ÖRGÜTSEL STRES ve BAŞ EDEBİLME YOLLARI Yrd. Doç. Dr. Fahrettin Eldemir

1- Stres Kavramı, Oluşumu ve Oluşumunda Etkili Olan Faktörler A- Stresin Oluşumu ve Tanımı B- Stresin Oluşumunu Etkileyen Faktörler Bireyin Kendisi ile İlgili Stres Kaynakları Bireyin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları Bireyin Çalıştığı ve Yaşamını Sürdürdüğü Genel Çevre Ortamının Stres Kaynakları Ülke ve Dünya Ekonomisinin Gidişatı ve Belirsizlikleri Politik Hayatın Belirsizlikleri Çalışılan Çevresel ve Ulaşım Sorunları Teknolojik Değişme ve Belirsizlikler Sosyal ve Kültürel Değişmeler 2- Stres Aşamaları, Kişilik ve Stres, Stresin Doğurduğu Sorunlar A- Stres Aşamaları B- Stres ve Verimlilik C- Stresten Etkilenme ve Kişilik «A» Kişilik Tipinin Özellikleri «B» Kişilik Tipinin Özellikleri

3- Örgütsel Stresle Baş Edebilme Önlemleri D- Stresli Yaşamın İşaretleri ve Stresin Neden Olduğu Başlıca Sorunlar Bedensel İşaretler ve Belirtiler Duygusal ve Davranışsal Belirtiler Stresin Yol Açtığı Başlıca Rahatsızlıklar 3- Örgütsel Stresle Baş Edebilme Önlemleri A- Genel ve Çevresel Önlemler B- Yöneticinin Kendisinin ve Astlarının Stresini Azaltıcı Tedbirleri C- Yöneticinin İş Çevresi Stresini Azaltıcı Önlemleri D- Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemleri

A. Stresin Oluşumu ve Tanımı Stres, bireyler üzerine etki yapan ve onların davranışlarını, iş verimini, başka insanlarla ilişkilerini etkileyen bir kavramdır. Stresin oluşması için insanın içinde bulunduğu ya da hayatını sürdürdüğü ortam veya çevrede meydana gelen değişimlerin onu etkilemesi gerekir. Etki altında kalan insanın kişilik özellikleri bu etkilerin tesiri altında kalma derecesini etkiler. Kısaca; Ortam veya iş koşullarının bireyi etkilemesi, Özel biyokimyasal salgıların oluşması, Koşullara uyum için bedensel ve düşünsel harekete geçme durumu

B. Stresin Oluşumunu Etkileyen Faktörler İş organizasyonlarının çalışanlarda ve yöneticilerde yapmış olduğu stres kaynaklarına değinilecektir. Stres yaratan faktörler başlıca 3 grupta toplanabilir: Bireyin kendisi ile ilgili stres kaynakları Bireyin iş çevresinin yarattığı stres kaynakları Bireyin yaşadığı genel çevre ortamının oluşturduğu stres kaynakları

a) Bireyin Kendisi ile İlgili Stres Kaynakları Biyolojik bedensel: Sistem bozuklukları, hormonal denge düzensizlikleri Maddi parasal: Maddi sıkıntı, kişisel arzular Kişisel ve duygusal A Tipi: Duygusal açıdan çabuk etkilenenler, strese karşı dayanıksız. B Tipi: Strese dayanıklı. Yaşam tarzı ve yaşı: Kötü alışkanlıklar, düzensiz yaşam, çok monoton yaşam, orta yaş krizi.

b) Bireyin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları Çalışma koşulları ve iş güçlüğü: Mikroplu, nemli, zehirli gazların bulunduğu ortamlar. İşyeri organizasyonunun bozukluğu: İşi bölümü ve iş akışındaki düzensizlikler, iş yükü adaletsizlikleri. Örgüt yapısında rol, görev ve sorumlulukların dağılımındaki bozukluklar: Kişisel yeteneklerin ve yapılacak işin gerektirdiği yeteneklerin farklılığı, örgüt kültürünün oluşmaması, faaliyet alanının genişlemesi. İşyeri uzaklığı: Trafik yoğunluğu, uzun yolculuk süreleri. Ücret Yetersizliği: Yetersiz zamlar, enflasyon.

