Vergilendirme ve Etkinlik CHAPTER 15 Vergilendirme ve Etkinlik

Aşırı Yükün Tanımlanması Örneğin Arman haftada 10 adet fiyatı 1 TL olan külahta dondurma tüketsin. Hükümet külahta dondurma başına %25 vergi koyarsa dondurmanın fiyatı 1.25 TL olacaktır. Fiyat artışına Arman’ın tepki olarak, külahta dondurma tüketimini sıfıra indirdiği durumu göz önüne alalım. Dondurma tüketimi sıfıra düştüğü için salınan vergi herhangi bir vergi hasılatı doğurmayacaktır. Peki Arman’ın durumu vergi nedeniyle hiç etkilenmemekte midir? Arman’ın durumu kötüleşmiştir zira vergi nedeniyle daha önceki durumdan daha farklı bir tüketim bileşimi ortaya çıkmaktadır.

Aşırı Yükün Tanımlanması Gerçek hayatta buna benzer durumlar ortaya çıkmaktadır; Birçok şehirde havaalanında kiralanan arabalara şehir dışından gelenlerin ödemesi için daha fazla vergi salınmaktadır. Bu durumda ortaya çıkan etkilere bakacak olursak; Sık seyahat eden bir kişi kiralanan otomobil başına 10 dolar vergiden kaçınmak için Chicago’dan Boston yerine New Hampshire uçmayı yeğlemektedir. Bir diğeri otomobil kiralamak yerine şehir merkezine vergi olmayan taksi ile seyahat etmeyi yeğlemektedir. YUKARIDAKİ ÖRNEKLER DİKKATE ALINDIĞINDA SEYAHAT EDENLER DOĞRUDAN VERGİYİ ÖDEMEMEKTE ANCAK DURUMLARI KÖTÜLEŞMEKTEDİR.

Aşırı Yükün Tanımlanması Vergi iktsadî kararları etkilediğinden bir aşırı yük meydana getirmektedir. Toplam vergi hasılatının üstünde ve ötesinde bir refah kaybı meydana gelmesine aşırı yük (excess burden), refah kaybı veya maliyeti (welfare loss or cost) veya ölü dara ağırlığı/kaybı (deadweight loss) adı verilmektedir. Bu bölümde aşırı yükün ölçülmesi ve vergi sisteminin değerlendirilmesindeki öneminden bahsedilecektir.

Aşırı Yükün Tanımlanması Hükümet Arpa Üzerine Vergi Salıyor. A Yıllık Mısır Miktarı Ca Cb E1 C1 i F D B0 B1 Yıllık Arpa Miktarı

Tüketim Bileşimleri Üzerine Verginin Etkisi A Yıllık Mısır Miktarı G Ca E2 Cb E1 C1 i ii F D B0 B1 Yıllık Arpa Miktarı

Tüketim Bileşimleri Üzerine Verginin Etkisi Buradaki en önemli soru vergi hasılatını GE2 kadar artırmak için arpa üzerine salınan bir verginin gerekli olandan daha fazla bir fayda kaybına yol açıp açmadığının tespit edilmesidir. Başka bir deyişle vergi hasılatını GE2 kadar artırmak daha az fayda kaybı ile mümkün olabilir mi sorusudur. Bunu ölçmenin yolu “denk değişim”’in (equivalent variation) ölçülmesidir.

Tüketim Bileşimleri Üzerine Verginin Etkisi Denk değişim (equivalent variation), tüketicinin bir kayıtsızlık eğrisinden diğerine geçmesi için ne kadarlık gelirden mahrum bırakmamız gerektiğini gösteren değişimdir. Denk değişim, verginin meydana getiridiği fayda kaybına denk gelir azalışını ölçmektedir.

Arpa Vergisinin Aşırı Yükü Yıllık Mısır Miktarı Vergi Hasılatı Ca H M Denk Değişim E2 Cb E1 C1 i ii F I D B0 B3 B1 Yıllık Arpa Miktarı

Sorular ve Cevaplar Eğer götürü vergiler etkin ise, neden geniş kapsamlı olarak uygulanmamaktadır? Götürü vergiler birkaç sebepten çekici olmayan bir politika aracıdır? Hükümet herkesin yıllık vergi yükümlülüğü 2000 TL diye ilan ettiğinde bu durum fakir kesimleri zengin kesimlere göre daha çok etkiler. İngiltere’de 1990 yılında uygulanmak istenen baş vergisi gibi. Uygulama açısından değişik gelir gruplarının değişik götürü vergi miktarları ödemesi durumunda ise bu defa çalışanlar çalışma ve boş zaman tercihlerini etkileyeceğinden götürü vergi niteliği ortadan kalkacaktır.

