DEMOKRASİ

TANIMI VE FARKLI YAKLAŞIMLARI Demokrasi sözcüğü Yunanca ‘’demos‘’ ile ‘’kratos’’ kelimelerinin birleşiminden türemiştir. Bu da halkın kendini yönetmesini ifade eder. Zaten genel manada demokrasi, halkın kendisini yönettiği bir sistemdir. Ancak ‘’ halkın kendi kendini yönetebilmesi demokrasi için yeterli midir? ‘’ sorusu demokraside farklı yaklaşımların doğmasına neden olmuştur.

Anayasal Yaklaşım Anayasalarından hareketle yönetimleri tasnif eder ve demokratik sistemleri anayasal düzeyde inceler. Ülke anayasasında ‘’demokratik’’ olarak tanımlanıyorsa değerleri ve kurumlarıyla demokrasiye uygun olmalıdır. Ancak ne yazık ki günümüzde bir çok ülke anayasasında demokratik olarak tanımlansa da kurumları ve değerleriyle demokrasiden uzaktır.

Sistemin Ürettiği Esasları ve Değerleri Kıstas Alan Yaklaşım Demokrasinin formel yapısından çok ürettiği değerlerle ilgilenilir. Sistem; insan hak ve özgürlüklerini, sivil ve siyasal hakları, sosyal refahı, güvenliği, barışı, eşitliği, hukuk üstünlüğünü vb. sağlıyorsa burada demokrasiden söz edilebilir. Aksi durumda demokrasinin varlığı tartışılabilir.

Yönetme Usulü ve Yönetim Üzerinde Durulan Yaklaşım Hükümetlerin oluşma ve çalışma süreçlerine dikkat çeker. Sistemin demokratik sayılabilmesi için hükümetin demokratik seçim mekanizmasıyla oluşması gerekmektedir. Oluşan hükümet de şeffaflık, hesap verebilirlik ve denetlenebilirlik ilkelerine uygun yönetim göstermelidir.

Yönetim Süreçleri Üzerinde Yoğunlaşan Yaklaşım Bir sistemin demokratik olarak değerlendirilebilmesi için; etkin bir katılımın, eşit oy hakkının, partiler ve programları hakkında bilgilenmenin ve halkın sisteme dahil oluşunu öngören süreçlerin adım adım gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu süreçler oluşuyorsa demokrasiden söz edilebilir.

DEMOKRASİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ İlk demokrasi örneği Antik Yunan döneminde Atina’ da görülmüştür. M.Ö 450’ li yıllarda krallık ve imparatorluk yönetimleri varken, Atina’ da birbirinden bağımsız ‘’Site’’ denilen şehir devletleri vardı. Sitelerdeki halk ‘’agora’’denen meydanda toplanır ve önemli kararlar alır, bu kararları yöneticilerin iletirlerdi. Ancak deöokratik hakları sadece erkekler kullanabilirdi.

Avrupa’ da gelişen demokrasinin tarihi ‘’ Magna Carta (1215) ‘’ ya kadar gider. Bu sözleşme Orta Çağ İngiltere’ sinde, kral ile dönemin ekonomik sınıfını oluşturan feodal lortlar ve bir kesim halk arasında yapılmıştır. Amaç; kralın yetkilerini halk tarafından oluşturulan bir parlamentoyla sınırlandırmaktı. Ancak İngiltere’ de parlamento merkezli yönetim 1648 yılında parlamentonun krala karşı yaptığı ‘’ Görkemli Devrim ‘’ ile olmuştur. Görkemli Devrim sonucu İngiltere’ de ‘’ Haklar Bildirgesi ‘’ yayınlanmıştır.

Krallık makamı halka müdahale etmeyecek, Haklar Bildirgesi özetle şu hakları getirmiştir; Krallık makamı halka müdahale etmeyecek, Parlamento onayı olmadan yeni vergiler konmayacak ve yeni mahkemeler açılmayacak, Kilise mahkemeleri kaldırılarak sivil mahkemeler kurulacak Her tür inanç ve düşünce serbestçe yaşanacak ve düşüncesinden dolayı kimse yargılanmayacak.