b) Bireyin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları Örgütsel çevre ve rekabet: Hızlı değişim, globalleşme, iş kaybetme riski ve korkusu. Hızlı teknik değişme: Takım çalışması yapamama nedeniyle plan ve programları yürürlüğe koyamama. Daha üst sorumlu mevkiye yükselme hırs ve isteği: Terfi olanakları, haksızlıklar. Yapılan işin çok fazla örgüt içi ve dışı ilişki gerektirmesi. Vardiyalı çalışmanın olumsuz etkileri

c) Genel Çevre Ortamının Stres Kaynakları Ülke ve Dünya ekonomisinin gidişatı ve belirsizlikleri. Politik hayatın belirsizlikleri. Kentin çevresel ve ulaşım sorunları. Teknolojik değişmelerin yaşam tarzı ve alışkanlıkları değiştirmesi.

A. Stres Aşamaları Alarm aşaması Direnme aşaması Tükenme aşaması Stres Eğrisi Direnme Aşaması Stres Kaynaklarının Yoğunluğu Tükenme Aşaması Alarm Aşaması Normal Direnç Düzeyi Zaman

B. Stres ve Verimlilik Stres yoğunluğunun verimliliğe etkisi Verimlilik Bölgesi Verimlilik Seviyesi Çok Yüksek Çok Düşük Orta Stres Yoğunluğu ve Düzeyi

C. Stres Etkilenme ve Kişilik Strese dayanıklılığın insandan insana farklılıklar göstermesi Stres Yoğunluğu ve Düzeyi Verimlilik Seviyesi Direnme A Kişisi C Kişisi B Kişisi

C. Stres Etkilenme ve Kişilik A Kişilik Tipinin Özellikleri: İdealist, Mükemmeliyetçi Dinamik ve hareketli Mücadeleci Rekabet etmekten hoşlanan Kaybetmeyi sevmeyen Saldırgan, öfkeli, düşmanlık duygularını kolayca ortaya koyabilen Eleştirmekten kaçınmayan Aceleci Verilen işleri zamanında bitiren Verdiği söze sadık Sorumluluk duygusu yüksek (Birçoğu) Bencil, kendi çıkarlarını her şeyin üstünde tutan İşlerini her şeyden daha çok önemseyen kişilerdir. Stres Yoğunluğu ve Düzeyi Verimlilik Seviyesi Direnme A Kişisi C Kişisi B Kişisi

C. Stres Etkilenme ve Kişilik B Kişilik Tipinin Özellikleri: Yarışmaktan ve iddialaşmaktan hoşlanmayan Mükemmele erişmek için çaba göstermeyen Sabırlı, sakin ve yumuşak Zaman baskısını ve sınırlamasını hissetmeyen Sorumluluk duyguları yüksek olmayan Her şeyi oluruna bırakma eğiliminde Aşırı ve çeşitli iş yüklenmekten hoşlanmayan kişilerdir. Kendilerine, ailelerine ve hobilerine zaman ayırırlar Uzlaşmacı, geçimkar, toleranslı ve affedici davranışları vardır. Stresin doğurduğu sorunları dert etmez ve stresi daha az hissederler. Stres Yoğunluğu ve Düzeyi Verimlilik Seviyesi Direnme A Kişisi C Kişisi B Kişisi

D. Stresli Yaşamanın İşaretleri Bedensel işaret ve belirtiler Duygusal ve davranışsal belirtiler Stresin yol açtığı başlıca rahatsızlıklar

Bedensel İşaret ve Belirtiler Aşırı iştahsızlık, tokluk duygusu, kilo kaybı ve zayıflık. Aşırı yemek yemek, içme eğilimi ve kilo fazlalığı. Sürekli yorgunluk ve halsizlik hali, etrafa yakınmalar. Sıkça görülen migren tarzı baş ağrıları. Geceleri uyuyamama ya da erken uyanma. Kramplar ve adele spazmları. Yüksek tansiyon, kalp atışı, nefes darlığı ve el titremesi. Mide bulantıları, mide krampları, ishal, kabızlık. Aşırı hassasiyet, duygulanma ve gözlerden yaş gelmesi. Cinsel ilişki kurmada isteksizlik, korku ve iktidarsızlık. İlaçlara düşkünlük (Ağrı kesici, aspirin, vitamin).

