İnsanda Dolaşım Sistemi & Kan Dolaşımı ve Lenf Dolaşımı Zafer Zengin Özel Yamanlar Fen Lisesi Biyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail.com zaferzengin70@gmail.com zaferzengin70@yahoo.com

III- İNSANDA DOLAŞIM SİSTEMİ & KAN VE LENF DOLAŞIMI  İnsanda kapalı dolaşım vardır. Sistem Atar damarlar, Toplar damarlar, Kılcal damarlar, Kalp ve dolaşım sıvısı kandan meydana gelmiştir. A- Dolaşım Sisteminin Görevleri & Oksijen ve besin maddelerini doku hücrelerine taşımak & Karbondioksit ve atık maddeleri boşaltım organlarına taşımak & Vücut sıcaklığını, iç organlardan alarak tüm vücuda yaymak & Hormonları gerekli organlara taşımak & Mikroplara karşı vücudu korumak

B- Damarlar ve İsimlendirilmesi Damarların isimlendirilmesi, daima Kalbe göre yapılır. 1- Üst ve Alt Ana Toplar Damar: Vücudun üst ve alt bölgelerinden kanı, kalbe getiren damarlardır. 2- Akciğer Atar Damarı: Kalpten, kirli kanı akciğerlere götüren damardır. 3- Akciğer Toplar Damarı Akciğerden, temiz kanı kalbe getiren damardır. 4- AORT Atar Damarı: Kalpten, temiz kanı vücuda taşıyan damardır.

C- Kalbin Yapısı - İşleyişi & Kalp, göğüs boşluğunda, diyaframın üstünde ve iki akciğerin arasında, herkesin, yaklaşık kendi yumruğu büyüklüğünde, koni şeklinde bir organdır. & Kalp, kanı tüm vücuda pompalayan bir organdır.

& Kalp, üstte iki kulakçık (atrium), altta iki karıncık (ventrikulus) olmak üzere dört bölmelidir. & Kalbin sağ bölümünde, sağ kulakçık ve sağ karıncık bulunur. Sağ kulakçığa üst ana toplar damar ile alt ana toplar damar bağlanır. Sağ karıncıktan ise akciğer atar damarı çıkar. Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında üçlü kapakçık (trikuspit) bulunur. & Kalbin sol bölümünde, sol kulakçık ve sol karıncık bulunur. Sol kulakçığa akciğer toplar damarı bağlanır. Sol karıncıktan ise AORT atar damarı çıkar. Sol kulakçık ile sol karıncık arasında ikili kapakçık (bikuspit) bulunur.

& Kalbin sol tarafı daima temiz kan, sağ tarafı ise daima kirli kan taşır. & Atardamarların hepsi temiz kan taşır (Akciğer atardamarı hariç) & Toplardamarların hepsi kirli kan taşır (Akciğer toplardamarı hariç)

& Kalp, içten dışa doğru Endokard, Miyokard, Perikard olmak üzere üç tabakadan meydana gelir. * Endokard : Kalbin iç yüzünü örten tek sıralı endotel ve bunu miyokarda bağlayan bağ dokusundan meydana gelmiştir. Kan damarları yoktur. * Miyokard : Kalbin çalışmasını sağlayan kaslı bir yapıdır. Aort, miyokard içerisinde kılcallara ayrılarak, kalbi besleyen koroner damarları meydana getirir. Miyokard, karıncıkların yapısında daha kalın, özellikle sol karıncığın yapısında daha da kalındır. * Perikard : Kalbin dış yüzeyini örter.

D- Kalbin Çalışması & Kalbin çalışması, kalp kasının kasılıp (= sistol) ve gevşemesi (= diastol) ile gerçekleşir. & İlk kasılma, sağ kulakçığın duvarında yer alan sinoatrial düğümün (S.A.) otonom sinir sistemi tarafından uyarılmasıyla başlar ve kulakçıklar kasılır. & Uyarılar kalbin arka duvarında iki kulakçık arasında bulunan atrioventriküler düğüme (A.V.) iletilir. & A.V. düğümü, his demeti adı verilen özelleşmiş miyofibriller ile devam eder. & His demetleriyle uyarılar, karıncıklara iletilerek karıncıkların kasılması sağlanır. & Kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşer, karıncıklar kasılırken kulakçıklar gevşer. & Kalp atışı yaklaşık 0,85 sn. sürer. Bunun 0,15 saniyesinde kulakçıklar, 0,30 saniyesinde karıncıklar kasılır. 0,40 saniyelik sürede ise kalp dinlenir.

EKG

E- Kalbin Çalışmasını Etkileyen Faktörler 1- Sinirler Otonom sinir sistemine ait sempatik sinirler kalp atışını hızlandırır, parasempatik sinirler (vagus siniri) kalp atışını yavaşlatır. 2- Hormonlar Asetil kolin hormonu kalp atışını yavaşlatır, adrenalin ve tiroksin hormonu ise kalp atışını hızlandırır. 3- Sıcaklık Sıcaklık arttıkça S.A düğüm uyarılır ve kalp atışı hızlanır. 4- CO2 miktarı Kandaki CO2 ‘nin artması kalp atışını hızlandırır. Kandaki 02 miktarının azalması da kalp atışını hızlandırır. 5- Kimyasal Maddeler Kafein ve tein kalp atışını etkiler.

