SÜMER YAZISI, SÜMERCE VE TÜRKÇEDE ORTAK BAZI EYLEM KÖKLERİ Araş. Gör. Süleyman ERATALAY

ANTİK MEZOPOTAMYA

SÜMERLER Sümerler kendilerini başı kara halk (Sag-gi-ga) olarak adlandırırlar. Ülkelerine de (Ki-en-gir) Uygar İnsanlar Ülkesi derlerdi. Akadca’da bulunan Şumer kelimesi bu anlamda kullanılmaktaydı. Şumer kelimesi okuma farklılıkları sonucu Sümer olarak kabul görmüş ve yerleşmiştir. Fakat aslında sümerler kendi dilleri için eme-ki-en-gi-ra Kiengir’in dili derlerdi. Sümer dili Arapça ve İbranice’nin temelini oluşturan Akad dili sayesinde çözümlenmiştir. Bu nedenle denebilir ki biz Sümerceyi Akadca’nın koyu gözlüğü altından görmekteyiz.

SÜMERLERİN MUHTEMEL GÖÇ YOLU Sümerler dilleri ve kültürleri ile komşuları olan Akadlardan tamamen farklıydılar. Basra Körfezi ile Fırat ve Dicle nehirlerinin arasına, Kafkaslardan geçerek geldikleri düşünülmektedir. Bu yargıya, Sümerce’de Fırat ve Dicle nehirlerine ve neredeyse tüm önemli kentlere verilen adların Sümerce olmaması sonucunda varılmıştır. Adlandırmanın Sümerce olamaması bu bölgede yaşamış ilk halkın Sümerler olmadığı anlamına gelir. “Sümer dili eklemeli bir dil olup, belli bir ölçüde Ural-Altay dillerini anımsatmaktadır…” ve bu özellik Sümerlerin bölgeye kuzeyden, Hazar denizinin yukarısından bir yerlerden gelmiş olabileceğini göstermektedir.

ÇİVİ YAZISININ ÇÖZÜLMESİ Büyük behistun kayalığı İran’da bulunmaktadır. (1853) 414 satır eski Persçe & 263 satır çivi yazısı.

ÇİVİ YAZISININ ÇÖZÜLMESİ Çivi yazısı ilk olarak 1628 yılında Pietro Della Valle adlı İtalyan bir gezgin tarafından Persepolis kalıntılarında keşfedilmiştir. Carsten Niebuhr Oluf Gerhard Tychsen Friedrich Münter Georg Friedrich Grottefend gibi bilim adamlarının çeşitli katkılarından sonra Pers ordusunda İngiliz bir subay olan H. Rawlinson yazıtın persçe kısmının tam bir kopyasını yapmayı başardı. 1840 lı yıllarda Edward Hincks, Jules Oppert’in de katkılarıyla yazıtın eski persçe olan kısmının çözümünün tamamlanmasıyla Sümercenin çözülmesinin önü açıldı. Sümerce, bu tarihlerde yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan Aşurbanipal’in kütüphanesinde ele geçirilen tabletler gibi birçok kaynak ile Rawlinson, Hincks, Oppert üçlüsünün sayesinde çözülmüştür.

YAZININ OLUŞUM AŞAMALARI Hece Yazısı Abece A; B; C; D... А, Б, В, Г... Logogramme Düşünyazı Resim yazısı €

ÇAĞDAŞ YAZININ ÖNCÜLERİ Resim Yazısı(Mağara Resimleri) – 30.000 - 20.000 M.Ö. Sümer Çivi Yazısı – 4000 M.Ö. Mısır Hiyeroglifleri– 3000 M.Ö. Fenike Yazısı – 1300 M.Ö.

MAĞARA RESMİ Lascaux Mağarasındaki Bizon çizimi

SÜMER ÇİVİ YAZISI Bu kil tablet tanrıça Bau tapınağına ait işçilerin ve onların ailelerinin ihtiyaç duydukları buğday miktarı hakkındadır.

