MERSİN SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ EĞİTİM ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ZORDA BAŞARININ YOLU Züleyha KAPLAN Beslenme ve Diyet Uzmanı

Canlıların yaşamının sürdürülmesi, sağlığın korunmasında temel ihtiyaçlardan birisi beslenmedir. Beslenme, sağlığın korunmasında olduğu kadar yeniden kazanılmasında da etkin bir rol oynar.

Genel anlamda beslenme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için tüm besinlerin kullanılmasıdır. İnsan sağlığı beslenme, kalıtım, iklim, çevre gibi koşulların etkisindedir. Beslenme; büyümeyi, gelişmeyi, fizyolojik işlevlerin sürdürülmesini, yaşam süresini ve kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir.

Vitaminler ve Mineraller Madensel maddeler Su Posa Besin Öğelerini yedi Temel grupta toplamak olasıdır. Bunlar; Proteinler Yağlar Karbonhidratlar Vitaminler ve Mineraller Madensel maddeler Su Posa

Bu besin öğelerinden herhangi birinin veya birkaçının yeterince sağlanamadığı durumlarda büyümede, gelişmede ve sağlıkta bozulmalar olur.

PROTEİN Enerji, büyüme, gelişme, ve yıpranan hücrelerin yenilenmesi için gereklidir. Proteinlerin yoğun olarak et, kümes hayvanları, balık, peynir, yumurta, yoğurt,süt, kuru fasulye, mercimek ve fındıkta bulunur.

YAĞLAR Enerji kaynağıdır. Organların etrafını çevreleyerek dış etkenlerden korur ve vücut ısısını denetler. - Doymuş yağ= Sağlığa zararlı yağlar (Hayvansal yağlar, tereyağı, içyağ, bisküviler ve keklerde bulunur) - Doymamış yağlar= Sağlığa yararlı yağlar (Zeytinyağı, mısır, ayçiçeği, soya, susam, pamuk çekirdeği, fındık, keten tohumu)

KARBONHİDRATLAR Vücut için enerji kaynağıdır. Bağırsak faaliyetlerini düzenler. (Ekmek, pilav, makarna, kek ve kurabiyeler, kuru baklagiller, patates, sebze ve meyveler, süt ve yoğurt, şeker ve şekerli besinler ve içeceklerde karbonhidratlı besinlerdir.

VİTAMİNLER VE MİNERALLER Hücre ve dokuların onarımında yardımcı olur. Metabolizmanın çalışmasında ve sinir sisteminin düzenli çalışmasında yardımcı olur. Mineraller vücudun yapı taşlarıdır. Vitaminlerle birlikte vücuda alınan besinlerle düzenleyici görev alır.

POSA: Tokluk hissi sağlayarak, kan şekerinin, kan kolesterolünün düzenlenmesi ve bağırsak faaliyetlerinin artırılması işlevine sahiptir. Bol sebze ve meyve tüketmek yeterli posa tüketimini garanti etmekte ayrıca doygunluk hissi sağlayarak şişmanlığı önlemektedir.

SU: Besinlerin vücudu alınması, sindirimin kolaylaştırması, vücutta ısı denetiminin sağlanması için gereklidir.

SAĞLIKLI BESLENME REHBERİ

Doğuştan veya sonradan gelişen bir hastalık nedeniyle zihinsel veya bedensel özürlü olarak yaşamını sürdürmek zorunda kalan kimselerde diyet tedavisi daha da önem kazanır.

Sağlıklı olabilmek ve gerekli besin ihtiyacını karşılamak için diyette önerilen miktarlar kadar sebze, meyve, tahıl, süt ürünleri ve et ürünleri tüketilmelidir. Yaş ve boy uzunluğuna göre sağlıklı vücut ağırlığına ulaşmalı ve bu ağırlık korunmalıdır.

Sebze, meyve, tahıl grubu beslenmenin temelini oluşturan besin grupları olarak tanımlanmaktadır. İçerdikleri karbonhidratlar ve posa yönünden önemlidirler. Alkol ve sigara birçok hastalık ve çeşitli kazalara yol açmaktadır.

Besin Elementlerinin Merkezi Sinir Sistemindeki Görevleri Demir : Genel hücresel fonksiyonlar ve beyin aktiviteleri için gerekli bir elementtir. Doğum öncesi ve yaşamın ilk dönemlerinde yetersiz demir alımı zeka geriliklerine, kavrama güçlüklerine ve dikkat azlığına neden olur. Demir eksikliği Parkinson ve Alzheimer gibi hastalıklara ve yaşlanmaya neden olur.

