HASTANE İNFEKSİYONLARI Prof Dr Semra TUNÇBİLEK Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı
Nozokomiyal İnfeksiyon Yatış anında inkübasyon döneminde olmayan , hastalar hastaneye yattıktan sonra gelişen veya hastaneden kaynaklanmasına rağmen bazen hastalar taburcu olduktan sonra ortaya çıkan infeksiyonlardır.
Hastane infeksiyonlarının infeksiyon yerine göre dağılımı Üriner infeksiyon (%42) Cerrahi Alan infeksiyonu (%24) Pnömoni (%15-20) Bakteriyemi (%5)
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi 19. yy’dan beri önemli bir sağlık sorunu Hastanede yatarak tedavi gören hastaların; Gelişmiş ülkelerde %5-10 Gelişmekte olan ülkelerde %25 oranında görülür ABD’de Yılda en az 30.000 kişi yaşamını yitirir Hastanede kalış süresinin hasta başına 7-10 gün uzar Yılda 5-10 milyar dolar ek maliyet
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi Tanı ve sağaltım amacı ile uygulanan çeşitli, İnvaziv girişimler Operasyonlar ile insan yaşamı uzamakta ve yaşam kalitesi artmaktadır Öte yandan bu girişimler nedeni ile dirençli mo. oluşan hastane infeksiyonları oluşmakta ve yaşamı tehdit etmektedir İyi uygulanan infeksiyon kontrol programları ile Hastane infeksiyonları azalır Hastanede kalış suresi kısalır Hastane harcamaları azalır
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi Hastane infeksiyonları hastane ortamında bulunan antibiyotiklere çok dirençli mo.lar tarafından oluşturulmaktadır Bu infeksiyonların tedavisinde büyük sorunlar yaşanmakta bazen de başarısız olunmaktadır
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi Bu enfeksiyonların önlenmesinde infeksiyon kontrol program kılavuzlarının hazırlanması ve ciddi şekilde uyulması; Hastanede kalış suresini azaltır Önemli maddi tasarruf sağlar
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi Hastane infeksiyonlarından korunmada en önemli işlem el yıkamadır Yapılan çalışmalarda yalnızca el yıkama ile hastane infeksiyonlarının 1/3 oranında azalabileceği bildirilmektedir
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi Basitçe su ve sabunla ellerin 10 sn yıkanması hemen hemen tüm gr (-) çomakları ortadan kaldırırken gr (+) bakterilerin biraz daha zor ortadan kalkabileceği bildirilmektedir Alkol ve klorheksidinin Gr (+) ler için daha iyidir Hastadan hastaya geçerken eller mutlaka yıkanmalıdır
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi Hastane infeksiyonları açısından en riskli hastane bölümleri; Yoğun bakım üniteleri (YBÜ) Cerrahi bölümler Yeni doğan üniteleri
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi YBÜ hastalarda hastane infeksiyonu görülme riski, diğer bölümlerinkinde 5-10 kat daha fazladır YBÜ antibiyotiklere dirençli bakteri kolonizasyonu daha sıktır Arcibald ve ark. yaptıkları bir çalışmada hastane infeksiyon etkenlerinin toplum infeksiyon etkenlerinden daha dirençli olduğunu bulmuşlardır.
Hastane İnfeksiyonlarının Önemi İnfeksiyon kontrolü ancak onu uygulayan personel konuyu iyi anlamışsa başarılı olur Bu ekipteki hekim ve hemşireler; Hasta ve personel ihtiyaçlarına duyarlı olmalı Programın başarı ve sonuçlarını öğrenme ve öğretmeye hazır olmalıdır
Hastane infeksiyonlarında izolasyon önlemleri İnfeksiyonlar belirli bir kaynaktan duyarlı konağa bulaş yolu ile oluşur Kaynak, duyarlı konak ve bulaş yolunun oluşturduğu üç kompenentin irdelenmesi, uygulanacak izolasyon önlemlerinin belirlenmesinde temeldir
Kaynak Kaynak olarak; Hastanın kendi florası Diğer hastalar Kuluçka döneminde olup hastalığı olamayan kişiler Sağlık çalışanları Kronik taşıyıcılar Tıbbi aletler Su, hava gibi çevresel faktörler Hasta ziyaretçileri, sıralanabilir
