RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER

2. RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Rivayet birleşik kipli fiillerde, ikinci kip birinci kipteki zamanı veya biçimi geçmişte belirsiz, kesin olmayan, emin olunamayan bir zamana kaydırır. Rivayet; şüphe, güvensizlik, bilinçsizlik ifade eder. Yapılışları şöyledir: [FİİL + ke] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düşerse, ardındaki tüm ekler önceki kipe gelir: FİİL + ke + /-mİş/ + şe Analizde, önceki kip söylenir, ardından da “rivayet” (“…rivayeti”) kelimesi veya “R” kısaltması eklenir.

2. RİVAYET BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Burada da, ek-fiil düştüğü ve birinci kip eki ünlüyle bittiği durumlarda, rivayet ekinden önce “y” ünsüzü girer. Emir kipi ve belirli geçmiş zaman kipinin dışında, tüm diğer kiplerden rivayet birleşik kipli fiiller yapılabilir. Devamda, bunlar teker teker verilecektir.

a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, BsizGZR Belirsiz bir geçmiş zamanda yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-mİş/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-mİş/ + /-mİş/ + şe

a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, BsizGZR Örnekler: Küçüklüğümde onu sevmediğimi söylemişmişim. Sen akşam yemeği yemişmişsin. Meğer, birkaç gün önce bu işi yapacağını haber vermiş imiş. Siz de gelmezseniz, darılırım, demişmiş. Bir aralar biz de oraya gelmişmişiz. Neden tarlayı ona vermişmişsiniz? Dağın tepesinde iyice hava almışmışlar.

b) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, ŞZR Şimdiki zamanda yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-yor/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-yor/ + /-mİş/ + şe

b) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, ŞZR Örnekler: Bir gün yine radyo başında kendimden geçmiş ağlıyormuşum. Sen bir şey bilmiyormuşsun, hiçbir şeyden haberin yokmuş gibi davran diyerek dışarı çıktı. Yola çıkalı on beş gün oluyormuş. Ben de bütün isteklerine karşın, buna engel olmuşum; ve sanki şimdi aynı tasarıları gerçekleştirmesi için Dion'u sıkıştırıyormuşum; elinden erki almak için de, senin kendi düşüncelerini kullanıyormuşuz. Yüksekten her tarafı görüyormuşsunuz. Her defasında yerinden kalkıyormuşlar.

c) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, GşZR Geniş zamanda yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-r/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-r/ + /-mİş/ + şe

c) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, GşZR Örnekler: O zamanlarda ben de gelirmişim. Her gün kızımı övermişim. Son derece güçlü olan bu dev yaratık, bütün gücünü kuvvetini anası olan topraktan alırmış, dolayısıyla yere bastığı sürece onu yenmek mümkün değilmiş, çünkü anası ona tekrar tekrar güç verirmiş. Kötülerini kullanırmışız. Her geçtiklerinde çocukları sövermişsiniz. Tüm sözleri krala iletirmişler.

ç) GELECEK ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, GkZR Gelecek zamanda yapılacak olan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-AcAk/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-AcAk/ + /-mİş/ + şe

ç) GELECEK ZAMAN KİPİNİN RİVAYETİ, GkZR Örnekler: Yalan söyleyip, sahte bir sigorta poliçesi gösterecekmişim... Niçin beni sevecekmişsin? Ne zaman istersen sana çörek verecekmiş. Neler saçmalıyorsun sen, neden yakalanacakmışız? Yabancıların yanında niye kalacakmışsınız? Mutlaka her şeyin dibini çıkaracakmışlar.

d) İSTEK KİPİNİN RİVAYETİ, İR Bir iş, hareket, oluş veya kılışın istenmesi, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-A/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-A/ + /-mİş/ + şe

d) İSTEK KİPİNİN RİVAYETİ, İR Örnekler: Nedeni neymiş de vazgeçeymişim bu işten ulan? Sen de kalaymışsın bari. Biz de göreymişiz, ama o da göreymiş. O kadar çok istediğine göre, siz de vereymişsiniz. Mashar kızı kaldıraymış.

