu Kamu7,05,35,34,24,04,54,74,6 Özel Özel15,811,911,311,313,714,715,816,6 YatırımlarYatırımlar döneminde kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının da artırılması hedeflenmektedir.

24 KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM (Milyar $) Dış Ticaret Dengesi -22,0-3,7-7,3-14,0-22,6-21,2-22,3-23,6 Toplam Mal İhracatı Toplam Mal İhracatı30,734,440,151,266,276,084,793,9 Toplam Mal İthalatı Toplam Mal İthalatı-52,7-38,1-47,4-65,2-88,8-97,2-107,0-117,5 Turizm Geliri 7,68,18,513,216,018,019,320,6 Cari İşlemler Dengesi -9,83,4-1,5-8,0-14,6-11,1-10,8-10,5 Cari Denge / GSYİH (%) -4,92,3-0,8-3,3-4,9-3,7-3,4-3,0 Cari Denge Dönem içinde cari işlemler açığının göreceli öneminin giderek azaltılması öngörülmektedir.

25 KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM EnflasyonEnflasyon döneminde de Para Politikası’nın ana hedefi fiyat istikrarı olacaktır.

26 KATILIM ÖNCESİ EKONOMİK PROGRAM (GSYİH’ya Oranı, %) Faiz Harcamaları 16,423,018,716,314,112,09,37,5 İç Borç Stoku 29,268,554,054,854,352,752,150,0 Dış Borç Stoku 17,714,127,325,424,022,720,118,3 Toplam Borç Stoku 46,982,681,380,278,475,377,268,3 GDBG (*) ----6,34,42,10,5 (*) Genel Devlet Borçlanma Gereği; konsolide bütçe, fonlar, sosyal güvenlik kuruluşları, döner sermayeler ve mahalli idareleri kapsamaktadır. Borç Stoku Gelecek üç yıllık dönemde de sıkı maliye politikası izlenerek, borç yükünün hafifletilmesi hedeflenmektedir.

27 DOLAR’IN DEĞER KAYBI VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ Kaynak: Federal Reserve (*) Doların başlıca para birimleri karşısında değerini gösteren endekstir. (**) Aylık ortalama parite. Kaynak: Federal Reserve (*) Doların başlıca para birimleri karşısında değerini gösteren endekstir. (**) Aylık ortalama parite. - Dolar 2004’ün ilk on bir ayında euro karşısında %5,1, yen karşısında %3,7 değer kaybetmiştir. dolar endeksi(*) $/¥(**)

28 Doların değer kaybetmesinde; - ABD’nin bütçe ve cari açıklarının önemli boyutlara ulaşması, - ABD’ye yönelik sermaye girişlerinin azalması, - ABD menkul kıymetlerine olan ilginin azalmaya başlaması, - Ülkelerin uluslararası rezervleri içinde euro’nun payının artmaya başlaması, - Petrol piyasasındaki dalgalanmalar ve - Enflasyon oranlarının giderek yükselmesi etkili olmaktadır. Doların değer kaybetmesinde; - ABD’nin bütçe ve cari açıklarının önemli boyutlara ulaşması, - ABD’ye yönelik sermaye girişlerinin azalması, - ABD menkul kıymetlerine olan ilginin azalmaya başlaması, - Ülkelerin uluslararası rezervleri içinde euro’nun payının artmaya başlaması, - Petrol piyasasındaki dalgalanmalar ve - Enflasyon oranlarının giderek yükselmesi etkili olmaktadır. DOLARIN DEĞER KAYBETMESİNE NEDEN OLAN FAKTÖRLER

29 DIŞ TİCARET İhracat İthalat (%) (*) (*) ABD Doları49,544,942,642,961,256,755,154,8 Euro42,946,749,349,533,037,239,740,4 İngiliz Sterlini5,76,66,25,92,22,01,7 Diğer1,91,81,91,73,64,13,53,1 Kaynak: DİE (*) Ocak-Eylül dönemi Kaynak: DİE (*) Ocak-Eylül dönemi - İthalatta ve ihracatta euronun payı artma eğilimindedir. - İthalatta dolar, ihracatta euro ağırlık taşımaktadır. - Güçlü Euro, Türkiye’nin ihracat imkanlarını daha da artıracaktır. Ancak, euro’nun aşırı değerlenmesi Euro bölgesi büyümesini olumsuz yönde etkileyebilecektir. - İthalatta ve ihracatta euronun payı artma eğilimindedir. - İthalatta dolar, ihracatta euro ağırlık taşımaktadır. - Güçlü Euro, Türkiye’nin ihracat imkanlarını daha da artıracaktır. Ancak, euro’nun aşırı değerlenmesi Euro bölgesi büyümesini olumsuz yönde etkileyebilecektir. DOLAR’IN DEĞER KAYBI VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

30 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı - Türkiye’nin dış borçlarının %44’ü ABD doları, %25’i euro cinsindendir. - Dolardaki değer kaybı, dolar cinsinden dış borç stokunu artırmaktadır. - İç borç stokunun %19,4’ü dolar ağırlıklı yabancı para cinsindendir. Doların değer kaybetmesi dolar cinsinden iç borç stokunun artmasına neden olmaktadır. - Türkiye’nin dış borçlarının %44’ü ABD doları, %25’i euro cinsindendir. - Dolardaki değer kaybı, dolar cinsinden dış borç stokunu artırmaktadır. - İç borç stokunun %19,4’ü dolar ağırlıklı yabancı para cinsindendir. Doların değer kaybetmesi dolar cinsinden iç borç stokunun artmasına neden olmaktadır. DOLAR’IN DEĞER KAYBI VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ BORÇ STOKU Dış Borcun Döviz Cinslerine Göre Dağılımı (%)(%) 2003 Ekim 2004 Dolar4044 SDR26 Euro2625 Yen64 Diğer21

31 Kaynak: TURSAB (*) Ocak-Ekim dönemi Kaynak: TURSAB (*) Ocak-Ekim dönemi - Euro’nun güçlenmesi turizm gelirlerini olumlu yönde etkileyecektir. DOLAR’IN DEĞER KAYBI VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ TURİZM Gelen Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı Gelen Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (%) (*) Avrupa 73,3 70,670,6 BDT 12,5 14,816,0 Asya 9,1 10,09,2 Diğer 5,1 4,64,2

32 - Enflasyon - GSMH - Kişi Başına Milli Gelir - Bankacılık Sektörü Aktif Büyüklüğü - Dolar Cinsinden Varlıkları Olanlar - Enflasyon - GSMH - Kişi Başına Milli Gelir - Bankacılık Sektörü Aktif Büyüklüğü - Dolar Cinsinden Varlıkları Olanlar DOLAR’IN DEĞER KAYBI VE TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ İthal girdi kullanımı $ bazında hızlı artış TL bazında kayıplar