Dr. Suat ERDOĞAN

İçerik Trigliserdiler Beslenmedeki önemi Fosfolipidler Kolesterol Steroidler

Mono-, di-, trigliseridler Monogliserid: gliserolün 1 yağ asidi ile oluşturduğu esterler Digliserid: gliserolün 2 yağ asidi ile oluşturduğu esterler Trigliserid: gliserolün 3 yağ asidi ile oluşturduğu esterler

Trigliseridler (=triasilgliserol) Gerek hayvansal yağlar gerekse bitkisel yağlar (trigliseridler), yağ asitlerinin gliserol ile oluşturdukları esterlerdir. Trigliseridler yağ asitlerinin başlıca depo şekilleridir.

Trigliseridler

Yağlarda acılaşma Doymamış yağ asitlerinin çift bağlarının (-C=C-) havanın moleküler oksijeni (O2) ile reaksiyona girerek peroksit, enodil, epoksit, ketohidroksit gibi çeşitli gruplar açığa çıkar. Oluşan grupların yüksek ısı derecelerinde parçalanmaları ile asit ve aldehitlerden oluşan çeşitli ürünler meydana gelir. Yağlardaki acılaşma kısmen bu tür oksidasyonlar sonucudur. Ortamda serbest kalan bu kimyasal moleküller yağa karakteristik acımış tat ve kokusunu verir. Acılaşmayı önlemek amacıyla yağlara doğal A ve E vitaminleri katılabilir.

Mumlar Yağ asitlerinin gliserol yerine molekül ağırlığı daha yüksek olan alkoller ile esterleşmesi ile oluşurlar. Mumlar, vücutta yağları metabolize eden enzimler ile parçalanamadıklarından beslenme açısından değerleri yoktur. CH3(CH2)24CO2-(CH2)29CH3

Fosfolipidler Fosfolipidler yapısında digliserid, bir fosfat grubu, gliserol ve kolin bulundurur. Hücre membranlarında bulunan en önemli yapısal lipidlerdir. Vücut ihtiyaç duyduğu kadarını üretebilir.

Fosfolipidlerin fonksiyonları Hücre membranını oluştururlar Eikozonoid sentezine katılırlar Emülsifiyer görevi yapabilirler Safra tuzları Lektinler

Emülsifikasyon Suda çözünmeyen maddelerin daha küçük parçalara ayrıştırılarak çözünür duruma getirilmesine emülsifikasyon denir. Fosfolipidler yağ moleküllerinin etrafını sararak suda çözer.

Glikolipidler Glikolipidler, lipidlerin –OH uçlarına karbonhidrat birimlerinin bağlanması ile oluşan lipidlerdir. Görevleri enerji sağlamak ve hücresel tanınmada (reseptör) rol almaktır.

Steroller Steroller, steroid alkoller olarak da bilinir ve organik moleküllerin önemli bir grubunu oluşturur. Bitki, insan ve hayvanlarda doğal olarak oluşur. En önemli hayvansal sterol kolesteroldür. Kolesterol, insanlar için hayati öneme sahiptir. Membran yapıda bulunur, yağda çözünen vitaminlerin ve steroid hormonların sentezinde öncül moleküldür. Çok halkalı bir yapı gösterir. Gliserol taşımaz. Suda çözünmez.

Kolesterolün fonksiyonları Hücre membranlarının esansiyel bileşenidir Önemli hormonların yapıtaşıdır: Östrojenler, testosteron Vitamin D öncül molekülü Safra asitlerinin öncül maddesi Karaciğerde üretilir Hayvansal besinlerde bulunur ve insanlar için önemli kaynaktır.

Androjenler Erkek cinsiyet hormonlarıdır (ör. testosteron) Testiste kolesterolden üretilir İkincil erkeklik karakterlerinin gelişiminden sorumludur.

Östrojenler Östrojenler dişilerde cinsiyet hormonudur Ovaryumlarda (yumurtalık) kolesterolden üretilir İkincil dişilik karakterlerinin gelişiminden sorumludur

Eikozanoidler Eikozanoidler, omurgalı hayvanların çeşitli dokularında son derece güçlü hormon benzeri etkilerinin çeşitliliği ile bilinen, 20 karbonlu araşidonik asit türevi bileşiklerdir. Kan basıncı, pıhtılaşma, immun yanıt, enflamasyon yanıtı, pıhtılaşma gibi fonksiyonları vardır.

Eikozanoidler: 3 çeşittir Prostaglandinler: eikozanoidlerin alt sınıfından olup, enflamasyon ve anaflaktik şok reaksiyonlarına aracılık ederler. Tromboksanlar: trombositler tarafından sentezlenir, arterleri daraltır ve trombosit agregasyonunu tetikler. Prostasiklinler: trombositlerin kümeleşmesini engeller ve arterleri genişletici (vazodilatasyon) etkilidirler.

Lipoproteinler Lipoproteinler lipid ve proteinlerin karışımından oluşan özel biyokimyasal yapılardır. Lipid veya diğer türevleri proteinlere kovalent veya non-kovalent olarak bağlanır. HDL: Yüksek yoğunluklu lipoproteinler. LDL: düşük yoğunluklu lipoproteinler.

Lipoproteinlerin sınıflandırılması

İnsan plazmasındaki lipidler Lipit türüDüzey (mg/100ml) OrtalamaSınır aralığı Toplam lipit Trigliserit Toplam fosfolipid Toplam kolesterol< LDL (kötü)< 130 HDL (iyi)> 35 Serbest kolesterol Serbest yağ asidi126-16

Atheroskloroz

Uzak durun…

Özet Lipid biyokimyasının öğrenilmesi obezite, diabet, ateroskleroz gibi birçok biyomedikal alanın kavranmasında fayda sağlayacaktır.