e) GEREKLİLİK KİPİNİN RİVAYETİ, GR Bir iş, hareket, oluş veya kılışın yapılma zorunluluğu, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-mAlİ/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-mAlİ/ + /-mİş/ + şe

e) GEREKLİLİK KİPİNİN RİVAYETİ, GR Örnekler: Ah, güzel bir kadın olmalıymışım ben! O durumda vurmalıymışsın. Meğer kadın bunu kocasına da söylemeliymiş. Kadın olsun, erkek olsun hizmetçilerinizle şakalaşmadan, senli benli olmadan, hep bir efendi ağzıyla konuşmalıymışız. Her hafta aynı şeyi yazmalıymışsınız. Adanın bir ucundan öbür ucuna kadar taşları kırmalıymışlar.

f) DİLEK-ŞART KİPİNİN RİVAYETİ, DŞR Bir iş, hareket, oluş veya kılışın dilek veya şart biçimi, konuşmacı açısından belli olmayan bir geçmiş zamanda ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-sA/] + [EK-FİİL + /-mİş/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-sA/ + /-mİş/ + şe

f) DİLEK-ŞART KİPİNİN RİVAYETİ, DŞR Örnekler: Beni telefonda aradı, çeyizini görseymişim. O kadar çok insanın önünde konuşsaymışsın. Büyükbabam o arkadaşına bir söyleseymiş, bu iş olurmuş. Keşke dediğini yapsaymışız, diye kızdı. Söylediklerine aldırmasaymışsınız. Adama bol miktarda para ödeseymişler.

3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER

3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Şart birleşik kipli fiillerde, ikinci kip birinci kipteki zamanı veya biçimi bir şarta bağlar. Yapılışları şöyledir: [FİİL + ke] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düşerse, ardındaki tüm ekler önceki kipe gelir: FİİL + ke + /-sA/ + şe Analizde, önceki kip söylenir, ardından da “şart” (“…şartı”) kelimesi veya “Ş” kısaltması eklenir.

3. ŞART BİRLEŞİK KİPLİ FİİLLER Şart birleşik kipli fiillerde de, ek-fiil düştüğü ve birinci kip eki ünlüyle bittiği durumlarda, rivayet ekinden önce “y” ünsüzü girer. Bildirme kiplerinden hepsi, dilek kiplerinden ise sadece gereklilik kipinin şart birleşik şekilleri vardır. Devamda, bunlar teker teker incelenecektir.

a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, BsizGZŞ Belirsiz bir geçmiş zamanda yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-mİş/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-mİş/ + /-sA/ + şe

a) BELİRSİZ GEÇMİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, BsizGZŞ Örnekler: Kötü işte kullanılmışsam bari vicdanım rahat olsun. Maden ocağını ona teslim etmişsen, artık benim yapacağım hiçbir şey yok. Hangi işi tutmuşsa, karısının bu hastalıklarından bunaldığı için, dikiş tutturamıyordu. Hele insan hayatının asıl ölçüsü olan belli sınırları aşmışsak, daha öteye gitmek umuduna kapılmamalıyız. Eğer, ıssız, ücra Anadolu yaylalarının ortasında, uzun müddet kalmışsanız, sizi medeni merkezlerden birine ulaştırmak kudretine haiz olan şeylerden birini görmenin, bir telgraf direğiyle, bir demiryoluyla, bir istasyon binasıyla karşı karşıya gelmenin ne olduğunu mutlaka bileceksiniz. Komşumu onlar öldürmüşlerse, yargıç cezalarını verecek.

