HASTA VE ÇALIŞAN HAKLARI UYGULAMALARINDAN KAZANILAN DENEYİMLER Prof. Dr. Seval Akgün Başkent Üniversitesi Hastaneleri, Sağlık ve Eğitim Kuruluşları Kalite Yönetim Temsilcisi İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çevre Yönetim Birimi Koordinatörü Misafir Profesör, St. John Uluslararası Üniversitesi, İTALYA HASTA VE ÇALIŞAN HAKLARI UYGULAMALARINDAN KAZANILAN DENEYİMLER GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE

Sunum içeriği Hasta haklarının doğuşu Hasta haklarının tarihsel gelişimi Hasta hakları kompenentleri nelerdir? Dünyada ve Avrupada Hasta Hakları Türkiye’de Hasta Hakları Hasta hakları kongrelerinin doğuşu Alınan yol, kazanılan deneyimler

Hasta Hakları-1- Günümüzdeki teknolojik ilerlemeden hızla etkilenen sağlık alanında, insan soyunun maddi ve manevi değerlerini yakından ilgilendiren gelişmeler yaşanmış, “sağlık”, “hastalık”, “yaşam”, “ölüm” gibi temel kavramlar yeni boyut ve anlamlar kazanmıştır. Bu süreç beraberinde sağlık alanında alternatiflerin artmasını da getirmiştir. 3

Hasta Hakları-2- Alternatiflerin çoğalması ve yaşanan gelişmelerin hızlı ivmesi, sağlık hizmetlerinin etik ve hukuksal boyutlarının önemini arttırmış, yeni tartışmalara ve açılımlara neden olmuştur. Mevcut sağlık siteminde kişinin hasta olmadan önceki süreçte sağlığının korunması ve her kişiye nitelikli, eşit tıbbi bakım ve tedaviye ulaşabilme imkânın sağlanması olan sağlık hakkının parçası ve tamamlayıcısı durumundaki hasta hakları, özellikle son iki –üç dek ad da önem kazanarak, kavramsallaşmıştır. 4

Hasta haklarının doğuşu

Bilimsel teknik gelişmeler Babacıl yaklaşım Eşitlik ve hakkaniyet değerlerine olan gereksinimin artması

ilgili temel belgelerden almaktadır Hasta hakları, esas olarak insan haklarının ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade etmekte ve dayanağını insan haklarıyla ilgili temel belgelerden almaktadır

Hasta Hakları Hasta Hakları = İnsan Hakları ( Sağlık Kuruluşundaki ) Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını, ifade eder. Hasta Hakları = İnsan Hakları ( Sağlık Kuruluşundaki )

Kazanımlara göre insan haklarının sınıflandırılmış durumu Hasta Hakları Kazanımlara göre insan haklarının sınıflandırılmış durumu

Hasta haklarının doğuşu Mahkeme kararları ile aydınlatılmış onam hastanın özerkliği 1972 Amerikan Hasta Hakları Bildirgesi – 12 madde Bilgilendirme Saygı görme Mahremiyet 1975 Avr. Konseyi Parlementerler Asemblesinin öneri ve taslağı Yaşamın sonundaki hastalarla ilgili

Hasta Hakları tarihsel gelişimi * 10 Aralık 1948 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından yayınlanan “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi”

Hasta Hakları tarihsel gelişimi Dünya Tabipler Birliğinin 1981’de yayımladığı Lizbon Bildirgesi 1990 yılında “Dünya Tabipler Birliğinin İnsan Hakları Konusundaki Kararı” Amsterdam Bildirgesi 1994 (Dünya Tabipler Birliği)

Dünyada Hasta Hakları “Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi” dir Dünyada hasta haklarının kapsamını belirleyen ilk belge Dünya Tabipler Birliği’nin 1981 yılında kabul ettiği “Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi” dir

Lizbon Bildirgesi Hekimini özgürce seçme hakkı Tıbbi bakım hakkı Bilgilendirilme Mahremiyet ve özel yaşama saygı Saygın bir biçimde ölme hakkı Dinine uygun teselli alma hakkı Lizbon Bildirgesi

Bildirgelerdeki Hasta Hakları: Hastanın Sağlık Hizmetlerine Ulaşma Hakkı Hastanın Ayırım Görmeme Hakkı Hastanın Aydınlatılma Hakkı Hastanın Mahremiyetine Saygı Hakkı Hastanın Sağlık Hizmetlerinde Seçim Hakkı Hastanın Vicdani Kanaatlerine Saygı Hakkı Hastanın Tedaviyi Ret Hakkı Hastanın Onuruyla Ölme Hakkı

Avrupa’da Hasta Hakları Son yıllarda hasta haklarının yeniden tanımlanması için çabalar yoğunlaşmış, “Avrupa’da Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi” hazırlanmıştır. Bu bildirgede şu stratejiler belirlenmiştir: Sağlık kurumlarının, sağlık personelinin ve hastaların sorumlulukları, yetkileri ve haklarına ilişkin özel yasa veya yönergeler hazırlanması, Hasta ve sağlık personeli arasında ilişki ağı kurulması, Hükümetlerin hasta hakları alanında çalışan kuruluşların etkili olmasını sağlaması ve bu tür kuruluşların kurulmasını desteklemesi

Avrupa’da Hasta Hakları Ulusal düzeyde yapılacak sempozyum ve konferanslar ile hasta hakları konusunda ortak duygu geliştirilmesi, Medyanın katkısı ile hasta hakları konusundaki duyarlılığı artırmak, yapıcı tartışmaları uyarmak ve halkı bilgilendirmek, Hasta haklarıyla ilgili değişik ülke deneyimlerini izlemek, değerlendirmek.