Sorular ve Cevaplar Refah iktisadı neden aşırı yükün oluştuğu ile ilgili sonuçlar üretmekte midir? Verginin salınması ile Pareto optimalitenin marjinal koşulları artık sağlanmaz olmaktadır. Verginin salınması tüketicilerin ödediği fiyat ile üreticilerin ödediği fiyatı farklılaştırdığından ve refah kaybı meydana getirir.

Sorular ve Cevaplar Gelir vergisi aşırı yüke yol açar mı? Genellikle cevap evettir. Ancak gelir vergisi mükelleflerin tercihlerini etkilerse bu taktirde aşırı yük doğacaktır. İlk bakışta gelir vergisinin götürü vergilere eş etkili olduğu düşünülebilir. Ancak birey tercihlerinin gelirlerini etkilediği durumlarda gelir vergisi götürü vergiye denk değildir. Zira üreticilerin karşı karşıya olduğu nispi fiyat yapısı ile tüketicilerin karşı karşıya olduğu nispi fiyat yapısı değiştiğinden refah kaybı ortaya çıkabilir. Benzer şekilde gelir vergisinin, farklılaştırılmış mal vergilerinden daha etkin olduğu iddiasının da hesaplanarak karşılaştırılarak bulunması gerekir.

Sorular ve Cevaplar Bir malın vergilendirilmesi neticesinde talep edilen miktarı değişmiyorsa bu durum aşırı yükün oluşmadığı anlamına mı gelmektedir? A Yıllık Mısır Miktarı Tazmin edilmemiş Karşılık (E1E2) Gelir Etkisi İkâme Etkisi – tazmin edilmiş etki E1 C1 i J R E2 Cb S E3 C3 ii F K D B1 = B2 B3 Yıllık Arpa Miktarı

Sorular ve Cevaplar Tazmin Edilmemiş Karşılık (E1’den E2’e hareket) Vergi nedeniyle oluşan nispi fiyat yapısındaki değişiklik ile kaybedilen gelir nedeniyle oluşan tüketimdeki değişimi göstermektedir. E1’den E2’e hareketi iki boyutta inceleyeceğiz. E1’den E3’e hareket ile E3’den E2’ye hareket. E1→E3; gelir etkisini göstermektedir. E3→E2; ikâme etkisi (tazmin edilmiş etki)

Talep Eğrileri ile Aşırı Yükün Ölçümü Aşırı Yük = ½ ηPbq1tb2 Arpa’nın fiyatı Vergi Hasılatı Verginin Aşırı Yükü (1 + tb)Pb S’b g f h d i Pb Sb Db q2 q1 Yıllık Arpa Miktarı

Önceden Varolan Çarpıtmalar İkinci en iyi teorisi (Theory of the Second Best); önceden varolan çarpıtmaların varlığında etkinliği artırıcı politikalar etkinliği azlatabilir ya da tam tersi. Double-dividend hipotezi, çevre vergilerine daha fazla ağırlık vererek gelir vergisi oranlarının azaltılmasına denilmektedir. Çünkü belirli bir vergi hem bulunduğu piyasada etkinliği artırırken diğer piyasada gelir vergisi ile ortaya çıkan çarpıklığı da azaltmaktadır.

Sübvansiyonların Aşırı Yükü m Toplu Konut Fiyatı Aşırı Yük n o v Ph Sh q r u (1 – s)Ph Sh’ Dh h1 h2 Yıllık Toplu Konut Miktarı

Gelir Vergisinin Aşırı Yükü Aşırı Yük = ½ εωL1t2 Aşırı Yük SL Saatlik Ücret f i d w (1 – t)w g h a L2 L1 Yıllık Çalışma Zamanı

Zamanın Ev İşleri ile Piyasalar Arasında Tahsisi Aşırı Yük = ½ (ΔH)tw2 $ $ (1 – t)VMPmkt b w2 a w1 w1 (1 – t)w2 e VMPmkt VMPhome d c Yıllık Ev İşi Miktarı H* H1 Yıllık Piyasaya Ayrılan Zaman 0’