TÜREV ÜRÜNLER TEMMUZ 2011

TÜREV ÜRÜN NEDİR? Değeri başka bir finansal varlığın veya malın değerine doğrudan bağlı olan finansal ürünler “Türev Ürünler” olarak adlandırılmaktadır. Türev ürünler, dayanak varlığın sahipliğinin el değiştirmesine gerek olmaksızın, bu varlıkla ilgili hak ve yükümlülüklerin ticaretine imkan sağlar. Türev ürünler riskten korunma, arbitraj ve spekülasyon amaçlı kullanılabilir. Future, opsiyon, forward ve swap sözleşmeleri temel türev ürünler arasında yer almaktadır.

TÜREV ÜRÜNLERİN TARİHÇESİ İlk olarak 1800’lü yıllarda ABD tarımsal ürünlere dayalı türev ürünler işlem görmeye başlamıştır. Finansal araçlara dayalı ilk vadeli işlem sözleşmeleri ise 1970’li yıllarda ilk önce ABD’de daha sonra ise tüm dünyada kullanılmaya başlanmıştır. 1990’lı yılların başında ABD ve Avrupa’da bankaların dealing roomlarında aktif olarak fiyatlanmış ve yapılar daha da çeşitlenmeye başlamıştır.

TÜREV ÜRÜNLERİN TARİHÇESİ Bank for International Settlements (BIS) verilerine göre; 2009 sonu itibariyle global piyasalarda türev ürünler işlem hacmi yaklaşık USD 614,7 trilyon’dur. Bu hacmin yaklaşık USD 74,8 trilyonu forward, USD 58,4 trilyonu da opsiyon sözleşmeleridir. Türk Bankacılık sektöründe Eylül 2010 itibariyle türev ürünler işlem stoğu geçen yılın aynı dönemine göre % 51 artarak USD 270 milyar dolara ulaşmıştır. Aynı dönemde türev işlemler içindeki opsiyon işlem stoğu % 64 artarak USD 68 milyar, forward işlem stoğu ise % 17 artarak USD 36 milyar olmuştur. Türk Bankacılık sektöründe Eylül 2010 sonu itibarıyle, sektörde gerçekleştirilen türev sözleşmelerin, %25,2’si opsiyon ve %13,2’si ise forward sözleşmelerinden oluşmuştur.

TÜRK EXIMBANK’IN İHRACATÇILARI DÖVİZ RİSKİNDEN KORUMA ÖNERİSİ OPSİYON SÖZLEŞMELERİ

NEDEN OPSİYON SÖZLEŞMELERİ ? İhracatçılarımızın karşılaştığı en büyük risklerden biri, Türk Lirasının yabancı paralar karşısında değer kazanmasıdır. Yabancı paralar karşısında değer kazanan bir Türk Lirası ihracatçılarımızın rekabet gücünün kaybolmasına neden olmaktadır. Temel amaçlarından biri ihracatçılarımızın rekabet gücünün arttırılması olan Türk Eximbank bu amaçla opsiyon işlemlerine başlamıştır. NEDEN OPSİYON SÖZLEŞMELERİ ?

NEDEN OPSİYON SÖZLEŞMELERİ ? Bilindiği üzere kur riskine karşı kendini korumayan ihracatçılarımız kar yapmayı düşünürken, dövizlerini bozdurdukları dönemde kurun düşmesi durumunda zarar bile edebilmektedirler. Örneğin, ihracat işlemlerinden yüzde 5 kar hedefleyen bir ihracatçı, Bankamızdan yüzde 1 civarında bir primle opsiyon hizmeti satın alırsa, yüzde 4 oranında karını garanti etmiş olur. Rasyonel davranan bir ihracatçının bu tür önlemleri alması kendi lehine olacaktır.

OPSİYON SÖZLEŞMELERİNDE TİM anketlerine göre, ihracatçılarımızın yaklaşık % 43’ü zaten türev ürünleri bilmekte ve bu ürünleri kullanmaktadırlar. Dolayısıyla, Bankamızın bankacılık sektöründeki rolü, ticari bankalar aracılığıyla opsiyon hizmetine ulaşamayan ve bu konuda yeterli bilgisi olmayan ihracatçı KOBİ’lerimize söz konusu hizmeti verebilmektir. OPSİYON SÖZLEŞMELERİNDE TÜRK EXİMBANK’IN ROLÜ

