TARIMIN ORTAYA ÇIKIŞI

NEOLİTİK Neolitik’te tarımsal hayat (bitkilerin kültür altına alınması ve hayvanların evcilleştirilmesi) başlamıştır, Toplama-avcılık devrinden çıkan insan, coğrafi bir unsur olarak doğayı şekillendirmeye başlamıştır, Beşeri peyzaj oluşmuştur, Uygarlık yolundaki en önemli adımdır (yerleşik hayat- güvenlik- istikrar-uygarlık) Göçebe ve rastlantısal yaşamdan yerleşik hayata geçilmiş, ilk konutlar yapılmıştır, Barınak (mesken-konut) ile birlikte güvenlik ve huzur sağlanmıştır, Barınaklar hem insanlar, hem beslediği hayvanları, hem de besin maddeleri için korunma olanağı sağlamıştır.

NEOLİTİK Bu dönemde tarıma geçişle beraber insan ilk defa yiyecek endişesinden sıyrılarak “serbest, boş ve rahat bir zaman” bulmuştur. Serbest ve rahat zamanın düşünmede kullanımı (bilimsel düşünme, günümüzdeki bağlantısı) Aletleri geliştirmede, örgü, dokuma ve çanak-çömlek yapımında kullanımı

NEOLİTİK Beslenme ve barınma koşullarındaki düzelmeyle insan ömrü uzamış, coğrafi çevre tarımsal üretimden dolayı daha fazla nüfus barındıracak düzeye gelmiş ve böylece Neolitk’le birlikte “ilk hızlı nüfus artışı” başlamıştır. Paleolitik’teki nüfus miktarı tahminen 2-10 milyon arasında iken, Neolitik ortalarında 150 milyon civarında idi. Tarımsal üretimle birlikte küçük insan grupları genişlemiş, komşu gruplar arasında eşeysel ilişkiler başlamış ve kan bağları oluşmuştur İhtiyaç fazlası üretim işbirliği, dayanışma ve işbölümünü getirmiş; köyler, şehirler ve devletler kurulmuş, uygarlıklar gelişmiştir. Sonuç; Neolitik’te başlayan tarım “uygarlığın kaynağı” olmuştur.

BİTKİLERİN KÜLTÜR ALTINA ALINMASI (EVCİLLEŞTİRME)

Bitkileri kültür altına alma Tarım, bitkilerin kültür altına alınmasıyla başlamıştır. Evcilleştirilmiş bir bitki—bilinçli olarak yetiştirilir, korunur ve insanlar tarafından bakım altında tutulur. Evcilleştirilmiş bitki, seçilmiş tohumlardan geliştirildiği için, genetik olarak yabani türlerine göre farklılık taşır. Yabani türlerine göre daha fazla ürün barındırır ve daha verimlidir (Örneğin yabani Hint mısırı yalnızca 2 cm. boyundadır).

BİTKİLER NE ŞEKİLDE KÜLTÜR ALTINA ALINMIŞTIR?

BİTKİLERİN KÜLTÜR ALTINA ALINMASI NE ŞEKİLDE YAPILMIŞTIR? Bitkilerin ilk defa kültür altına alınması konusundaki görüşler: “İnsanların doğadan topladıkları yumru, kök ve tohumların toprağa dökülerek yeşermesiyle”, “Kuşların toprak altına tohum sakladıkları yerlerden bitkilerin filizlendiğinin görülmesiyle” evcilleştirme fikri doğmuştur (Her iki görüş de rastlantısal bir özellik taşır) Bitkilerin kökleriyle birlikte başka bir yere taşınması ve burada yetiştirtmesi şeklinde de bitkiler evcilleştirilmiştir.

Bitkileri kültür altına alma Bitkilerin kültür altına alınması ve geliştirilmesi bir olay değil, süreçtir. Bitkileri kültür altına alma işlemi, yüzlerce hatta binlerce yıl süren bir zaman periyodunda, insan ve doğal bitki örtüsü arasındaki yakın ilişki sonucunda başlamıştır. Faydalı (kullanışlı) bitkiler, insanlar tarafından korunmuş ve kültür altına alınmıştır.

