MADENLER VE ENERJİ KAYNAKLARI ÖNCE BİR DÜŞÜNELİM?

Türkiye maden kaynakları bakımından zengin bir ülke olmakla birlikte bunların çıkartılıp işlenmesi ve ekonomik açıdan bir değer ifade etmesi için rezerv miktarlarının yeterli olması gerekir.Bu bakımdan demir,bakır,manganez,kükürt,linyit uranyum,kurşun,çinko rezervleri ülke ihtiyacına yeterlidir.Buna karşılık taşkömürü,petrol,doğalgaz,nikel ve volfram gibi madenlerin rezervleri yeterli değildir.Rezerv ve üretimi fazla olan madenler ise krom,bor tuzları,tuz rezervleri ve mermer yataklarıdır.Özellikle krom bor minarelleri dünya çapında önemlidir. Şimdi bu madenlerimizden ihracatımızdaki önemi bakımından coğrafi dağılış ve üretimleri bakımından inceleyelim. 2.Sanayinin ham maddesi olan madenler 2.1.Metal ana sanayinin hammaddesi olan madenler

2.1.1.Demir . Dayanıklı, manyetik,gri-beyaz metaldir.  Kullanıldığı Yerler:  1)Dericilikte  2)İnşaat Sanayiinde Ülkemizdeki Demir Madeni Yatakları:  1)Güney Marmara  2)Kuzey Ege  3)Orta Torosların kuzey bölümleri  4)Malatya-Hekimhan  5)Sivas-Divriği  6)Edremit-Eymir  En Önemli Demir İşletme Tesislerimiz:       Ereğli(Karadeniz), Karabük, İskenderun demir-çelik fabrikalarıdır. **Demir cevheri çıkaran 20 işletmenin 12'si özel, 8'i kamuya aittir.Özel işletmeler üretimin yanlızca %18,5'ini karşılamaktadır. **Türkiye toplam demir cevheri üretiminin yaklaşık yarısını ihraç etmektedir  3)Kimya Sanayiinde  4)Metalürjide  5)Boyacılıkta

BOR MİNERALLERİ: Karbonla kimi benzerlikler gösteren basit cisimdir BOR MİNERALLERİ:       Karbonla kimi benzerlikler gösteren basit cisimdir.  Kullanıldığı Yerler:  1)Metalürji sanayiinde  2)Nükleer reaktörlerde  3)Organik kimya sanayiinde  4)Cam, seramik, deterjan vb. sanayilerde  5)Fotoğrafçılıkta  Bor Cevherleri:      Bor, doğada çoğunlukla borat biçiminde bulunur.Önemli cevherler arasında boraks, kernit  ve kolematit sayılabilir.  Ülkemizdeki Bor Yatakları:  1)Balıkesir-Bigadiç, Sındırgı, Susurluk  2)Bursa-M.Kemalpaşa  3)Eskişehir-Seyitgazi  4)Kütahya-Emet  En Önemli Bor İşletme Tesislerimiz:       Emet kolemanit işletmesi, Kırka boraks ve asit fabrikası, Kestelek kolemanit işletmesi,                   Bandırma boraks ve asit fabrikaları, Bigadiç kolemanit işletmesi **Dünyadaki bilinen bor rezervlerinin %75'i Türkiye'de bulunmaktadır.Ayrıca Seyitgazi bölgesindeki yatakların dünyanın en büyük sodyumlu bor tuzu yatağı olduğu saptanmıştır.

KROM: Demir ve manganeze benzeyen beyaz bir metaldir KROM:       Demir ve manganeze benzeyen beyaz  bir metaldir.  Kullanıldığı Yerler:  1)İş hekimliği  2)Metalürji  3)Demir-çelik sanayiinde  4)Savaş sanayiinde  Ülkemizdeki Krom Yatakları:  1)Elazığ-Guleman  2)Menteşe Yöresi-Fethiye, Köyceğiz  3)Bursa, Eskişehir  4)Pozantı, Antakya, Islahiye, Kahramanmaraş  5)Kop dağı  En Önemli Krom İşletme Tesislerimiz:  Şark kromları işletmesi, Üçköprü maden işletmesi, Orta Anadolu krom işletmesi, Kuzey Batı   Anadolu krom işletmesi **Ülkemizde yeterince krom çıkarılmaktadır.Dışsatım yurt içi kullanımdan fazladır.

BOKSİT:       Hidratlı  alümin ve demir oksidin değişik oranda karışımından oluşan tortul kayaçtır.  Kullanıldığı Yerler:  1)Alüminyum, uçak ve otomobil endüstrisinde  2)Ev eşyası yapımında  3)Kurşun fırınlarında  4)Petrolü arıtmada  Boksit Cevherleri:       Boksit, nemli ve sıcak iklimde, silis, alkali ve toprak alkali iyonların yıkanmasını kolaylaştıran toprak  Oluşum süreçleri sonunda oluşur.  Ülkemizdeki Boksit Madeni Yatakları:   1)Toroslar üzerinde-Alanya, Seydişehir   2)Adana-Saimbeyli, İskenderun, Islahiye   3)Muğla-Milas  En Önemli Boksit İşletme Tesisimiz:       Seydişehir Alüminyum fabrikasıdır.