OPSİYON SÖZLEŞMELERİ Belli bir vadede ya da vadeye kadar, belirli bir varlığı, belli bir miktarda, belirli bir fiyattan, gelecekte belli bir tarihte alma veya satma hakkını veren sözleşmedir. Opsiyon alana (opsiyon primi ödeyen tarafa) yükümlülük getirmeyen ancak opsiyon satana (opsiyon primini alan tarafa) yükümlülük getiren bir sözleşmedir. Avantajları Döviz riskine karşı birebir koruma Kurdaki aleyhte değişikliklerden etkilenmeme Spotta lehte gelişen hareketlerden faydalanma Dezavantaj Opsiyon hakkı kullanılsın veya kullanılmasın işlemin bağlandığı gün opsiyon primi ödenir.

OPSİYON SÖZLEŞMESİ TANIMLARI Call Opsiyonu : Bir yatırım aracını alma hakkı Put Opsiyonu : Bir yatırım aracını satma hakkı Opsiyon Alıcısı : Opsiyon satın alan ihracatçı Opsiyon Satıcısı : Opsiyon satan banka Prim : Opsiyon alıcısının opsiyon satıcısına ödediği fiyat

İHRACATÇI-TÜRK EXIMBANK AÇISINDAN OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İhracatçı :Döviz Satma Hakkını Satın Alır. (Put Buy) Prim Öder. Türk Eximbank :Döviz Satın Alma Yükümlülüğü vardır. (Put Sell) Prim Tahsil Eder. İHRACATÇI TÜRK EXIMBANK OPSİYON SÖZLEŞMESİ Opsiyonu kullanma hakkına sahiptir. Prim öder. Opsiyonun Gerekliliklerini Yerine Getirmekle Yükümlüdür. Prim tahsil eder.

OPSİYON FİYATINA (PRİM) ETKİ EDEN FAKTÖRLER Spot Fiyat Kullanım Fiyatı Vadeye Kalan Süre Volatilite

VADEYE KALAN GÜN SAYISI OPSİYON SÖZLEŞMELERİ VADEYE KALAN GÜN SAYISI SPOT (CARİ) KUR EUR/TL 2,3425 OPSİYONUN VADESİ KULLANIM FİYATI PRİM 1 AY 2,3425 %1,10 3 AY 2,3425 %1,69 6 AY 2,3425 %2,25 Gelecekte döviz kurlarının düşmesine karşı bir satım opsiyonu satın alan ihracatçının ödeyeceği opsiyonun prim tutarı opsiyonun vadesi uzadıkça artar.

OPSİYON SÖZLEŞMELERİ KULLANIM FİYATI SPOT (CARİ) KUR EUR/TL 2,3425 OPSİYONUN VADESİ KULLANIM FİYATI PRİM 3 AY 2,3425 % 1,69 3 AY 2,3742 % 2,40 3 AY 2,4194 % 3,69 Gelecekte döviz kurlarının düşmesine karşı bir satım opsiyonu satın alan ihracatçının ödeyeceği opsiyonun prim tutarı opsiyonun kullanım fiyatı arttıkça artar.

VOLATİLİTE (Oynaklık) OPSİYON SÖZLEŞMELERİ VOLATİLİTE (Oynaklık) Volatilite bir kıymetin fiyatındaki değişkenliğin ifadesidir. Opsiyon dönemi içinde spot değerin ne kadar değişeceğini tahmin edebilmek ve ölçmek için göz önüne alınan bir hesaplama yöntemidir. Volatilitenin artması belirsizliğin arttığının göstergesidir. SPOT (CARİ) KUR EUR/TL 2,3425 OPSİYONUN VADESİ KULLANIM FİYATI VOLATİLİTE PRİM 3 AY 2,3425 % 11,00 % 1,69 3 AY 2,3425 % 12,50 % 1,97 3 AY 2,3425 % 13,50 % 2,17 Gelecekte döviz kurlarının düşmesine karşı bir satım opsiyonu satın alan ihracatçının ödeyeceği opsiyonun prim tutarı volatilite arttıkça artar. Yüksek Volatilite = Yüksek Risk= Yüksek Prim

