2. Bölüm KURUMSALLAŞMA

Kurumsallaşma İngiliz sanayi devrimi sadece üretim artışı değildir. (Engerman ve Sokoloff 2003) Mülkiyet hakkı, patent sistemi, kamusal eğitim, şirket hissedarlığının sınırlı sorumluluğu (limited şti.), bağımsız merkez bankası. Kurumlar, kuralların işlemesi. İhlallerin saptanması ve cezalandırılması maliyeti düşük olmalı. Böyle sistemler kurulmalı-işlemeli (North 2002) Ceza caydırıcı olmalı: kural ihlalinin faydası, kurala uymanın maliyetinden az olmalı. Adalet işliyor mu?

Kurumsallaşma 1950, 60, 70 lerin kalkınma iktisatçıları Solow, Harrod, Domar, Lewis kalkınamamanın tasarruf eksikliği, dolayısıyla fiziki sermaye eksikliğine bağladı. Peki niye bazı ülkelerde tasarruf eksik bazılarında değil? 1980 ve 90 larda Romer ve Lucas beşeri sermaye ve teknolojinin önemine değindi. Peki niye bazı ülkeler beşeri sermaye-teknoloji üretiyor da bazısında gerekli ortam oluşmuyor? Bugün geldiğimiz açıklama tasarruf ve buluşların ancak sağlam kurumlarla mümkün olduğu.

Kurumsallaşma Soru: Zengin olanlar zengin oldukları için mi etkin yönetime sahiptir? Yoksa etkin yönetime sahip oldukları için mi zengin olmuşlar? Kaufmann ve Kraay 2002 ye göre etkin yönetime sahip olmak zenginleşmeye sebep olur. Tersi değil. Zengin olup da kurumsallaşamayanlar da var. Nedeni: elitlerin statükonun değişmesini engellemesi.

Kurumsallaşma ve Makroekonomi Kötü makroekonomik performans (yüksek enflasyon, yüksek kamu borcu, düşük büyüme) bir sebep değil sonuçtur. (Acemoğlu ve diğerleri 2002) Sebep zayıf kurumsal yapıdır. 4 ana öğesi vardır: Yöneticilerin otoritesi sınırlandırılmaz. Sınırsız otoriteye sahip yönetici halkın rağmına kaynakları kendi grubuna dağıtır. Sınırsız otorite, siyaset etrafında rant kavgası yaratır. Siyaseti kontrol edemeyenlerin kaybı (ve edenlerin kazancı) aşırı artar. Zayıf kurumlara sahip ekonomide kırılganlık artar Sözleşmelere taraflar şüpheci yaklaşır, iş hacmi artmaz

Kurumsallaşma ve Makroekonomi Son öğesi de girişimcilerin kısa vadeli, çabuk geri çekebilecekleri yatırımlara girişmeleridir: ticaret, gayrimenkul alım-satımı, mal ve para spekülasyonu gibi. Uzun vadeli sabit yatırım, sermaye malı ve teknoloji üretimine girişmezler. (Ölçeğe göre artan getirili teknolojilerin olduğu...)

Kurumsallaşma ve Mikroekonomi Şirketlerin bulunduğu ortam: mülkiyet hakları korunmuyorsa kanunlar uygulanmıyorsa ve keyfilik, ayrımcılık varsa piyasalara giriş ve çıkış serbest değilse (tekelcilik) o zaman en karlı işler kısa vadeli alım-satım, menkul ve gayrimenkul spekülasyonu olur. Altyapı, iletişim gelişmez. Bürokrasi büyür. Bireylerin zaman & parası izin beklemekle, rüşvetle, gereksiz harç-vergilerle üretken olmayan faaliyetlere harcanır. (noter tasdiki, ikametgah, temiz kagıdı vs.)