b) BELİRLİ GEÇMİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, BliGZŞ Belirli bir geçmiş zamanda yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-Dİ/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-Dİ/ + /-sA/ + şe

b) BELİRLİ GEÇMİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, BliGZŞ Örnekler: Kapan dediysem, hain bir tuzak sanma, herkes birbirinin çaresizliğinin kapanıdır. Eğer bir dostluk amacıyla çıkıp geldiysen, bu işin olur yanından yanaş! Vays, bu karışıklıktan yararlanarak, uzanıp macunu almak istediyse de, öğretmen hemen farkına vardı. Ekmeğini yediysek ne olmuş yani... Hayattan edeceğiniz kârı ettiyseniz, doya doya yaşadıysanız, güle güle gidin. Çünkü iyileşen hastayı kararından vazgeçirememişler ne yaptıysalar.

c) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, ŞZŞ Konuşma anında yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-yor/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-yor/ + /-sA/ + şe

c) ŞİMDİKİ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, ŞZŞ Örnekler: Ejderhalara ve mucizelere nasıl inanmıyorsam, çok büyük tanıklar olmadıkça insanlarda doğa dışı korkunç canavarlıklar olacağına inanmam. Herkes sen ne kadarını istiyorsan o kadarını bilecek. Annesi sabah nereye koyuyorsa, akşamına oradan alıyor. Sözlerimizin bizi küçük düşürecek bir sonuca varmasını istemiyorsak, Sokrates, işte bu işi başarmalıyız. Hanımlar, efendiler, bu otelin sofrasını beğenmiyorsanız akçeyi eksik verirsiniz. Geliyorlarsa, hemen hazırlansınlar.

ç) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, GşZŞ Tekrarlanan ve geniş zamanda yapılan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-r/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-r/ + /-sA/ + şe

ç) GENİŞ ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, GşZŞ Örnekler: Çocuklarıma analık etmeye razı iyi bir kızcağız bulursam evleneceğim... demiş. Üzülme baba, dedi, pek darda kalırsan bana gelirsin; sana kendi evladım gibi bakarım. Doğrusunu söylemek lazım gelirse kızları da onlardan başka türlü müydü? Kendimizi ilgilendiren hoş olmayan olayları da görmezlikten gelirsek, zararlı çıkan biz oluruz. Pahalı diye gerektiği halde bir makineyi almazsanız, çok ücret istiyor diye ehil bir adam yerine ucuz ve yaramaz adam çalıştırırsanız, tam israf yapıyorsunuz demekdir. Gelin verirlerse, damadı hazırlayalım.

d) GELECEK ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, GkZŞ Muhtemelen gelecek zamanda yapılacak olan bir iş, hareket, oluş veya kılış, konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-AcAk/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-AcAk/ + /-sA/ + şe

d) GELECEK ZAMAN KİPİNİN ŞARTI, GkZŞ Örnekler: Öleceksem, bırak da savaşarak öleyim. Daha fazla içmeyeceksen biz de bilelim. Sizi rahatlatacaksa eğer, buna, sizi pusuda bekleyen kader, diyelim. Güneşin altında yapacaksak bunu yapalım! Yiyemeyecekseniz, zorlamayın, dedi. Geleceklerse, yarın gelsinler.

e) GEREKLİLİK KİPİNİN ŞARTI, GŞ Bir iş, hareket, oluş veya kılışın yapılma zorunluluğu, konuşmacı açısından bir şarta bağlanarak ifade edilir. Olumlu şeklinin yapılışı: [FİİL + /-mAlİ/] + [EK-FİİL + /-sA/ + şe] Ek-fiil düştüğünde, yapısı şöyledir: FİİL + /-mAlİ/ + /-sA/ + şe

e) GEREKLİLİK KİPİNİN ŞARTI, GŞ Örnekler: 30 yaşına varmış kızımı evlendirmeliysem, bu adamla evlendirmeliyim. Geceleri yalnız başına uyumalıysan, bundan korkmamak lazım. Mutlaka gelmeliyse, bunu severek, içten yapsın. Vermeliysek, sağ elle verelim. Buralarda dolaşmalıysanız, gidin öbür sokakta çalım satın bakalım. Bu işi gazinolarda yapmalıysalar, ücretsiz yapmalıdırlar.

BUGÜNLÜK BU KADAR. 