3 AYLIK TL VOLATİLİTE

OPSİYON SÖZLEŞMELERİ (örnek) Temmuz 2011 Spot Kur : 2,3425 Euro/TL Opsiyon sözleşmesi imzalanır. Euro 1 mio tutarındaki ihracat alacağını kur riskine karşı korumak isteyen ihracatçı Türk Eximbank ile 3 ay vadeli, kullanım fiyatı 2,3742 Euro/TL olan bir opsiyon sözleşmesi satın alarak karşılığında %2,40 prim (TL 59,031) öder. 3 ay sonra Spot Kur : 2,45 Euro/TL İhracatçı opsiyonunu kullanmaz. Piyasada kur Euro/TL 2,45 iken ihracatçı Türk Eximbank ile imzaladığı opsiyondan doğan hakkını kullanmayarak dövizini Euro/TL 2,3742 yerine Euro/TL 2,45 seviyesinden piyasada satar. İhracatçının zararı sadece ödediği prim tutarı olan TL 59,031 ile sınırlıdır. Spot Kur : 2,25 Euro/TL İhracatçı opsiyonu kullanır. Piyasada kur Euro/TL 2,25 iken ihracatçı Türk Eximbank ile imzaladığı opsiyondan doğan hakkını kullanarak dövizini Euro/TL 2,3742 seviyesinden Türk Eximbank’a satar. İhracatçının karı ((2,3742-2,25)*1 mio)-59,031=TL 65,169

OPSİYON KULLANIM FİYATI OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN İŞLEYİŞİ Temmuz 2011 PRİM ÖDER (TL 59,031) OPSİYON KULLANIM FİYATI (3 AYLIK) Euro 1,000,000 Euro/TL = 2,3742 TÜRK EXIMBANK İHRACATÇI PUT OPSİYON SATAR 3 AY SONRA TL 2,250,000 PİYASA İHRACATÇI Euro 1,000,000 PİYASA FİYATI Euro/TL =2,25 OPSİYON KULLANILIR TL 124,200 TÜRK EXIMBANK NET KAR:((2,3742-2,25)*1 mio)-59,031 TL 65,169 PİYASA FİYATI Euro/TL = 2,45 Euro 1,000,000 OPSİYON KULLANILMAZ İHRACATÇI PİYASA TL 2,450,000 NET ZARAR: TL 59,031

İHRACATÇININ KAR-ZARAR DURUMU OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İHRACATÇININ KAR-ZARAR DURUMU EUR/TL KURU PRİM (59,031) KAR/ZARAR (TL) KULLANIM FİYATI 2,3742 BAŞABAŞ NOKTASI 2,3152 2,25 KAR

DÖVİZ KURU PUT OPSİYONU SATIŞ İŞLEMİNDEN KİMLER YARARLANABİLİR?   Döviz kuru put opsiyonu satış işleminden, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) kayıtlarından son 1 yıl içinde ihracat yaptığı teyit edilen ve Türk Eximbank’ta kayıtlı firma bilgileri olan tüm ihracatçılar yararlanabilir.

OPSİYON SÖZLEŞMELERİ MÜRACAAT ŞEKLİ KAYITLI FİRMALAR Bankaya 2 nüsha halinde imzalanmış (her bir sayfası imzalanıp kaşelenecek) “Put Opsiyonu Çerçeve Sözleşmesi” nin orijinal nüshasını, Sözleşmede imzası bulunan şirketi temsil ve ilzama yetkili kişilere ait 6 aydan eski olmamak kaydıyla noter tasdikli imza sirkülerini, Bankamızın Hazine Müdürlüğü’ne elden veya posta-kurye ile teslim eder.   Banka entegre sisteminde kayıtlı firmalardan “Put Opsiyonu Çerçeve Sözleşmesi” dışında başka bilgi veya belge talep edilmez.

KAYITLI OLMAYAN FİRMALAR OPSİYON SÖZLEŞMELERİ MÜRACAAT ŞEKLİ   KAYITLI OLMAYAN FİRMALAR “Firma Bilgi Formu”nu bilgisayarda dolduran İhracatçı, ilgili formu kaşeleyip imzaladıktan sonra e-posta (istihbarattalep@eximbank.gov.tr ) veya faks (312-418 00 15) aracılığıyla İstihbarat Müdürlüğü’ne iletir. 2 nüsha halinde imzalanmış (her bir sayfası imzalanıp kaşelenecek) “Put Opsiyonu Çerçeve Sözleşmesi” nin orijinal nüshasını ve Sözleşmede imzası bulunan şirketi temsil ve ilzama yetkili kişilere ait 6 aydan eski olmamak kaydıyla noter tasdikli imza sirkülerini, Hazine Müdürlüğü’ne elden veya posta-kurye ile teslim eder. İhracatçı firma, “Firma Bilgi Formu”nda yer alan bilgilerde herhangi bir değişiklik olduğunda Bankaya bildirmekle yükümlüdür.