Türkiye’de Hasta Hakları

Türkiye de hasta hakları yasal düzenlemeleri Tababet ve Şuabatı sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun (1928) Umumi Hıfzıssıhha Yasası (1930) Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun(1961)

Türkiye de hasta hakları yasal düzenlemeleri * Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi Karar Sayısı:4/12578-Kabul Tarihi:13.1.1960-Yayın Tarihi:19.2.1960 * HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete, Tarih: 01.08.1998; Sayı: 2342 * Sağlık Tesislerinde Hasta Hakları Uygulamalarına Dair Yönerge T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü (Nisan2005)

Hatalar Düzeltilebilir Türkiye’de son zamanlarda hasta hakları konusunda atılan adımlar, konu üzerinde ısrarla ve hassasiyetle durulması sevindiricidir. Atılan adımlar büyüktür. 10 yılda alınan mesafe kayda değerdir. Sorulması gereken sorular ve çözülmesi gereken sorunlar elbette vardır. Hatalar Düzeltilebilir

Hasta haklarının amacı Hastaların desteklenmesi Toplumsal açıdan güçlendirilmesi Hasta – hekim/tıbbi kurumlarla ilişkisini değiştirmek dönüştürmek

Uluslar Arası Hasta Hakları Kongreleri Uluslar arası Hasta Hakları Kongresi (11-14 Kasım 2009 – ANTALYA) Uluslar arası Hasta Hakları Kongresi (03-06 Kasım 2010 – ANTALYA) Uluslar arası Hasta Hakları Kongresi (07-10 Aralık 2011 –ANTALYA) Uluslar arası Hasta Hakları Kongresi (15-17 Kasım 2012 – ANTALYA) Uluslar arası Hasta Hakları Kongresi(20 – 23 Kasım 2013 ANTALYA) Uluslar arası Hasta Hakları Kongresi(30 Ekim – 02 Kasım 2014 ANTALYA)

Hekim hasta ilişkisindeki dönüşüm

Hekim hasta ilişkisi - Aydınlatılmış onam Hekimin geleneksel iletişim biçimi Yeni iletişim bilgileri Hekim hasta ilişkisi - Aydınlatılmış onam

Hekimin babacıl tutumu Aydınlatılmış Onam Hekim – hasta ilişkisi Hekimin babacıl tutumu (paternalizm)

Hekim – hasta iletişimi Gelenekten gelen Hasta başında Usta - çırak 1. Uluslararası Hasta Hakları Kongresi

Hekim – hasta ilişkisinde iletişim

Hastanın rolü İyi hasta Kötü hasta

Hastanın rolü Öğretilmiş çaresizlik

sözel olmayan iletişim Doç. Dr. Serap Şahinoğlu Hasta - Hekim arasında sözel olmayan iletişim Beden dili (iletişimde önemli düzeyde etkili; %60-75) Hekimin giyimi El-yüz- beden hareketleri Ses tonu, konuşma şekli, sözcüklere verdiği yüklem, vurgulama (%25-30) Mimikler Duygusal ifadeler 35 35

Hekim – hasta ilişkisinin iletişim boyutu Dinleme (hekim – hasta) Teknik dil kullanımı Hastanın kaygı düzeyi Hastanın kavraması Karşılıklı yanlış anlaşılma Geri bildirim

H – H iletişimin engelleri Dil Hastalığın türü Kalıp yargılar Yaş Cinsiyet Hastanın depresyonu Sonuç: Hastanın tedaviye uymaması

Sağlık çalışanı hasta ilişkisindeki dönüşüm

Hasta Merkezli Tıp Hastalık değil, hasta merkezdedir- özerklik Doç. Dr. Serap Şahinoğlu Hasta Merkezli Tıp Hastalık değil, hasta merkezdedir- özerklik Hasta-sağlık çalışanı iletişimi Hastanın bilgilendirilmesi – aydınlatılmış onam Hastanın tedavi kararlarına katılımı Hastanın tedavi sorumluluğunu alması ön plandadır. Hasta-sağlık çalışanı ilişkisi paylaşımcıdır. Hasta - Ailesi - Ekip işbirliği içindedir. 39 39

sağlık çalışanı - hasta ilişkisi Doç. Dr. Serap Şahinoğlu sağlık çalışanı - hasta ilişkisi Yarar sağlama Zarar vermeme Mahremiyet ...