İNKA DÜĞÜM YAZISI

SİLİNDİR MÜHÜR Bu taştan oyulmuş mühür, soldaki baskının elde edilmesi için bir miktar kil üzerinde yuvarlanmaktaydı. Bu kil mühürde Kral Ur-Nammu (oturan) yöneticilerinden Haşharem’a bir görev verirken görülmektedir. Çivi yazısı kitabede: Ur’un kralı, kudretli kral Ur- Nammu; İşkun-Sin’in yöneticisi, onun hizmetkarı Haşhamer. İbareleri yer almaktadır.

ÇİVİ YAZISININ GELİŞİMİ /sag/: Baş /ka/: Ağız & /dug/: Konuşmak /a/: Su /nag/: İçmek (= 2+3) /du/, /ra/, /gin/: Gitmek /gub/: durmak, /tum/: Getirmek /an/: Gök, /dingir/: Tanrı /ki/: Yer, Ülke /munus/: Kadın /kur/: Dağ /geme/: Bayan köle (= 8+9)

DİLLER ARASINDAKİ BENZERLİKLER Farklı dillerin aynı anlam için aynı kombinasyonları oluşturması şansa bağlanamaz. Kazara benzerliklerin sık olarak karşımıza çıkma ihtimalleri bu yüzden çok düşüktür.kelime ne kadar uzun olursa, şans benzerlikleri ihtimali de o kadar az olur*. Benzerliklerin yansıma sesli sözcüklerde olma ihtimali güçlüdür. Fakat bu sözcükler bile çoğu dilde farklı algılandığından farklı görünümler kazanmıştır. Diller sözcükleriyle benzerlik gösterebildiği gibi dilbilimsel özellikleri açısından da benzerlik göstermektedir. Sözcüklerin benzeme ihtimali bu kadar düşükken dilbilimsel veya dilbilgisel benzerlik ancak dilin ana yapısıyla açıklanabilir. *Merritt Ruhlen, Dilin kökeni, s.17

DİLLER ARASINDAKİ BENZERLİKLER Farklı dillerdeki sözcüklerin benzerlikleriyle ilgili 3 farklı görüş vardır. Yaklaşma Ödünç alma Ortak köken Herhangi bir dildeki sözcüğün anlamı ve ses değeri arasındaki ilişki keyfidir.

TARİHSEL ÇALIŞMANIN ZORLUKLARI Dil sürekli değişen, yaşayan bir organizmadır. Dil yaşadığı coğrafyadan etkilenir. Dil çevresindeki dillerden etkilenir. Dil konuşucularından etkilenir. Dil zamandan etkilenir.

SÜMERCE ÇALIŞMANIN ZORLUKLARI Sınırlı sayıda Sümerce materyal bulunması Dilin Akadca sesbilgisi aracılığıyla çözülmüş olması Sümer çivi yazısının gelişimini tamamlamamış olması Günümüzden 5000 yıl önceye ait verilerin bulunması ve yaklaşık 3000 yıl önce ölmüş bir dil olması Akadca konuşucularının uzun yıllar boyunca kutsal dil olarak Sümerce öğrenmeleri ve ele geçirilen tabletlerin bu nedenle yanlış sesler içermesi.

KAŠ4 - koşmak

UŠ2 - ölmek

U3 - uyumak

ŠUM2 - sunmak

sonuç Sümerce kendinden sonraki birçok medeniyeti etkilemiştir. Özellikle yazısını (çivi yazısı) Akadlar, Urartular, Hurriler, Hititler, vs. toplumlar kullanmışlardır. Bu toplumlar sadece yazıyı almakla yetinmemiş bunun yanında bazı dilbilgisel özellikleri de kendi dillerine geçirmişlerdir (örn. belirteçler). Bazı medeniyetlerin kültür dili olan Sümerce’nin bu medeniyetlerde iz bırakmış olması son derece normaldir. Fakat bu izleri aramak ve bulmak için farklı bakış açıları kazanmak zorundayız. Elimizdeki veriler (çivi yazılı Sümer tabletleri) biçimbilimsel inceleme sayesinde çözümlenmiştir ve bu aşamadan sonra derin biçimbilim çalışmaları sonuçların yorumlanması aşamasına yol gösterici olacaktır.