Duygusal ve Davranışsal Belirtiler Aşırı tedirginlik, korku ve endişe. Alınganlık, çabuk sinirlenme. Hayattan zevk almama, her şeyin boş olduğunu açıklama. Hasta olmaktan korkma veya hasta olduğunu zannetme. Kaza ve ölüm olaylarında aşırı duygulanma. Fiziksel yorgunluk ve krampları; kalp veya kanser zannetme. Tatil yapmaktan çekinme, anlamsız bulma. Samimi bir veya birkaç dostunun olmamasından yakınma. Evde yalnız kalmaktan ve doğal afetlerden korkma ve paniğe kapılma. Hastalanmasının maddi ve manevi açıdan sıkıntı oluşturacağından korkma. Komik olaylar, mutlu günler karşısında durgun kalma. Çocuklarına iyi olanaklar sağlayamama endişesi. Olayları ve insanları hatırlayamama, yapılacak işleri unutma. İşe sürekli odaklanamama, bir işi bitirmeden diğerine kalkışma.

Stresin Yol Açtığı Başlıca Rahatsızlıklar Kalp ve damar hastalıkları, dolaşım bozuklukları, yüksek tansiyon. Uyku bozuklukları. Ruh hastalıkları, intikam girişimleri. Mide ve bağırsak ülseri, sindirim sistemi kanserleri. Akciğer ve karaciğer kanserleri. Damar sertliği, iç organ kanamaları. Kısmi veya tam felçler.

Stres Kaynaklı Hastalıkların Tedavisi Stres kaynaklarının sayısı, çeşitliliği ve yoğunluğu. Bireyin strese dayanıklılığı veya tahammül düzeyi. Bireyin aile sorunları, orta yaş bunalımı, monoton iş yaşamı ve çektiği parasal sıkıntılar gibi hususlar. Bireyin bir B tipi kişilik özelliğine yatkın olması. Zamanında stresle ilgili tedbirlerin alınması.

Örgütsel Stresle Baş Edebilmenin Yolları Genel ve çevresel önlemler. Yöneticinin kendisinin ve astlarının stresini azaltıcı tedbirler. Yöneticinin iş çevresi stresini azaltıcı önlemleri. Çalışan bireyin kendi stresini azaltıcı önlemler.

A.Genel ve Çevresel Önlemler Ekonominin düzelmesi. Gelir dağılımında adaletin sağlanması. Faiz politikaları. Vergi politikaları. Toplu ulaşım sorunlarının çözümü. Teknolojik yeniliklerin zamanında yapılması.

B.Yöneticinin Kendisinin Ve Astlarının Stresini Azaltıcı Tedbirler Zamanları etkin şekilde planlama. Uygun asistanlık yapacak sekreter seçme. Etkin toplantı yönetimi kullanma. Önemsiz, ani ve randevusuz toplantı yapmama. Ayrıntılarla uğraşmama, astlara yetki devretme. Astlara rapor yazma tekniğini öğretme. Gazete, dergi veya iş yazılarını zaman kaybetmeden okuyabilme. Zaman kütüğü oluşturma ve zaman kaybına neden olan konuları azaltma, astlara iş devretme. Listeye bakarak iş yapma, günü planlamak için önceden 5 dk. Ayırma. İşleri önem sırasına dizme, en önemli ve en zor işi önce yapma.