Babacıl tutum Onun için düşünüp en iyisine onun yerine karar vereceksiniz...

Mevzuat- İlgili Yasal Düzenlemeler Anayasa Adli Tıp Kurumu Kanunu Biyotıp Sözleşmesi Kanunu Borçlar Kanunu Ceza Kanunu Ceza Muhakemesi Kanunu Medeni Kanun Özel Hastaneler Kanunu Tababat-ı Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanun Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi Hasta Hakları Yönetmeliği Hasta Hakları Genelgesi Hasta Hakları Uygulamaları Genelgesi Hizmet Kusuru Genelgesi Hasta Hakları Uygulama Genelgesi Poliklinik Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılması Genelgesi Hasta Hakları Uygulama Yönergesi Hekim Seçme Yönergesi …

Sağlık Hukuku Açısından HASTA HAKLARI VE CEZA HUKUKU SORUMLULUĞU HEKİM Sağlık Kazanı 43

(SAĞLIK BİRİMİ) (SAĞLIK ÇALIŞANI) Sağlık -Toplum İlişkisi Hasta (TOPLUM) Hastane Hekim (SAĞLIK BİRİMİ) (SAĞLIK ÇALIŞANI) Sağlık -Toplum İlişkisi

Tıp etiğinin tarihsel temelleri (M.Ö 2500lerden 20.yy.a) And Metinleri, Aydınlanma Çağı Düşüncesi, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, Nuremberg Kodu, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Dünya Hekimler Birliği Bildirgeleri, Avrupa Konseyi Oviedo Sözleşmesi, Unesco Evrensel Biyoetik Kuralları.

II. Dünya Savaşının Öteki Yüzü

Nuremberg Denemeleri Dr. Josef Mengele

“Amerika’nın Nuremberg’i” Tuskegee Araştırması, tıp tarihinin, temel etik ilkeler gözardı edilerek, insan üzerinde hiçbir tedavi uygulanmaksızın sürdürülmüş deneylerinden birisidir.

8 denekten özür dilemek, 1997 “The US government did something that was wrong—deeply, profoundly, morally wrong. It was an outrage to our commitment to integrity and equality for all our citizens. . . . clearly racist”. Bill Clinton

Japonların Mançurya Denemeleri 1936, Hirohito, Birim 731 “Salgınlardan Koruma” Şarbon,dizanteri, kolera, veba etkenleri Shiro İshii “Marutas” lar üzerinde denemeler

Birim 731’den geriye kalan...

Sağlık Politikaları ve Değişimlerin Hasta Hakları Üzerindeki Rolü

Tıbbi Hata / Malpraktis Hekim Sorumluluğu “Oaa güzel denemeydi, hadi bakalım, beyni tam benim parmağıma denk getirebilecek misin?..” Tıbbi Hata / Malpraktis Hekim Sorumluluğu

Patient Confidentiality Do You Wanna Know A Secret? Patient–The Worst Kept Secret Patient Confidentiality

What healthcare professional has not seen an x-ray of a strange object in a strange location at some point in their career?

Hortum Stres Modeli [The Whirldwind Stress Model, Kivisto] Psikolojik Stres Tepkisi Davranışsal Bilişsel çevre çevre Fiziksel Duygusal Bir kişinin iyilik halinin boyutları Mesleki (İş) Zihinsel Sosyo -kültürel Manevi çevre çevre

İyileştirme garantisi verebilir mi?

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK ŞİDDET VE MOBBİNG Prof. Dr. SEVAL AKGÜN Sağlık Akademisyenleri Derneği Başkanı, Misafir Profesör Oklahoma Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Okulu, LLC, Oklahoma, ABD

.

Hangi Hasta Hakkı Sağlık Çalışanına Karşı? Sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı Bilgi isteme hakkı Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi hakkı Tıbbi özen gösterilmesini isteme hakkı Kayıtları inceleme hakkı Mahremiyet Hakkı Rıza olmaksızın tıbbi müdahaleye tabi tutulmama h. MÜRACAAT, ŞİKAYET VE DAVA HAKKI

ANTALYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ve İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ «ESİP» PROJESİ

Daire Başkanı Fatıma ŞAHİN TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU HASTA ,ÇALIŞAN HAKLARI ve GÜVENLİĞİ DAİRE BAŞKANLIĞI “TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMLARINDA ÇALIŞAN HAKLARI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI” Daire Başkanı Fatıma ŞAHİN

31 Ekim-2 Kasım 2014 ANTALYA, TÜRKIYE VI.ULUSLARARASI HASTA HAKLARI KONGRESİ “Hasta ve Çalışan Hakları Uygulamalarından Kazanılan Deneyimler   ve Hak İhlallerinden Korunma Yolları ”   31 Ekim-2 Kasım 2014 ANTALYA, TÜRKIYE PROF. DR. SEVAL AKGÜN KONGRE BASKANI

Sorular, katkılar? sevalak2007@gmail.com

TEŞEKKÜRLER…