F- Damarlar İnsanın dolaşım sisteminde üç tip damar bulunur. 1- Atar Damarlar (Arter) & Kanı kalpten diğer organlara taşır. & Oksijen bakımından temiz kan taşırlar. & Çapları dar ve yapısındaki elastik liflerin miktarı fazladır. & İçerisindeki kanın hareketi kan basıncıyla sağlanır. & İçerisindeki kanın damar çeperine yaptığı basınca tansiyon denir. & İç yüzeyleri kaygan ve pürüzsüzdür kanın akış hızı yüksektir.

2- Toplar Damarlar (Vena) & Vücuttan toplanan kanı kalbin kulakçıklarına taşırlar. & CO2 bakımından kirli kanı taşırlar. & Çapları geniş ve yapısında elastik lifler bulunmaz. & Toplardamarlar içerisindeki kanın hareketi; • Kalbin negatif emme basıncı • İskelet kaslarının kasılması • Yapılarındaki düz kasların kasılması • Tek yöne açılan kapakçıkların bulunması • Üst kısımdaki damarlarda yer çekimi etkisi gibi faktörlerle sağlanır.

3- Kılcal Damarlar (Kapiller) & Atar damarlarla toplar damarları birbirine bağlar. & Yapıları tek sıralı epitel dokudan meydana gelmiştir. & Kan ile doku sıvısı arasında madde alış verişinde rol oynarlar. NABIZ: Kalbin bir dakikadaki atış sayısına nabız denir. Erişkinlerde dinlenme anında nabız 70 - 80’dir. TANSİYON: Kalpten pompalanan kanın atar damar çeperine yaptığı basınca kan basıncı veya tansiyon denir.

Damar Sisteminin Karşılaştırılması

Üst ve Alt Ana Toplar Damarlar G- Büyük ve Küçük Kan Dolaşımları 1- Büyük Kan Dolaşımı Kalpteki temiz kanın tüm vücudu dolaştıktan sonra, kirlenen kanın tekrar kalbe geri dönmesidir. Sol Karıncık AORT Tüm Vücut Sağ Kulakçık Üst ve Alt Ana Toplar Damarlar Sağ Karıncık

Fetal Dolaşım

G- Büyük ve Küçük Kan Dolaşımları Kalpteki kirli kanın akciğerde temizlendikten sonra kalbe geri dönmesidir. Sağ Karıncık Akciğer Atar Damarı Akciğer Sol Kulakçık Akciğer Toplar Damarı Sol Karıncık

H- Kılcal Damarlarda Madde Alış & Verişi & Kılcal damarlardaki kanda, doku sıvısına oranla daha fazla protein ve organik madde bulunur. & Bu nedenle doku sıvısındaki fazla su kılcal damarlara girmek için bir basınç uygular. Bu basınca Osmotik Basınç denir. & Osmotik basınç kılcal damarlar boyunca pek değişmez. & Kan basıncı ise kılcal damar boyunca azalır. & Kılcal damarın atar damar ucundaki kan baıncı, osmotik basınçtan yüksek olduğundan, buradaki besin, oksijen, su kılcal damar dışına çıkarak doku sıvısına geçer. & Doku hücreleri bunları alır, kullanır ve atık ürünlerini de yine bu ortama bırakır. & Kılcal damarın toplar damar ucunda ise osmotik basınç kan basıncından büyüktür. Bu nedenle buradaki amonyak, üre, CO2, su gibi atık ürünler kılcal damara geçerler. & Bu olaya Starling Hipotezi denir.

I- Lenf Dolaşımı & Doku sıvısı ve kan plazmasının kılcallardan, doku hücreleri arasındaki boşluklara kontrollü olarak sızması ile meydana gelir. & Bu sıvıda; kılcalların duvarından geçebilen küçük moleküllü proteinler, glukoz, amino asit ve sodyum, klor gibi iyonlar bulunur. & Doku sıvısı, az miktarda olmasına rağmen, vücutta geniş bir alana yayılmıştır. Bütün hücreler her türlü madde alış-verişini bu sıvı ile yaparlar. & Kılcalların duvarından dışarı doğru olan sıvı çıkışı fazla olduğundan, plazma proteinlerinin yaklaşık % 4'ü bir saatte doku sıvısına geçer. Bu kaybı önlemek için doku sıvısına geçen fazla plazma, ikinci bir taşıma sistemi olan lenf sistemi ile tekrar kan dolaşlmına döner. & Lenf sistemi; lenf damarları, lenf sıvısı, lenf kılcaları ve lenfoid (lenf düğümleri) organlardan meydana gelmiştir. & Lenf damarlarıyla taşınan ve içinde akyuvarlar bulunan doku sıvısına lenf denir. Bu sıvıda alyuvar yoktur.

& Kan damarlarına göre ince duvarlı olan lenf damarları, dokular arasındaki alanlara yayılmış olan kapalı uçlu lenf kılcalları ile başlar. & Lenf kılcalları daha büyük lenf damarlarına bağlanır. Bu damarlar, tıpkı toplar damarlarda olduğu gibi, kanın geriye akışını önleyen tek yönlü kapakçıklara sahiptir. & Lenfin hareketi, toplar damardaki gibi, iskelet kaslarının basıncı ve solunum hareketleri ile sağlanır. Kanın hareketine göre oldukça yavaştır. Çünkü lenfe basınç yapan özel bir kalp ve atar damar yoktur.