B.Yöneticinin Kendisinin Ve Astlarının Stresini Azaltıcı Tedbirler (Devam) İşlere başarıya yapacağı katkı ölçüsünde zaman ayırma. Aynı nitelikteki işleri gruplama. Yazılar ve evraklar için bir düzen oluşturma. Önemli konu ve sorunları günün en önemli saatinde çözme. Astları yetkilendirme ve onlarla istişare etme, kısa toplantılar yapma, yazılı görüşlerini alma. Acil olmayan önemli konularda takım çalışması yapacak şekilde astları örgütleme. Astlara açık seçik yazılı hedefler, misyon ve vizyonlar verme. Kıtı kıtına plan ve programlar yapmama. Açık kapı politikası uygulama. Kararsız kalmak da acele karar vermek de iyi değildir. Hayır demeyi bilme. Başkalarının sizi ilgilendirmeyen, çözmenizin zor olduğu sorunları üstlenmeme.

C.Yöneticinin İş Çevresi Stresini Azaltıcı Önlemleri İnsanı önemli bir sermaye olarak görme ve yeni örgüt iklimi yaratma. Monotonluğu gidermek için iş rotasyonu, iş genişletme, iş zenginleştirme ve iş karakteristikleri modelini uygulama. Etkin bir maaş ve ücret yönetimi sağlama, en az enflasyon düzeyinde zam yapma. Adil ve etkin bir performans değerlendirmesi yaparak çalışana kendini geliştirme imkanı verme. İçeriden terfi politikası izlemek için işe alma, personel seçimi ve mülakat sistemi oluşturmak. Personele işe gidiş geliş için servis koyma. Vardiyalı çalışamayanları işe almamak. Çalışan memnuniyeti anketleri düzenlemek. Anketler vasıtasıyla çalışanların görüşlerini almak. Katılımcı stratejik planlar, taktik planlar ve bütçe planları yapmak. Örgüt içi yöneticilerdeki uyumsuzlukları gidermek.

D.Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemler Derin gevşeme tekniklerini öğrenin. Koordinasyonunuzu artırmak için spor yapın. Kilolardan kaçının ve beslenmenize dikkat edin. Sigara ve içkiyi bırakın. Her türlü ilaç ve kimyasal temeli olan maddelerin kullanımını azaltın. Özgür olduğunuzu düşünün, başkalarının esiriymiş gibi hissetmeyin. Kişiliğinizi onaylayan yumuşak insanlarla birlikte olun. Yapmaktan ve başarmaktan zevk aldığınız bir işte çalışmaya çaba gösterin. Çok yönlü olmaya çalışın. İşiniz tüm hayatınız olmasın. Her gün kendinizle ve düşüncelerinizle baş başa kalmak için 10 dakika ayırın.

D.Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemler Giyiminizde ve çalışma ortamınızda yenilik ve değişikliklerle monotonluktan kurtulun. Tüm insanlar ve çalışanlarla yapıcı ve ödüllendirici ilişkiler kurun. İş yükünüzü üstesinden gelebileceğiniz ölçüde yüklenin. Amirinizin sizi tanımasına ve anlamasına yardımcı olun. Onunla iyi ilişkiler kurun. Kısıtlı zaman içinde plan ve programlar yapmayın. İş bitirme tarihlerini gerçekçi olarak belirleyin. Öğlen yemeğinizi büronuzda yemeyin ve yemekten sonra yürüyüş yapın. Kendinizi çalışmaya kaptırmışken çalışmanızı kesintiye uğratmayın. Yeterli personelle çalışın. Moral ve motivasyonu yüksek tutun. İş yerinde gürültü ve uğultuyu azaltın. Havayı temizleyici ve tazeleyici araçlar kullanın.

D.Çalışan Bireyin Kendi Stresini Azaltıcı Önlemler (devam) Akşam geç saatlere kadar büronuzda kalıp çalışmayın. Sadık ve size bağlılık gösteren elemanlarınızı harcamayın. Manevi değerlerden faydalanın. Sıkça nutuk vermek zorundaysanız etkin konuşma konusunda ders alın. Tatile çıkın. Mükemmelliğin peşinde koşmayın, basit olaylardan ve başarılardan mutluluk duyun. Hayatın iyi yönlerini düşünün. Hatasız ve yenilgisiz insan olmaz. Bu durumda eski başarılarınızı hatırlayarak enerjinizi toplayın. Hoşlanmadığınız işleri ertelemeyin, bir an önce yapın ve kurtulun.