İHRACATÇI FİRMA LİMİTİ NE KADARDIR? Bir firmanın taşıyabileceği maksimum risk bakiyesi, ihracatçı firmanın DTM kayıtları baz alınarak son 1 yıl içinde gerçekleştirdiği ihracat tutarının aşılmaması kaydıyla 5 milyon ABD Dolarıdır.  Bir ihracatçının put opsiyon işlemi için talep edebileceği minimum işlem tutarı 50.000 ABD Doları veya 35.000 Euro, 30.000 GBP olup, bunun üzerindeki işlem tutarları 5.000’in katları şeklinde olmalıdır.

İLGİLİ FORMLAR 1- FİRMA BİLGİ FORMU 2- PUT OPSİYONU İŞLEMİ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ 3- İŞLEM YAPMA FORMU 4- OPSİYON İŞLEM DEKONTU

OPSİYON İŞLEMİNİN İŞLEYİŞ ESASLARI OPSİYONUN İŞLEM TARİHİNDE Banka ile Put Opsiyon işlemi yapabilmek için Banka-İhracatçı arasında “Put Opsiyonu İşlemi Çerçeve Sözleşmesi"nin imzalanması ve Banka’da kayıtlı ihracatçı olması şarttır. Banka, her hafta Çarşamba günleri yapacağı opsiyon işlemi ile ilgili kullanım fiyatı ve prim oranını saat 11:00’de internet sitesinde ilan eder. Haftanın diğer günlerinde de İhracatçılarımızdan gelen talep doğrultusunda EUR/TL, USD/TL ve GBP/TL kurları için opsiyon fiyatı verilir.

Opsiyon işlemine ait duyuruda her bir opsiyon işlemine konu olan USD/TL ve EUR/TL kurları için 3 farklı Vade Tarihine ait, 3 adet Kullanım Fiyatı ve Prim Oranı ilan eder. Opsiyon işlemleri Avrupa tipi opsiyonlar olup sadece vade sonunda kullanılabilen opsiyonlardır. Daha sonra Banka ilan ettiği opsiyon işlemi ile ilgili işlem koşullarını (kullanım fiyatı, prim oranı ve prim tutarının hesaplanmasında kullanılan ilgili kur) piyasa şartlarına göre güncelleyebilir ve/veya geri çekebilir.

İhracatçı, Opsiyon işlem koşullarının bağlayıcı olması açısından almak istediği Put Opsiyonu tutarını ve ilgili işlem koşullarını belirten ve firmayı temsilen iki yetkilinin imzalarının yer aldığı; “İşlem Yapma Formu”nu ve Prim Tutarı ile prim tutarına ait BSMV tutarını Bankanın TL hesabına yatırdığını gösterir banka dekontunu, Bankanın işlem koşullarını güncelleme ve geri çekme ihtimalini göz önünde bulundurarak, Bankaya saat 14:00’e kadar ivedilikle fakslar.

Prim Tutarının ve prime ait BSMV tutarının İhracatçı tarafından yatırılmadığı durumda ilgili satın alma teklifi geçersiz olur. Banka, işlem sonucunu İhracatçıya işlem günü saat 16:00’ya kadar faksla göndereceği “Opsiyon İşlem Dekontu” ile teyit eder. İhracatçı, firmayı temsilen iki yetkilinin imzalarının yer aldığı “Opsiyon İşlem  Dekontu”na  ‘Tebellüğ ve Kabul edilmiştir’ ibaresi yazarak “Opsiyon İşlem Dekontu”nu işlem günü saat 17:00’ye kadar Bankaya faks ile iletir.