TARIM İLK DEFA NEREDE NE ZAMAN NASIL BAŞLADI?

İLK TARIM BÖLGELERİ ? 1 2 3

Tarımın ortaya çıkması ve yayılması Pek çok coğrafyacı tarımın, zengin biyoçeşitliliği olan en az üç farklı bölgede ortaya çıktığını ileri sürmektedir Ortadoğu’da yer alan “Verimli (bereketli-mümbit) Hilal- Fertile Crescent” bu bölgelerin en önemlisidir. Çeşitli tahıllar, üzüm, elma, zeytin ve diğer bazı ürünler burada yetiştirilmiştir. Bitkilerin kültür altına alındığını gösteren en eski arkeolojik bulgular M.Ö. 10.000 yıllarına kadar dayanmaktadır. Tarımın buradan Orta Afrika’ya yayılması ikinci bir evcilleştirme merkezi yaratmış, sorgum, yam, kahve, yerfıstığı ve bakla gibi ürünler Orta Afrika’da kültür altına alınmıştır.

Verimli Hilal

Tarımın ortaya çıkışı ve yayılışı 1- Verimli hilal ve tarımın buradan yayıldığı diğer bölgeler Bitki evcilleştirmenin ikinci merkezi Tarımın yayıldığı ana güzergahlar

Tarımın ortaya çıkması ve yayılması İkinci büyük gelişim merkezi Güneydoğu Asya’dır. Olasılıkla bugünkü alçak alanlar sığ denizlerle kaplıydı ve tarım nispeten daha yüksek alanlarda başladı Pirinç, narenciye, muz ve diğer bazı bitki türleri burada kültür altına alındı. Buranın etkilediği ikinci yayılma merkezi Kuzeydoğu Çin olmuştur.

Tarımın ortaya çıkışı ve yayılışı 2- Güneydoğu Asya’da ilk tarım bölgesi ve tarımın buradan yayıldığı diğer bölgeler Bitki evcilleştirmenin ikinci merkezi Tarımın yayıldığı ana güzergahlar

Tarımın ortaya çıkması ve yayılması Üçüncü büyük evcilleştirme bölgesi Orta Amerika’dır Bu bölgede bitkilerin kültür altına alınması günümüzden yaklaşık 7.000 yıl önce başlamıştır. Evcilleştirme diğer bölgelerden yayılma şeklinde değil, bağımsız olarak gelişmiştir. Mısır, domates, kırmızı biber (chili peppers), kabak ve diğer bazı bitkiler bu bölgede kültür altına alınmıştır. Buranın etkilediği yayılma bölgesi Güney Amerika’nın kuzeybatı kesimleri olmuştur. Patates ve manyok ise burada kültür altına alınmıştır.

Tarımın ortaya çıkışı ve yayılışı: Orta Amerika 3- Orta Amerika’da ilk tarım bölgesi ve tarımın buradan yayıldığı diğer bölgeler

Çeşitli tarım ürünlerinin ilk defa evcilleştirildiği bölgeler Mısır Patates Domates Zeytin Arpa Buğday Elma Kayısı Soya Fasulyesi Şeker kamışı Pirinç Patlıcan Kahve

ALTINA ALINAN İLK BİTKİLER ORTADOĞU Arpa Fasulye Meyveler (sert çekirdekli) Üzüm Darı Sebzeler Buğday Keten Kenevir BÖLGELERE GÖRE, KÜLTÜR ALTINA ALINAN İLK BİTKİLER AKDENİZ KIYILARI Arpa Hurma Üzüm Yulaf Mercimek Zeytin Şeker pancarı Sebzeler KUZEYDOĞU ÇİN Arpa Soya fasulyesi Meyveler (sert çek.) Darı Sebzeler ORTA AMERİKA Fasulye Kakao Kırmız biber Mısır Kabak Yam (tatlı patates) Domates BATI AFRİKA Karpuz Palmiye Pirinç Yam GÜNEY ASYA Muz Arpa Meyveler (sert çek.) Nohut Pirinç Baharatlar Sebzeler Yam Buğday Hint keneviri Fasulye GÜNEY AMERİKA (AND DAĞLARI) Fasulye Mısır Patates Monyak (Kasavva) Tatlı patates (yam) Domates Tütün Kabak AFRİKA VE ARABİSTAN’IN DOĞUSUNDAKİ YÜKSEK ALANLAR Kahve Darı Pirinç Sorgum Buğday Pamuk GÜNEYDOĞU ASYA Muz Turunçgiller Hindistan cevizi Meyveler Pirinç Şeker kamışı Sebzeler Baharat Çay Yam Bambu GÜNEY AMERİKA DOĞUDAKİ YÜKSEK ALANLAR Fasulye Kakao Yer fıstığı Yer elması Pamuk Kauçuk