Amerika’ da 1770’ li yıllarda İngiltere hükümetine karşı başlayan başkaldırı da demokrasi açısından önemli olmuştur. Bu isyan sonucunda Amerikalılar bağımsızlık hakkı kazanarak bugünkü ABD’ nin temelini atmışlardır. Bağımsızlıktan sonra ülkede, insan haklarının devlete karşı korunmasını vurgulayan ‘’ Virginia Haklar Bildirgesi‘’ yayınlanmıştır. Bu bildirge, modern dünyada ortaya çıkan en kapsamlı insan hakları bildirgesidir. Dünya tarihinde ilk kez birey olarak insan hakları bu bildirgeyle herşeyin üstünde tutulmuştur.

Virginia Haklar Bildirgesi’ nin temel felsefesi; İnsanlar doğuştan hiçbir şekilde vazgeçemeyecekleri haklarla dünyaya gelirler. Yönetimler de bu hakları korumakla yükümlüdürler ve seçilme amaçları da budur. Eğer buna uygun yönetim sergilenmezse halkın yönetime karşı isyan hakkının doğabileceği şeklinde sıralanabilir.

Batıda demokrasinin tarihi gelişiminde rol oynayan önemli gelişmelerden biri de ‘’ Fransız İhtilali ( 1789 ) ‘’dir. Fransız İhtilali; din ve toprak aristokratlarının üstünlüğüne son vermiş, tüm insanların vatandaşlık temelinde eşit olduğunu savunmuştur. İhtilalden iki yıl sonra Fransa’ da ‘’Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ‘’ yayınlanmıştır. Bu bildirge; genel olarak Virginia Haklar bildirgesiyle benzerlik taşır. Düşünce, inanç ve ifade özgürlüğünü, güçler ayrılığını, mülkiyet haklarını ve hukuk üstünlüğünü kesin bir dille savunmuştur

İngiltere’ de eşit oy hakkı 1928 yılında gerçekleşmiştir. Amerika’ da ise herkesin eşit oy hakkına sahip olduğu tarih 1965’ tir. Fransa’ da eşit oy hakkı devrimden sonra zaman zaman kısa süreliğine hayata geçmiş olsa da gerçek anlamda 1944 yılındaki ‘’ Dördüncü Cumhuriyet ‘’ ile olmuştur. Dünyada eşit oy hakkı ilk kez Yeni zelenda’ da 1893 yılında olmuştur. Daha sonrasında ise Finlandiya’ da 1906 yılında eşit oy hakkı verilmiştir. Dünyada genel olarak 20.yy’ de kadınlara oy hakkı verilmiştir.

DEMOKRASİNİN TEMEL DEĞERLERİ Halk Egemenliği, İnsan Hakları, Hukuk Üstünlüğü, Muhalefet, Denetim, Açık Toplum, Özgürlük, Eşitlik, Barış, Çoğulculuk

DEMOKRASİ ELEŞTİRİLERİ Demokrasi konusunda eleştirilen alanlarda biri özgürlük ve yükümlülük arasındaki dengede yatmaktadır. Liberal düşüncede vatandaş bireyden çok, insan birey üzerinde durulur. Ancak demokrasi, hakları politik birey üzerinde bina eder ve vatandaşı yükümlüklerle donatarak toplumsak düzeni sağlamaya çalışır. Bu yükümlülükler özgürlüğü kısıtlar.

Eleştirilen bir diğer husus da çoğunluk–azınlık dengesi konusundadır. Demokrasi, serbest seçimler sonrasında oluşan temsil mekanizmasının tüm toplumu sistem içinde eşit şekilde temsil ettiğini varsayar. Ama durum gerçekte her zaman böyle olmayabilir. Toplum; esas itibariyle bireylerin yanı sıra, değişik kimliklerden, yaşam biçimleri ve inançlardan oluşan bir bütündür. Bireysel düzeydeki katılım tüm bu farklılıkların eşit düzeyde sistem içinde temsiline olanak sağlamaz. Dolayısıyla temsil mekanizması, sayısal çoğunluğu olanların sisteme hakim olmasına yol açar.

Bir diğer eleştiri alanı da katılımla temsil dengesinin sağlanması konusundadır. Demokraside halkın sisteme katılması seçimlerle sınırlı tutulur ve seçimler yoluyla oluşan temsil mekanizmasının tüm toplumu temsil ettiği varsayılır. Politika bu sistem içerisinde toplumsal tabana inen bir etkinlik olmaktan çıkar ve siyasal elitler arasındaki bir etkinlik haline gelir. Böyle bir ortamda da halk siyasetten uzak kalır ve apolitik bir karakter kazanır.