Liderlik ve Motivasyon Yrd. Doç. Dr. Alev Elçi

Liderlik Teorileri -2

Liderlik kuramlarının gelişimi Geçerli kuramlar Geçerli zaman dilimi Kuramın özeti Büyük adamlar kuramı 1950 öncesi Lider, tarihin seyrine karar verir Geleneksel Liderlik Kuramları Özellikler Kuramı 1910- 2.Dünya Savaşı Liderlerin genel ve ortak özellikleri Davranışsal Kuramlar 2.Dünya Savaşı - 1960 Liderlerin gösterdiği davranışlar Durumsallık Kuramları 1960- 1980 Herkese uyan, değişmeyen ve en iyi liderlik yoktur. Bunlar duruma bağlıdır. Yeni Liderlik Kuramları 1980 den günümüze Toplumun yeni formunun yanıtı – Karizmatik Liderlik

Durumsallık Yaklaşımları 1960’lardan sonra yönetim kavramındaki değişiklikler liderlik yaklaşımını da etkilemiş, araştırmacılar lider ve grubunun etrafındaki çevreye odaklanmıştır. Değişik durum ve şartlar > değişik liderlik tarzları En iyi liderlik tarzı yoktur Lider içinde bulunduğu durum neyi gerektiriyorsa ona göre davranmalıdır Zaman zaman demokratik, zaman zaman otoriter olabilir

Durumsallık Yaklaşımları Bir çok değişken arasında ilişkiler: Liderlik <> Lider <> Çalışma koşulları Liderlik davranışının boyutları Gelişen teknolojinin sürekli değiştirdiği üretim tarzına Değişim hızına paralel belirlilik/belirsizlik durumuna Örgütün dayandığı otokratik/demokratik kültür altyapısına Liderin kişiliğine Yapılacak işlerin gereklerine Grup üyelerinin niteliklerine, tavırlarına Örgütsel ve fiziksel çevreye göre değişiklik göstermektedir.

Durumsallık Yaklaşımları Liderlik bireyin nitelik ve davranışları sonucunda ortaya çıkmamaktadır Aksine çevrenin ve koşulların etkisi altında ortaya çıkmaktadır Belli durumlarda ve çevrelerde lider olabildiği halde, değişik çevre ve koşullarda lider olamayabilir

Liderliği etkileyen faktörler Liderin içinde bulunduğu durumu belirleyen ve liderin davranışları ve başarısını etkileyen faktörler (Hellriegel, Scolum ve Woodman, 1988) 1. Liderin kişisel özellikleri 2. İzleyenlerin kişisel özellikleri 3. Grubun özellikleri 4. Örgütün yapısal özellikleri

Liderliği etkileyen faktörler

Fiedler’in etkin liderlik modeli Lider tarzını iki boyutta inceler İlişkiye yönelik: insanlarla ilgilidir, lider karşılıklı güven, saygı ve çalışanların gereksinimlerini dinleme, giderme İşe yönelik: görevi yaparak motive olur, açık-net talimatlar, performans değerlendirme Ohio Yaklaşımı gibi ve hatta davranışsal Blake & Mouton liderlik ızgarasının boyutlarına benzer

Fiedler’in etkin liderlik modeli LPC (Least preferred Co-worker- En az tercih edilen iş arkadaşı) Ölçek kullanarak ölçüm yapılır. İki kutuplu ölçek Sevimli, arkadaşça, red edici, gergin, mesafeli Sevimsiz, arkadaşca olmayan, kabullendirici, rahat, yakın Lider en az tercih edilen iş arkadaşını olumlu tanımlarsa (yüksek LPC) > ilişkiye yönelik lider, diğerlerin duygularına hassas Olumsuz tanımlarsa (düşük LPC) > göreve yönelik lider, göreve insanlardan fazla değer verir

Liderin durum faktörleri Liderin durumu üç faktöre göre ortaya çıkar (Wagner, 1998) Lider-İzleyen ilişkisi: izleyenler lidere güven saygı duyarsa > iyi. İzleyenler az yada hiç güvenduymazsa, saygı göstermezse > kötü. Görevin yapısı: izleyenlerin amacı ve bu amaca ulaşmak için kullandıkları araçlar net ise > yüksek görev yapısı ve yapısal görev Pozisyonun gücü: Bulunduğu konum dolayısıyla liderin izleyenlerini sahip olduğu gücü (ödüllendirme, cezalandırma, terfi verme, tenzil etme) varsa ve kullanıyorsa.