KÜKÜRT:  2)Kimya Sanayiinde  3)Petro Kimyada  4)Şarapçılıkta  5)Dokuma sanayiinde(Renk giderme özelliğinden)  6)Kara barut ve havai fişek yapımında  7)Kibrit yapımında  8)Kauçuk yapımında  Kükürt       Limon sarısında ametal yalın katı bir cisimdir.  Kullanıldığı Yerler:  1)Eczacılıkta Cevheri:        Doğada yaygın olarak bulunan bir elementtir.Eski volkanların yakınında, alçıtaşı yada kireçtaşı  Katmanları arasında doğal halde bulunur.Çoğunlukla metallerle birleşmiş olarak görülür;demir, bakır,     kurşun, çinko sülfürler bu metallerin en önemli cevheridir.Kimi doğal gazlarda hidrojensülfür biçiminde  bulunur.Ayrıca petrol ve taş kömüründe de rastlanır.  Ülkemizdeki Kükürt Yatakları:  1)Isparta-Keçiborlu  2)Ağrı-Diyadin  3)Denizli-Sarayköy  4)Van  5)Balıkesir  6)Batı Anadolu  En Önemli Kükürt İşletme Tesisimiz:       Keçiborlu kükürt işletmesidir.  **Kükürt üretimi yurtiç

CİVA: Olağan sıcaklıkta sıvı halde bulunan bir metaldir CİVA:        Olağan sıcaklıkta sıvı halde bulunan bir metaldir.  Kullanıldığı Yerler:  1)Sıcaklıkölçer, barometre, vakum pompaları, civa buharlı lambalar, doğrultucular ve kontaktörlerin  yapımında  2)Aynaların sırlanmasında, altın ve gümüşün özütlenmesinde kullanılır.  3)Tıpta  4)Ayrıca civa fulminat patlayıcı maddelerle birlikte fünye olarak kullanılır.  Civa cevheri:       Civa cevheri zencefredir.Zencefre 600 dereceyi geşmeyensıcaklıkta hava eşliğinde kavrularak civa elde  Edilir.  Ülkemizdeki Civa Yatakları:  1)İzmir-Ödemiş,Çeşme  2)Konya-Sarayönü    **Türkiye civa rezervlerinin zenginliği bakımından dünyanın önde gelen ülkelerinden biridir.Fazlası ihraç   edilmektedir.Ancak civa dışsatımı, civa kullanımının çevre kirliliğine yol açması, tarım ilaçlarında zehirli       madde kullanımının yasaklanması vb. nedenlerden dolayı önemli ölçüde gerilemiştir.

MANGANEZ:       Demirle yakın benzerlik gösteren daha çok alaşım halinde kullanılan geçiş metalleri grubundan bir  Metaldir.  Kullanıldığı Yerler:  1)Alüminyum metalürjisinde  2)Eczacılıkta  3)Kimya sanayiinde  Manganez Cevheri:       Manganeze pek çok cevherde özellikle oksitli cevherlerde rastlanır.Manganezin en önemli cevheri  Manganez dioksittir.          Ülkemizdeki Manganez Yatakları:  1)Karadeniz Ereğlisi  2)Denizli-Uluköy  3)Artvin-Borçka  4)Ankara-Çayırlı    **Türkiye’de 20. yüzyılın başından beri üretim ve dışsatım yapılmaktadır.Üretimin büyük bir kısmı da  ihraç edilmektedir.

TAŞ KÖMÜRÜ: Çıkarılan en eski kömürdür TAŞ KÖMÜRÜ:       Çıkarılan en eski kömürdür.  Kullanıldığı Yerler:  1)Demir-çelik ve kimya endüstrisinin enerji kaynağıdır.  2)Isıtılarak kok kömürü şeklinde de kullanılır.  3)Yakıt ve yağlama yağları üretiminde  Taş Kömürü:       Yaklaşık 250 milyon yıl önce tropikal ormanların dev ağaçlarının çamur ve kum birikintileri altında  havasız kalarak parçalanmasıyla oluşmuştur.Daha sonra bu yığınların üstüne toprak ve kaya katmanları  çökmüş ve basınç altında sıkışarak sertleşmiştir.  Ülkemizdeki Taş Kömürü Yatakları:  1)Zonguldak-Ereğli  2)Kastamonu-İnebolu  Ülkemizde Tüketildiği Tesisler:  1)Ereğli-Karabük demir-çelik fabrikası  2)Trenler ve gemiler  3)Çatalağzı termik santrali  **Son yıllarda üretim artan tüketimi karşılamadığı için taşkömürü ithalatı yapılmaktadır.