Kurumsallaşma ve Batı Avrupa Kurumsallaşma neden Batı Avrupa da yeşermiştir? Bu konudaki teoriler: De Facto (Gerçek güç) teorisi (Acemoğlu ve diğerleri 2004): Ortaçağda kral ve kilise üretim araçlarına keyfi el koyar, keyfi vergiler vs. İngiltere de 16. ve 17. yy da Atlantik ticaretinin gelişmesiyle gerçek siyasi ve hukuki güç krallardan ve kiliseden tüccarlara geçmiştir. Mülkiyet korunmuş, keyfilik azalmış, ekonomik büyüme, sanayi devrimi.

Kurumsallaşma ve Batı Avrupa Atlantik ticareti teorisi (Acemoğlu ve d.): şehirleşmeyi arttırdı. Atlantik kıyısında şehirleşme 1300 de %8, Doğu Avrupa ve Asya da %10. 1850 de Batı Avrupada şehirleşme %24,5, D. Avrupa & Asyada %17. Şehirleşme sermaye birikimi sağladı. Kurumsallaşmayı hızlandırdı. Aynı zamanda matbaa, kitap okuma, bilginin dağılımını ve birikimini arttırdı. (omuzlar üzerinde yükselme etkisi)

Kurumsallaşma ve Batı Avrupa De Soto 1989 Bürokrasi teorisi 3. Dünyada kayıt dışına kaçma teşvik edilir çünkü: Tablo 2.1: Mülk edinme ve işyeri açma. Mısır: 6-14 yıl. Filipinler: 13-25 yıl. ABD de 2 saat. Bürokrasi ve yüksek maliyet (vergiler) bireyleri kayıtdışına iter. Devlet toplamda vergi kaybeder. Bireyler mülklerini teminat gösterip kredi alamaz, ekonomi büyümez. Kredi alsa geri ödemez çünkü servet kayıtdışında. Sözleşmeler uygulanamaz.

Kurumsallaşma ve Koloniler (Sömürgeler mi demeliyim?) Engerman-Sokoloff Coğrafi Şartlar teorisi: Neden Güney Amerika geri kalırken Kuzey Amerika gelişti? İkisi de Avrupalı nüfus. Güney Amerika yüksek getirili kahve & şeker için elverişli. Ölçek ekonomisi (ölçeğe göre artan getiriler) fazla: büyük ölçekli çiftlikler. Azınlık mülk sahibi, çoğunluk köle. Dengesiz gelir ve siyasi kuvvet dağılımı. Yeni göçlere kapalı. Kuzey Amerika: tahıla elverişli. Ölçek ekonomisi (artan getiriler) az. Küçük özgür çiftçi kendine yetebiliyor. Mülk sahibi çok. Dengeli gelir & kuvvet dağılımı. Yeni göçlere açık.

Kurumsallaşma ve Koloniler Dengeli dağılım --> daha demokratik sistem, ekonomik özgürlük, mülkiyet hakları. Sanayi devrimi  standart sanayi malları, ölçek ekonomisi, orta sınıf talebi yeterliyse sanayi üretimi gelişir. Güney Amerika zengin azınlık, fakir çoğunluk. Sanayi malı talebi yetersiz. Lüks mal ithalatçısı, hammadde ihracatçısı. Kuzey Amerika: sanayi malları üreticisi, tüketicisi, ihracatçısı.

Kurumsallaşma ve Koloniler Tablo 2.2: Kolonilerdeki nüfus dağılımı. Kuzey Amerikada beyazların oranı fazla: 1825 de %80. Siyahlar ve yerliler az. G. Amerikada beyazlar 1825 te sadece %18. Gerisi siyahlar ve yerliler yani köleler. Tablo 2.3: “genel ortalama gelir”e karşı “özgür insanın ort. geliri”. Doğu ABD: $36,6 / $38,2 Karayip ve Brezilya: $84 / $1200.