Tarımın Yayılması Bitki evcilleştirmenin yayılışı İlkçağda son bulmadı. Ürün yetiştirme bugünkü boyutlarına son 100 yıl içinde erişti. Örneğin limon, portakal, üzüm ve palmiye Amerika’ya 18. yüzyılda İspanyol misyonerler tarafında götürülmüştür. Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika’ya Avrupa kökenli ürünlerin gelmesi, bu ülkelere büyük boyutlardaki Avrupalı çiftçilerin göç etmesiyle olmuştur.

Hayvanların evcilleştirilmesi ve yayılması Hayvanların evcilleştirilmesinin kökeni ve yayılması Evcilleştirme ile avlanma yerine düzenli bir protein kaynağı (et, süt), giyim eşyası ve güç kaynağı elde edilmiştir. Evcilleştirilmiş hayvan, beslenmesi ve barınması bakımından insana bağımlıdır. Fiziksel görünümleri ve davranışları açısından yabani türlerine göre farklılık taşırlar İnsanın kontrollü beslemesi ve günlük kontakt kurması sonucunda evcilleştirilmişlerdir. Hayvanlar, köpek hariç, bitkilerin kültür altına alınmasından sonra evcilleştirilmişlerdir. Keçi, koyun, domuz ve sığır evcilleştirilen ilk hayvanlardır. Dünyada 2 milyon civarında hayvan türü vardır ve bunların sadece 14’ ü evcilleştirilmiştir.

Hayvanların evcilleştirilmesi ve yayılması ORTADOĞU Deve Kedi Sığır Köpek Eşek Kümes hayvanları Keçi At Domuz Koyun ORTA ASYA Yak Ren geyiği AMERİKA Lama Hindi Ördek GÜNEY-GÜNEYDOĞU ASYA Bufalo İpekböceği BÖLGELERE GÖRE İLK EVCİLLEŞTİRİLEN HAYVANLAR

Hayvanların evcilleştirilmesi ve yayılması Verimli Hilal’deki çiftçiler, büyük sürüler halinde, ilk hayvan evcilleştirmeyi başarmışlardır. Burada sığır, domuz, koyun ve keçi sürüleri mevcut idi ve evcilleştirilmeleri daha kolay oldu. Çoğu sürü hayvanı, Suriye, Güneydoğu Anadolu, Irak, İran ve Orta Asya’yı içine alan bir kuşakta yaşamaktaydı. Bu bölgelerde veya yakınlarındaki çiftçiler, evcilleştirilmiş bitki ve hayvanları ilk defa bir araya getirmişlerdir. İnsanların sığırı sabanın çekilmesinde kullanmaya başlaması tarımsal verimi artırmıştır. Hasadı yapılan ürünlerden hayvan beslemek için de pay ayrılmaya başlanmıştır. Evcilleştirilen hayvan türünün faydalanma açısından karşılaştırılması ve uygarlıkların gelişmesine etkileri (Sığır-Domuz,lama karşılaştırması; Bereketli hilal, Yeni Gine, Orta Amerika)