İYOT: Doğum öncesi ve hayatın ilk yıllarında yetersiz iyot alımı beyin gelişiminde kalıcı hasarlara yol açar. İyot yetersizliği: Zeka geriliği, işitme kaybı ve konuşma geriliği, motor aktivitelerin düzensizliği ve kas koordinasyonunda bozulmalara ve guatra yol açar. İyotun bulunduğu besinler; deniz ürünleri, süt ve süt ürünleri, iyotlu tuz

SELENYUM: Yetersizliğinde beyin ve sinir hücrelerinin yapımında bozulmalar görülür. Nörolojik bozukluklara ve zeka geriliğine neden olur ayrıca epilepsi hastalığıyla da ilişkisi ortaya konmuştur. (Deniz ürünleri, susam, mantar, lahana, tavuk, karaciğer ve kabak)

ÇİNKO: Çinko yetersizliği beyin gelişiminin çalışmasını etkilemektedir.Beyinde çinko düzeyinin farklılaşması epilepsi ,alzheimer, down sendromu göz hastalıkları şizofreni gibi bir çok hastalıkların oluşumu ile ilişkisi bulunmuştur. (Yumurta sarısı, koyun ve dana eti, karaciğer, susam, kakao, fıstık, badem, bezelye, turp gibi)

KALSİYUM Kas, iskelet ve sinir iletimi için gerekli olan kalsiyum yetersizliğinde kas tonlarında bozulmaya bağlı kalp çalışması ve sinir sistemi bozukları görülür. İskelet sisteminde kemik kırılmaları, raşitizme neden olur. D vitamini ve güneş ışığı ile birlikte kalsiyum alınması iskelet sistemi için gereklidir. (Süt, peynir, yoğurt, balık, koyu yeşil yapraklı sebzeler, badem gibi)

VİTAMİN: Vitamin yetersizliği merkezi sinir sisteminin çalışmasında düzensizliklere neden olur. YAĞLAR: Sinir sisteminin ve bağışıklık sisteminin çalışmasına etki eder.

ENGELLİLERDE BESLENME SORUNLARI

Engellilerde fiziksel problemler, davranış bozukluğu, uygulanan medikal tedavinin yarattığı sorunlar eşlik ediyorsa sağlık problemlerinin boyutları artar. Bu sağlık sorunlarından bazıları şunlardır. Yetersiz beslenme Protein-enerji malnütrisyonu Şişmanlık İştahsızlık Konstipasyon (Kabızlık)

YETERSİZ BESLENME Yanlış beslenme düzeni, yetersiz besin alımı, besin gereksiniminin tam olarak belirlenmemesi veya bunu karşılayacak uygun beslenmenin planlanmamış olması yetersiz beslenmenin temel nedenleridir. Tedavisinde yeterli ve dengeli beslenmek,vitamin ve mineraller desteği sağlamak yarar sağlayacaktır.

PROTEİN- ENERJİ YETERSİZLİĞİ Beyinsel gelişim ve değişimin en hızlı olduğu doğum sonrası 13 hafta ve 1-2 yaşlarında protein-enerji yetersizliği motor kontrol aktivitelerde, öğrenme kapasitesinde ve zihinsel işlevlerde önemli düşüşlere neden olur. Protein-enerji eksikliğinin erken belirtileri ilgisizlik, kayıtsızlık, dikkat eksikliği ve hatırlama güçlüğüdür.

ŞİŞMANLIK Çok sık karşılaşılan bir sağlık sorunudur. Aşırı yeme, doyma hissinin olmaması, tatlı, çikolata ve çok şekerli içecek tüketme gibi nedenlerle ortaya çıkabileceği gibi fiziksel aktivite azlığına bağlı olarak da görülebilmektedir.

Şişman Çocuklarda Görülen Sağlık Sorunları Tansiyon ve şeker hastalığının çocuk yaşlarda oluşmasına neden olur Besinlerin yetersiz alımıyla bağışıklık sistemi olumsuz etkilenir Ortopedik bir takım sorunlar açığa çıkabilir Erkeklerde meme bölgesinde yağ toplanması gözükebilir Kızlarda menstrüasyon düzensizlikleri ve hormanal bozukluklar oluşabilir Karın ve kalça bölgesinde deri çatlamaları gözlenebilir Deri enfeksiyonları, soluk alıp vermede güçlük ve hırıltılı nefes alma sorunu gözlenebilir

İŞTAHSIZLIK Yaşamın belirli dönemlerinde görülebilir ve besini red veya az bir besinle yetinme şeklinde olabilir. Bu bireylerde depresyon tedavi edilmeli, ilgi çekici başarılabilecek uğraşılar bulunmalı, fiziksel ağrıların azaltılması, besinlerin çekici formda hazırlanıp sunulması grup içinde, pikniklerde ve aşırı ısrarlardan kaçınılarak iştahın uyarılması gerekmektedir.

KONSTİPASYON ( KABIZLIK) Bu çocuklarda sık görülen kabızlık sorununu gidermek için sıvı ve posa alımı arttırılmalı, laksatif etkili kuru meyve (kuru kayısı, kuru üzüm, kuru incir, kuru erik…) gibi besinler diyete eklenmelidir.

FİZİKSEL AKTİVİTE Çocukluktan erişkinliğe girerken kemik kitlesinin yeterli olabilmesi için kalsiyum alımı kadar kasların gerilmesini sağlayacak türde egzersizlerin yapılması son derece önemlidir.

EGZERSİZ NEDEN ÖNELİDİR ??? Hareketsizlik, mineral kaybına yol açtığı için kemik gelişimini olumsuz etkiler. Düzenli yapılan fiziksel aktivitelerin gençlere fiziksel, sosyal ve psikolojik açıdan yararları bulunmaktadır. Fiziksel aktivitelerin düzenli olarak uygulanması çocuklarda ve ergenlerde sağlıklı bir kemik yapısını güçlü bir kas sistemini şişmanlığın kontrolünü ve önlenmesini yağ oranının azalmasını kalp ve ciğerlerin etkin bir şekilde gelişmesini sağlar.

TEŞEKKÜRLER