Duyarlı konak Konağın mikroorganizmaya yanıtı farklı olabilir Bazı konaklar sadece kolonize olurken, bir kısmı asemptomatik taşıyıcı olarak, bir kısmı da klinik hastalık tablosu oluşturarak yanıt verir Yanıtı etkileyen konak faktörleri Yaş Altta yatan hastalık tablosu Antibiyotik Kortikositeroit ya da immunsupressif ajan kullanımı İnvaziv girişimlerdir
Bulaş yolu Bulaş yolu infeksiyonun önlenmesinde anlaşılması gereken ilk hedeftir İnfeksiyon oluşumunu sağlayan 5 ana hedef vardır Temas ile bulaş Damlacık yolu ile bulaş Ortak kullanım yolu ile bulaş Solunum yolu ile bulaş Vektörler ile bulaş
Bulaş yolu 1) Temas ile bulaş: Nozokomiyal infeksiyonların oluşmasında en önemli ve en sık yoldur İki alt gruba ayrılır; Direkt temas İndirekt temas
Bulaş yolu 1) Temas ile bulaş: A) Direkt temas ile bulaş; Mo geçişi, duyarlı bir konak ile kolonize veya infekte bir konak arasında direkt vücut yüzeyi temasıyla olur Sağlık çalışanı-hasta veya hasta-hasta arasında bulaş mümkündür B) İndirekt temas ile bulaş; Duyarlı konağın infekte olmuş bir malzeme ile teması söz konusudur
Bulaş yolu 2) Damlacık yolu ile bulaş: Damlacıklar kaynak olan kişinin Konuşması Öksürmesi, aksırması Aspirasyon Bronkoskopi gibi olaylar ile yayılır Partiküller 5 µm’den büyüktür ve 1 m’den uzak mesafelere gidemez Bulaş, kısa mesafeden damlacıkların havaya iletilmesi ve duyarlı konağın konjonktiva, burun,ağız mukozalarında yerleşmesiyle olur
Bulaş yolu 3) Ortak kullanım yolu ile bulaş: Mo bulaşı Besin Su İlaç Alet gibi malzemelerin ortak kullanımı ile olur
Bulaş yolu 4) Solunum yolu ile bulaş: Bulaşı sağlayan 5 µm’den küçük partiküller ya havada asılı kalır ya da toz partiküllerine yapışır Böylece mo’lar Hem bulundukları ortama yayılırlar Hem de uzak mekanlara ulaşabilirler Ortamın havalandırılması ya da özel hava temizleme sistemlerinin kullanılması bulaşı engeller
Bulaş yolu 5) Vektörler ile bulaş: Sivrisinek, fare, sülük gibi aracı konaklar mo bulaşına neden olabilir Bu yolun nozokomiyal infeksiyon oluşumundaki rolü diğer bulaş yollarına göre daha azdır
Bulaş yolu Hastanede oluşan infeksiyonların önlenmesi için izolasyon önlemleri uygulanmaktadır İzolasyon önlemleri ilk kez 1877’de ABD’de bir hastane el kitabında tanımlanmıştır İzolasyon önlemleri ile ilgili bilgilerde standardizasyon gereksinimi ise 1960’larda fark edildi ve 1970’lerde CDC izolasyon önlemleri ile ilgili bir kitap yayınladı
Bulaş yolu Rehber 1975 ve 1983’de tekrar gözden geçirilerek yenilendi İzolasyonun kategori esasına dayandırıldığı bu sistemde, 1983’te; Tam izolasyon Temas izolasyonu Solunum izolasyonu Tüberküloz izolasyonu Enterik önlemler Drenaj/sekresyon önlemleri Kan/vücut sıvısı önlemleri olmak üzere 7 kategori tanımlandı
Standart önlemler Hastanın tanısına ve olası infeksiyon durumuna bakılmaksızın bütün hastalara uygulanan önlemlerdir
Standart önlemler El yıkama: Eldiven: Eldivenli olsun olmasın kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kontamine eşyalara dokunduktan sonra, aynı hastanın farklı vücut bölgelerindeki işlemler sırasında, hastadan hastaya geçerken eldivenleri çıkarır çıkarmaz ellerinizi yıkayınız Rutin el yıkama için antibakteriyel içermeyen normal sabun kullanınız Salgınların kontrolü ve hiperendeminin olduğu durumlarda bir antimikrobiyal ajan yada susuz bir antiseptik madde kullanınız Eldiven: Kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kontamine eşyalar, mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş deriye dokunmadan önce eldiven giyin Kullanımdan sonra hiçbir yere dokunmadan eldivenleri çıkarıp ellerinizi yıkayınız