Lidere durum kontrol önerileri (Fiedler) Lider-İzleyen ilişkisi Görevin yapısı Pozisyonun gücü Astlarınıza daha az veya daha çok zaman ayırın Yatay örgütlenmeye gidin Kurumunuzun size sağladığı gücü gerektiğinde kullanın İş dışında gezi, piknik,vb. etkinlikler düzenleyin Hizmet içi eğitim faaliyetlerini arttırın Astlarınızı işleriyle ilgili bilgi edinin Güvendiğiniz astlarınızdan sizin için çalışmalarını isteyin Görev ile ilgili yönerge, çizim, vb. geliştirin Astlarınıza ulaşan bilgiyi kontrol edin Astlarınızı ödüllendirin Astlarınıza danışın Yetkinizi devredin Bilgiyi astlarınızla paylaşın Sorunları tanımlayın Karar alma ve planlama sürecine astlarınızın katılımını sağlayın Yeni görev ve sorumlulukları gönüllü olarak üstlenin Gücünüzün derecesini göstermek için tuzaklar kurmayınız Kararlı olunuz

Lidere durum kontrol önerileri (Fiedler) Fiedler durumun istenirliliğini belirtmede kullanılan 3 değişkenin liderlik davranışına uygunluğunu belirlemek için sekiz özgün koşul tanımlar Lider davranışını değiştirmeyeceği için grubun hangi liderlik tarzına uygun olduğunu belirlemeye çalışır Örgütteki koşullar o liderlik tarzına uygun duruma getirilmelidir Modelde dikey eksenler düşük ve yüksek ilişki, yatay eksen diğer üç değişkenin çeşitli bileşimlerini göstermektedir Liderler düşük yada yüksek LPC leri olsa bile doğru durumu bulurlarsa etkili lider olabilirler. Düşük LPC li hem çok olumlu hem çok olumsuzda lider olabilir, ama yüksek LPC li orta olumlulukta lider olabilmekte.

Lider Etkililiği (Fiedler)

Fiedler Uygun lider tarzı, çeşitli durumlardaki kontrol derecesine bağlıdır Başarılı ve etkin liderlik için durum ve liderlik tarzının örtüşmesi gerekir Durum ve liderlik tarzının örtüşmemesi durumunda durumu değiştirmeye çalışmak liderlik tarzını değiştirmeye çalışmaktan daha kolaydır Kutuplaştırıcı bir model sunmaz, liderin karşı karşıya kaldığı pratik duruma göre değişen bir liderlik davranışları yelpazesi sunar… durum değişir > davranış değişir

Liderliğin Hayat Eğrisi Görev yönelimi ve ilişki yönelimine ek olarak üçüncü boyut (Hersey ve Blanchard, 1988) Etkinlik- Etkililik Başarılı ve etkili yönetsel liderlik arasında ayırımı vurguladılar Başarılı yönetici: tehditlere, baskıya, yaptırımlara başvurarak personelin organizasyonun gerektirdiği işleri yapmasını sağlayabilir. Planlanmış hedeflere ulaşacaktır. İnsanlar kendisine öfkeli ve kızgın olacakları için etkili olmayabilir. Etkili yönetici: Çalışma grubundaki insanları zorunlu oldukları işleri yapmaya esinlendirdiği, motive ettiği , çalışanların işletme kadar kendi gereksinimlerin karşılandığını hissettiği, tatmin duygusu içinde olduğu için lider başarılı olduğu kadar etkilidir.

Liderliğin Hayat Eğrisi Göreve dönük ve ilişkiye dönük davranış temel boyutlarında dört temel liderlik tarzı bulunmaktadır. Olgunluk: kişilerin kendi davranışlarını yönlendirmede sorumluluk alma istek ve yetenekleri İzleyenlerin olgunluk düzeyi iş olgunluğu: iş ile ilgili bilgi ve beceri düzeyi psikolojik olgunluk: bir şey yapmaya istekli olmak, saygı ve güzen duymak

Hersey ve Blanchard Söyleyen: (Gi) lider rolleri tanımlar, çeşitli görevelr için ne- nasıl-nerede-ne zaman yapılacak söyler. Emir veren Fikir satan (Gİ) hem emir verir hem de destek verir Katılan (gİ) lider kolaylaştırır ve iletişim kurar, izleyiciler karar verir Yetki devreden (gi) lider az oranda emir ve destek verir Modele eleştiriler: Olgunluk karmaşık bir kavramdır, modelde sadece iki boyutu ele alınmıştır Örgütsel politika ve gruplar arası etkileşim yok sayılmıştır İzleyenlerin yüksek derecede yeterli fakat kendine az güven duyabilecekleri göz önüne alınmamıştır

Kaynaklar Paksoy, H.M. (2008). Küreselleşme, Liderlik ve Liderlik teorileri. Liderlik ve Motivasyon. (Ed.) C. Serinkan.Nobel Yayın:Ankara Şahin, F. (2012). Büyük adam düşüncesinden liderlikte özellikler kuramına kavramsal bir bakış. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1).