Kurumsallaşma ve Koloniler Toprak sahipliği: 1910: Meksika %2.5, ABD %75. ABD nin güneyi 1860 tan önce G. Amerika gibiydi (coğrafi yapı, kölelik, elit oligarşi). 1861-64 sivil savaştan sonra Konfederasyon Kuzey e yenilince Kuzey’in kurumlarını kabul etti. Kölelik kaldırıldı. Güney de hızlı büyüme başladı. Başlangıç şartlarından bağımsız olarak, kurumlar sağlamsa büyüme olur. Ancak kanunları ithal yetmez, uygulama gerek. Yaptırım mekanizması, davranış normları, uzun vade kararlılık.

Kurumsallaşma ve Koloniler Nüfus yoğunluğu teorisi (Acemoğlu ve diğ.): Başlangıçta yerli nüfusun yoğun olduğu kolonilerde gelişme az. Kölelik, dengesizlik fazla: G. Amerika, Orta Afrika. Başlangıç yerli nüfus az ise göçmenler kendisi yerleşir, çoğunluk olur. Örn: ABD ve Avustralya.

Kurumsallaşma ve Koloniler Easterly-Levine Etno-Dilsel Teorisi Etnik-Dilsel farklılıklar arttıkça daha zayıf kurumlar. Tanım: aynı ülkede rastgele seçilen iki bireyin farklı etnik-dil grubundan olma ihtimali. Belli grup hükümdar olur, diğer grubun ekonomik gelişmesini engeller. Güven eksikliği. Afrika da sınırlar rastgele, farklı aşiretler, sivil savaş. TR için “ideolojik” de ekleyebiliriz. İşe, okula, devlete almada ayrımcılık, kamplaşma.

Türkiye ve Ortadoğuda Kurumsallaşma Kuran (2003) İslam Hukuku Teorisi Şirket hukuku: ortakların sorumluluğu sınırsız, bütün zarardan şahsen sorumlu. Şirketler küçük ve kısa ömürlü. Batı da şirketin “tüzel kişi” olarak varlığı daha süreklidir. Ortakların sorumluluğu sınırlıdır: limited şirket. İslam hukukunda miras hukuku eşitlikçi, sermayenin mirasçılar arasında dağılıp küçülmesi. Devlet mirasın büyük kısmını kamulaştırır. Batıda genelde büyük oğlan mirası alır, eşitsizlik --> sermaye birikimi, şirketleşme.

Türkiye ve Ortadoğuda Kurumsallaşma Kuran (2004) Vakıf teorisi: Kamulaştırmaya karşı vakıf kurulur. Kendi mirasçıları vakıf idaresine atanır. Ancak vakıf şirket gibi değil, faaliyet alanı sınırlı.

Uygulama: Orta Asya Türk Cum. de Kurumsallaşma Orta ve Doğu Avrupa gelişirken Orta Asya niye gelişmedi? Kazakistan Kırgızistan, Tacikistan,Türkmenistan, Özbekistan. Siyasi haklar ve sivil özgürlükler: Tablo 2.4: 1 en özgür, 7 en kapalı. Seçimler: muhalefet medyada yer bulmaz, bazı adaylar seçime giremez (keyfi&pahalı), mükerrer oy, şaibeli sayım -> seçimle hükümet değişmez. İfade ve basın özg. yok. Dini, akademik sınırlar.

Uygulama: Orta Asya Türk Cum. de Kurumsallaşma Ekonomik derecelendirme: Rüşvet algılama endeksi: Tablo 2.5 . Her yerde: işte, okulda (üniversiteye girmede ve yüksek not almada), devlette rüşvet. Kişisel bağlantılar, organize suçlar, fakirlik. Yargı bağımsız değil, kayıtdışı çok yüksek: Tablo 2.6. Mülkiyet korunmaz, Şirket yöneticileri zamanın çoğunu bürokratla geçirir. Sunum Konusu: Dünyanın belli bir bölgesini kurumsallaşma açısından inceleyiniz: Çin, Hindistan, GD Asya vb. kurumları ne durumda?