OPSİYON İŞLEM DEKONTU ( PUT OPSİYONU SATIŞ İŞLEMİ ) İhracatçı: Ad ve Soyad Ünvan İmza Banka: TÜRK EXIMBANK A.Ş. : 1 Opsiyon Referansı XXX Put Opsiyon Alıcısı Put Opsiyon Satıcısı TÜRK EXIMBANK EURO-TL Dayanak Varlık 06/07/2011 İşlem Tarihi Prim Ödeme Tarihi 04/10/2011 Vade Tarihi 2,3742 Kullanım Fiyatı 2,40 % Opsiyon Prim % İş Günü TÜRKİYE, LONDRA, NY, FFT İşbu Dekont, Banka ile İhracatçı arasında bu tip işlemleri düzenleyen Çerçeve Sözleşmesi'nin (Opsiyon İşlemleri Çerçeve Sözleşmesi) ayrılmaz bir parçası olup, Sözleşme hükümleri ile Dekont hükümleri arasındaki herhangi bir uyuşmazlık durumunda Dekont hükümleri öncelikli olarak uygulanacaktır. Banka tarafından imzalanması ve imzalandığı hususunun İhracatçıya teyit edilmesi halinde taraflar için bağlayıcı olacaktır. İhracatçı ve Banka imzasını taşımayan ve Banka tarafından imz alandığı İhracatçıya teyit edilmeyen Dekontun Banka için herhangi bir bağlayıcılığı bulunmamaktadır. İhracatçı Firma IBAN No T. Eximbank A.Ş. IBAN No TR480001001133999003025014 İşlem Tutarı Opsiyon Prim Tutarı BSMV ( %5 ) 2,811 TL Toplam Opsiyon Bedeli 59,031 1.000.000,00 EUR 24.000 EURO T.C. Ziraat Bankası / Bakanlıklar Şubesi / Ankara 56,220

OPSİYON İŞLEMİ SÜRESİNCE Bankanın, Opsiyon İşlem Dekontunun aslını İhracatçının adresine işlem tarihinden itibaren en geç bir hafta içinde yollamasını müteakiben İhracatçı, “Opsiyon İşlem Dekontu”nu ıslak imzalı aslını Bankaya bir hafta içinde posta veya kurye ile teslim eder.

OPSİYON İŞLEMİNİN VADESİNDE Banka, opsiyon işleminin vadesinde Nakdi Uzlaşmada (netleşme) kullanılacak ABD doları cinsinden piyasa kurunu saat 14:00’de bankalararası döviz piyasasında (Reuters TRY1=) 1 ABD Doları karşılığında Türk Lirası kotasyon veren ve Bankamız tarafından belirlenen 12 bankanın alış ve satış kurları ortalamasının ortalamasını alarak belirler. Nakdi uzlaşmada kullanılacak Euro ve GBP cinsinden piyasa kuru ise,  hesaplanan ortalama USD/TL kurunun saat 14:00’de Reuters ekranının FXFX sayfasındaki EURO/USD ve GBP/USD alış paritesi ile çarpılmasıyla bulunur. Banka belirlenen kurları saat 14:15’de internet sitesinde ilan eder.

İhracatçı opsiyon işleminin vade tarihinde, saat 14:45’e kadar opsiyon işleminden doğan döviz satma hakkını kullanıp kullanmayacağını Bankaya faks ile bildirir. Belirtilen saate kadar hiçbir bildirimde bulunulmaması durumunda İhracatçının döviz satma hakkını (opsiyonu) kullanmayacağı kabul edilir. Opsiyon işlemi kendiliğinden hükümsüz olur. İhracatçının opsiyon işlem tarihinde ödediği Opsiyon Primi ve prime ait BSMV tutarı hiçbir koşulda İhracatçıya geri ödenmez.

İhracatçının opsiyon hakkını kullanması durumunda, İhracatçıya ödenecek tutar, nakdi uzlaşma tutarı olup, bu tutar; “Opsiyon İşlem Dekontu”nda belirtilen Kullanım Fiyatı ile Banka tarafından Vade Günü ilan edilen Referans Uzlaşma Fiyatı arasındaki farkın, “Opsiyon İşlem Dekontu”nda belirtilen İşlem Tutarı ile çarpılması ile bulunur. Eğer İhracatçı firma, kurumlar vergisine tabi olmayan bir mükellef ise veya bir sermaye şirketi değil ise, Banka tarafından İhracatçıya yapılacak olan nakdi uzlaşma tutarından gelir vergisi stopaj tutarı düşülerek net ödeme yapılır.

İhracatçının opsiyon işleminden doğan hakkını kullanacağını Bankaya yazılı olarak bildirmesi durumunda, Banka “Put Opsiyonu İşlemi Çerçeve Sözleşmesi” ve “Opsiyon İşlem Dekontu” uyarınca hesaplayacağı Nakdi Uzlaşma Tutarını TL cinsinden Vade Tarihinde EFT sistemi kapanana kadar İhracatçı tarafından “Opsiyon İşlem Dekontu”nda belirtilen hesaba öder ve opsiyon işlemi sona erer.

TEŞEKKÜRLER