TARIMA GEÇİŞİN ETKİLERİ

Tarımın insan toplumu ve çevre üzerindeki etkileri Nüfus Baskısı: Göçebe yaşam tarzının sona ermesiyle, hızlı bir nüfus artışı meydana geldi. Nüfus daha çok şehirlerde toplandı. Mesleki uzmanlaşma ve sosyal farklılıklar arttı ve insanlar servet edinmeye başladı. Tarım ekonomilerinde, çocuklar ekonomik bir varlık halinde geldi: çocuklar işgücü, servet ve yaşlılar için güvence oldu. Bu tehlikeli bir döngü yaratır: daha fazla insan ==> daha fazla yiyecek ==> daha fazla iş ==> daha fazla çocuk. Daha az çeşitteki bitkiye bağımlılık. Avcı-toplayıcıların kullandığı çok çeşitli bitki türleri göz önüne alındığında, tarım; insan toplumunu nispeten daha az çeşitteki ürün türlerine bağımlı kıldı. İnsanın beslenme tarzı (diyeti) daraldı ve daha az besin türü kullanmaya başladı.

Tarımın insan toplumu ve çevre üzerindeki etkileri Hava olaylarından etkilenmedeki artış: Hava koşullarındaki değişimler, tarım üzerinde toplayıcılık dönemine göre daha fazla etki gösterir. Tarım bu yönüyle, (yani hava şartlarından fazlaca etkilenmesi ve daha az bitkiye bağımlı olunması) adeta bir kumar şeklinde nitelendirilmektedir. Hasat dönemine bağlılık: Çiftçiler bir yıl için bütün yiyeceklerini, bir hasat döneminde toplamak zorundadırlar, oysa toplama devrinde yiyecek edinme işi yıl boyunca devam ediyordu. Bitki yetiştirme sınırlı bir zaman periyodunda tamamlanmalıdır. Tarlalardan alınan ürünler, nemden, haşaratlardan ve hırsızlardan korunarak bir sonraki yıl için depolanmalıdır. Yoğun bir işgücü gereksinimi (örneğin ilk zamanlarda tahıl ekimi ve hasat işlerinde, çok ağır şartlarda çalışmak gerekirdi, oysa toplayıcılık ve avcılıkta çalışma bütün yıla yayılır)

TARIMSAL FAALİYETLERİN GELİŞİM AŞAMALARI

İlk tarımsal faaliyetlerin gelişim aşamaları Çapa öncesi devre Çapa tarımı devresi Saban tarımı devresi

Çapa öncesi tarım ve çapa tarımı Bitkilerin yetiştirilmesi önceleri elle dikme şeklinde başlamıştır. Daha sonraki aşamalarda ucu sivri sopa ile dikme, ocak açarak ekim şeklinde devam etmiş ve bugün dünyanın bazı yerlerinde halen kullanılan çapaya geçilmiştir İlk çapa kullanımı, dönüşümlü (shifting) tarım. Ağaç mülkiyeti, tarla mülkiyeti, kabile mülkiyeti Çapa tarımında kadınların önemi ve günümüze yansıması Anadolu’da kadının tarımdaki rolü ve önemi (Kybele) Günümüzde çapanın kullanıldığı bölgeler (sıcak iklim bölgeleri ve özellikle Musonlar Asyası)

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Çapa Tarımı İlkel çapalar

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Çapa Tarımı Kemikten yapılmış çapa İlkel çapa örneği

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Çapa Tarımı Günümüzde kullanılan çapalar

Saban (sapan) kullanımı İlk sabanlar Sabanın ortaya çıktığı bölge? Saban kullanımının tarıma etkisi Tarımda hayvan gücünün kullanımı Sabanın gelişim aşamaları Pulluk Tekerleğin icadı, pulluğa uygulanması ve etkileri

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Saban kullanımı Karasaban

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Saban kullanımı Çeşitli hayvanların koşulmasıyla saban kullanımı

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Saban kullanımı Karasaban ülkemizde yer yer halen kullanılmaktadır

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Pulluk kullanımı İlk pulluk örnekleri

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Pulluk kullanımı İskoç pulluğu (19.yüzyıl sonları) Rus pulluğu (1920’li yıllar)

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Pulluk kullanımı Toprağın sürme derinliğine göre ayarlanabilen pulluklar

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Pulluk kullanımı Pulluk tekniğindeki ilerlemeler

Tarımsal faaliyetlerin geçirdiği aşamalar Karasaban ve pulluk tarımında kullanılan yardımcı aletler