Bologna Süreci Değerlendirme Raporu: Türkiye örneği Yasemin Yağcı Uluslararası Yükseköğretim Araştırmaları Merkezi Kassel Üniversitesi 12 Şubat 2010 Ankara

İçerik Türkiye‘de Bologna Süreci reformlarının derece sistemi, hareketlilik, kalite güvencesi, sosyal boyut açısından değerlendirilmesi Sonuç yerine: yüksek performanslı sistemler

Stratejik Operasyonel Araçlar Hedefler hedefler İki aşamalı derece sistemi Modüler yapı ve seçmeli dersler Aşamalı derece sistemi ve müfredat reformu AKTS Hareketliğin artması Lizbon Tanıma Sözleşmesi Diploma eki Kredi ve bursların nakledilebilirliği Hareketlilik ve tanıma Kalite değerlendirme sistemleri Yükseköğretime katılımda eşitlik ve hakkaniyet Kalite güvencesi Esnek giriş şartları Yeterlilikler çerçevesi Esnek öğrenme yolları Sosyal boyut Finansal destek Öğrenci hizmetleri

Neden Türkiye? Operasyonel hedeflerin pek çoğunu gerçekleştirmiş Stratejik hedeflerin ise bir kısmını gerçekleştirmiş Bologna Sürecinin en büyük yükseköğretim sistemlerinden birisi

Derece sistemleri: hedefler İki /üç aşamalı derece sistemine geçiş Modüler yapının benimsenmesi ve seçmeli derslerin makul bir düzeyde sunulması AKTS benzeri kredilendirme sisteminin kullanılması Kredilerin öğrenim çıktıları, öğrenci yükü ve ulusal yeterlilikler çerçevesi ile ilişkilendirilmesi

Derece sistemleri: değerlendirme Tüm AYA sistemleri iki dereceli sisteme geçmiştir. Çoğu AYA sisteminde bazı alanlar (örn. tıp, diş hekimliği, veteriner hekimliği ve eczacılık programları) 2 aşamalı derece sistemin dışında bırakılmıştır Modüler modelin benimsenmesi yolunda çalışmalar devam etmektedir Programlarda genel olarak seçmeli ders oranı %25’ten azdır

Derece sistemleri: değerlendirme 42 ülkede AKTS ya kullanılmaktadır ya da ülkeler geçiş sürecindedir (Türkiye ve Ispanya) 6 ülke ise AKTS ile uyumlu ulusal kredilendirme sistemleri kullanılmaktadır Ancak 28 ülkede AKTS hemen tüm programlarda kullanılırken, Türkiye’nin de içinde bulunduğu 6 ülkede programların %75’inden azında AKTS kullanılmaktadır. Ancak 11 ülkede krediler hem öğrenim çıktılarına hem de öğrenci yüküne göre tanımlanmıştır. 20 ülkede ikisinden birisi, Türkiye’nin de içinde bulunduğu 10 ülke de ise kontak saatleri temel kriterdir.

Hareketlilik/Tanıma: hedefler Lizbon Tanıma Sözleşmesi’nin onaylanması Diploma ekinin kullanılması Kredi ve bursların nakledilebilirliğinin sağlanması

Hareketlilik/Tanıma: değerlendirme Türkiye’nin de içinde bulunduğu 44 ülke Lizbon Tanıma Sözleşmesini onaylamıştır. Diploma eki hemen tüm ülkelerde otomatik ve ücretsiz olarak verilmektedir. Türkiye‘de ise istek üzerine ve sadece ilk nüshası ücretsiz olarak verilmektedir. 23 ülkede krediler, 20 ülkede burslar nakledilebilir niteliktedir. Türkiye‘de ise bu sadece krediler için mümkündür.