LİNYİT: Koyu kahverengi ve kolaylıkla kırılabilen bir kömürdür LİNYİT:       Koyu kahverengi ve kolaylıkla kırılabilen bir kömürdür.  Kullanıldığı Yerler:  1)Isınmada  2)Katran, akaryakıt, yağ, parafin, stearin ve asfalt elde edilir  3)Sanayide  4)Elektrik enerjisi üretiminde  5)Ayrıca kok da üretilmektedir. Ülkemizdeki Linyit Yatakları:  1)Kütahya-Tavşanlı, Tunçbilek, Değirmisaz  2)Manisa-Soma  3)Amasya-Çeltek  4)K.Maraş-Afşin, Elbistan  5)Ankara-Çayırhan, Beypazarı      Ülkemizde Tüketildiği Tesisler:  1)Afşin-Elbistan termik santrali  2)Soma termik santral  3)Seyitömer termik santrali  4)Yatağan termik santrali Tunç bilek termik santrali

PETROL:       Çok koyu renkli, kendine has az yada çok keskin kokulu doğal mineral yağdır.  Kullanıldığı Yerler:  1)Petrol sanayiinde  2)Kimya endüstrisinde  4)Yakıt olarak  5)Tarımda(gübreleme)  6)Tıpta  7)Temizlik ürünlerinin yapımında  8)Plastik maddelerin, sentetik elyaf ve kauçukların hazırlanmasında  Ülkemizdeki Petrol Yatakları:  1)Batman-Raman  2)Siirt-Garzan  3)Diyarbakır  4)Şanlıurfa  5)Mardin  6)Adıyaman  7)Adana  Ülkemizdeki Petrol Arıtma Tesisleri:  1)Batman-Batman rafinerisi  2)İzmir-Aliağa rafinerisi  3)İzmit-İpraş rafinerisi  4)Mersin-Ataş rafinerisi  5)Kırıkkale-Orta Anadolu rafinerisi    **Petrol üretimimiz tüketimimizin yalnızca 1/7 sini karşılamaktadır.Bu nedenle de petrol ithalatı  yapılmaktadır.

Bakü-ceyhan boru hattı haritası

 DOĞAL GAZ:       Doğada metan biçiminde, yatak kayanın gözeneklerinde azotlu, karbondioksitli ve kükürtlü  Hidrokarbürlerle birlikte bulunur.  Kullanıldığı Yerler:  1)Konut ısıtmasında  2)Sanayi tesislerinde  Ülkemizdeki Doğal Gaz Yatakları:  1)Trakya-Hamitabat  2)Mardin-Çamurlu

URANYUM: Radyoaktif bir elementtir URANYUM:       Radyoaktif bir elementtir.Atom enerjisi ilk olarak uranyumun parçalanmasıyla elde edilmiştir.  Kullanıldığı Yerler:  1)Silah sanayiinde  2)Nükleer santrallerde  Ülkemizdeki Uranyum Yatakları:  1)Aydın  2)Çanakkale  3)Giresun-Şebinkarhisar  4)Manisa  5)Uşak  **Ülkemizde şu anda radyoaktif maddelerden elektrik enerjisi üretimi yapılmamaktadır Aşağıdaki resim bir nükleer patlamadır

BEYAZ ALTIN :lüle taşı ;Lületaşının, beyaz, sarımtrak, gri ya da kırmızımsı ve mat renklileri vardır. Sertlik derecesi 2 - 2.5 olup, hafif yapışkan ve gözeneklidir. Toprağın 20- 60-130 metre derinliklerinde, irili ufaklı yumrular halinde bulunur. Küçük yumrular, derinlere açılan kuyular ve kuyulara bağlı tüneller kazılarak toplanır.     Bu kuyuların bir kısmı kuru, bir kısmı suludur. Sulu olan kuyuların taşları daha makbuldür. Pensilvanya, Güney Karolina, Utah, Meksika, Madrid, Nayirobi gibi değişik yerlerde de lületaşı üretilmektedir; ancak bunlar önemsiz ve düşük kalitededir. En kaliteli lületaşı Eskişehir'de bulunmaktadır. Kururken nem ve gazın içindeki artıkları bünyesinde tutma özelliği ile, çok uygun bir pipo malzemesi olduğu gibi, pek çok sanayi dalında kullanılan iyi bir absorban, filtre, yalıtım ve dolgu malzemesidir. Yıllardır sanayide, vazgeçilmez bir madde haline gelmiştir. Ağızlık, pipo, süs eşyası ve otomobil boya sanayiinde kullanılır. Porselen hamuruna, böcek ilaçlarına, pudra ve leke çıkartma ilaçlarına katılır.

 Oltu Taşının en dikkat çekici özelliği, yer kabuğundan çıkarıldığında çok yumuşak, hava ile temas etmediği müddetçe bu yumuşaklığını muhafaza eder. Bu özelliğinden dolayı islenmesi kolay bir cevherdir. Genellikle siyah, bazen koyu kahverengi, nadiren gri ve yeşilimsi renklerde de bulunur. Hava gazında alev çıkararak yanar geriye bir miktar kül kalır. Yanma esnasında aniden soğutulursa camlaşır ve kalıp halini alır. Sürtünme ile elektriklenip hafif cisimleri çeker

Aşağıdaki resim madenlerle ilgili bir bulmacadır

Hazırlayan Merve ATAÇ