Standart önlemler Maske, yüz-göz koruyucu: Önlük: İşlemler sırasında vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kan sıçrayabileceğinden göz, burun ve ağız mukozasını koruma amaçlı Önlük: İşlemler sırasında vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kan sıçrayabileceğinden deri ve giysilerin kirlenmesini önlemek Kirlenen önlüğü dış yüzüne dokunmadan çıkarınız ve ellerinizi yıkayınız Hasta bakım malzemeleri: Kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kontamine eşyalar, mukozalar ve deriye dokunmadan, giysiler ve diğer malzemeler, başka hastalar ve çevre kontamine edilmeden uzaklaştırınız Bir kullanımlık malzemeleri hemen atınız, tekrar kullanılacak olanları uygun yöntemlerle temizleyiniz
Standart önlemler Çevresel kontrol: Yatak takımları: Hastanede çevresel yüzeyleri yatak, karyola ve etajerleri, sık dokunulan tüm yüzeyleri rutin bakım, temizlik ve dezenfeksiyon için hastanenin protokollerini oluşturunuz Yatak takımları: Kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar ile kirlenen kullanılmış yatak takımları deri ve mukozalara dokundurulmadan, diğer hastaları, giysileri ve malzemeleri kontamine etmeden toplayıp taşınmasını sağlayın Meslek sağlığı ve kan yoluyla geçebilen patojenler: İğne, bistüri gibi kesici-delici malzemeleri kullanırken, toplarken, temizlerken ve imha ederken yaralanmamaya dikkat ediniz Kullanılmış iğnelerin kılıfını tekrar takmayın Hasta yerleştirilmesi: Hijyeni bozuk olan hastaları tek kişilik odalara alın
Bulaş yoluna yönelik önlemler Temas önlemleri; Direkt ya da indirekt yolla kolonize ya da infekte olmuş hastalardan epidemiolojik olarak önemli mo’ların duyarlı konağa bulaş riskini azaltmaya yönelik önlemlerdir Damlacık yolu ile bulaş önlemleri; İnfeksiyoz etkenlerin damlacıklara geçişini azaltmaya yönelik önlemlerdir Solunum yoluyla bulaş önlemleri; Solunum yoluyla bulaşan 5 µm’den küçük partiküllerle oluşacak infeksiyonları önlemek için uygulanır
Temel izolasyon önlemleri İzolasyon önlemlerinin temelini oluşturan işlemlerdir El yıkama ve eldiven giyme Hastaların yerleştirilmesi Hasta taşınması Maske, yüz-göz koruyucu kullanımı Koruyucu önlük kullanımı Hasta bakım ve sofra malzemeleri, kirli çamaşırlar, rutin temizlik
Temel izolasyon önlemleri 1) El yıkama ve eldiven giyme İnfeksiyonların önlenmesinde en önemli adımdır El yıkamanın amacı; hasta veya çevresel yüzeylerle temas sonucu kazanılan geçici floranın temizlenmesi Yoğun bakım üniteleri ve antibiyotiğe dirençli mo sık olduğu bölümler dışında, su ve normal sabunla ellerin yıkanması yeterlidir Eldiven giymek infekte materyalle bulaş riskini azaltır Eldivendeki gözle görülmeyen incelmeler, yırtıklar çıkarılırken ellerin bulaşması yaşanabilecek sorunlardır
Temel izolasyon önlemleri 2) Hastaların yerleştirilmesi Hastanın; Hijyen önlemleri bozuk Çevresini kontamine ediyor Önerilere uymuyor Potansiyel infeksiyon kaynağı ise tek kişilik odalara konmalı Solunum izolasyonu gerektiren hastalar için özel hava temizleme sistemleri olan odalar gerekir
Temel izolasyon önlemleri 3) Hasta taşınması Hastaların nakli sırasında; Görevli sağlık çalışanı infeksiyon konusunda bilgilendirilmeli Hastanın gideceği yerde çalışan kişi, infeksiyöz mo’nın bulaş riskini azaltıcı önlemleri alması konusunda uyarılmalı Hastanın kendisi diğer kişilere bulaşını önlemek için nelere dikkat etmesi konusunda bilgilendirilmeli
Temel izolasyon önlemleri 4) Maske, yüz-göz koruyucu kullanımı Hasta bakım işlemleri sırasında sağlık çalışanları göz, burun ve mukoz membran bulaşından korunmalı Maske ağız ve burunu tamamen kapamalı Sıçrama olasılığı yüksek ise yüz tamamen kapatılmalı
Temel izolasyon önlemleri 5) Koruyucu önlük kullanımı Önlükler sıvı geçirmemeli ayak ve bacağı da örtecek şekilde uzun olmalıdır Önlük hasta odasından çıkmadan önce çıkarılmalı ve eller yıkanmalıdır
Temel izolasyon önlemleri 6) Hasta bakım ve sofra malzemeleri, kirli çamaşırlar, rutin temizlik Tüm malzemeler kontaminasyonu önleyecek şekilde uygun kutu ve torbalarda toplanmalı Tabak, bardak ve yemek kaplarının sıcak su ve deterjanla dekontaminasyonu yeterlidir