Stratejik bir hedef olarak hareketlilik Peki bu yapısal reformların ‚Türkiye‘de öğrenci hareketliliğine etkisi ne olmuştur? 1999-2006 yıllarında giden öğrenci oranı 0,8 gelen öğrenci oranı ise 0,1 azalmıştır. (EURO Stat 2006)

Kalite güvencesi: hedefler Karşılaştırılabilir kalite güvencesi sistemlerinin geliştirilmesi Avrupa‘da kalite güvencesi sistemleri ağını oluşturmak ve yaygınlaştırmak Avrupa ve Ulusal Yeterlilikler Çerçevelerinin oluşturulması

Kalite güvencesi: değerlendirme YÖDEK‘in kurulması ile operasyonel hedefler büyük ölçüde gerçekleştirilmiştir MÜDEK örneği Ancak, Düzenli iç ve dış değerlendirme süreçleri üniversitelerin pek azında gerçekleştirilmektedir Türkiye‘de Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi ile uyumlu bir çerçevenin oluşturulmasına yönelik çalışmalar sürmektedir

Sosyal boyut: hedefler Esnek giriş koşulları Esnek öğrenme yolları Kapsamlı ve kaliteli öğrenci hizmetleri (konaklama, yemek, ulaşım, vs.) Finansal yardım (doğrudan ve dolaylı)

Sosyal boyut: değerlendirme ÖSYS uygulaması 25 ülkede yaygın (non-formal) ve sargın eğitim (informal) yollardan yükseköğretime erişmek ya da muafiyet almak mümkün. 11 ülkede de bu yönde çalışmalar mevcuttur. Ancak, Türkiye’nin de içinde bulunduğu 8 ülkede bu yol tamamen kapalıdır. Esnek öğrenme yollarından en yaygın olarak kullanılanları haftasonu/akşam kursları ve açık öğretimdir. Barınma, yemek, sağlık ve danışmanlık hizmetleri yaygın olarak KYK ve üniversiteler tarafından sağlanmaktadır

Sosyal boyut: finansal destek Kaynak: Orr 2008, OECD 2005 ve 2006 ve IMF 2009 verilerinden uyarlanmıştır

Stratejik bir hedef olarak sosyal boyut Cinsiyete göre: Bayan öğrenci oranı Bayanların nüfustaki oranı Sosyo-ekonomik gruplara göre: = 0,87 Üniversite mezunu (ISCED 5-6) İlköğretim mezunu (ISCED 0-2) Mavi yakalılar Anne 3,08 1,19 0,30 Baba 2,81 0,55 0,71 Kaynak: Orr et al. 2008, EURO Student III 2005-2008

Yüksek performanslı sistemler Ulusal düzey ile Avrupa/Bologna düzeyi arasında güçlü bir iletişimin olması Karar alma ve uygulama süreçlerinin aktif katılımla gerçekleşmesi Ulusal düzeydeki reform ihtiyacı Varolan ulusal mekanizmaların Bologna modeliyle uyumlu olması Destekleyici mekanizmaların varlığı (örn. Finansal destek, gerekli yasal düzenlemeler, yükseköğretim dışındaki alanlarda da gerekli değişikliklerin yapılması, iletişim ve bilgi değişimi) Sürekli bir değerlendirme ve izleme sisteminin varlığı, bunun için de düzenli veri toplanması

Kaynaklar Bologna Süreci Ulusal Eylem Planları 2005-2007 & 2007-2009 EURO Stat Education and Training Statistics Eurydice 2007 Focus on the Structure of Higher Education in Europe – 2006/07: National Trends in the Bologna Process. Eurydice/European Comission: Brussels  Huisman, J., Witte, J, and File JM (2006) The Extent and Impact of Higher Education Curricular Reform Across Europe. Final Report to the Directorate General for Education and Culture of the European Commission. CHEPS: Enschede. OECD Stat 2006 “Education and Training” Statistics OECD 2008 Education at a Glance 2008. Orr et al 2008 Social and Economic Conditions of Student Life in Europe. W. Bertelsmann Verlag GmbH & Co. KG, Bielefeld. The European University Association 2007 Trends V: Universities Shaping the European Higher Education Area. European University Association asbi: Brussels The International Monetary Fund 2009 “World Economic Outlook Database” 

Teşekkürler…