5. Bölüm Dışa Açık Büyüme: Uluslararası Ticaret ve Yabancı Yatırımlar

Ülke Gruplarının Dünya Ekonomisindeki Payları (2000) GrupGSMHNüfusİhracatDYY payı Net Ser. Girişi($) Yüksek G:%79%15%73%86 Orta G:%18%44%24%14221 milyar Düşük G:%3%41%3% milyar

Türkiyenin Dünya Ekonomisindeki Payı Trilyon $GSYH 2008-SGP K.b. GSYH (SGP) İhracatİthalat Dünya$ 69.5 tril.$10,500 (2008) $16.28 tril. (2008) $16.21 tril. (2008) Türkiye$ tril.$12,000 (2008) $142 milyar (2008) $205milyar (2008) Pay%1.3 %0.87%1.26 Sıralama CIA world factbook

Türkiyenin Dünya Ekonomisindeki Payı Toplam GSYH de 16. sıradayız, Endonezya nın ve G. Kore nin altında. (G. Kore nüfus: 48.5 mil., k.b. GSYH: $26,000, SGP), İran ın üstünde. ihracatı en büyük ülkeler Almanya, Çin, ABD, Japonya, Fransa, İtalya, Hollanda, Rusya, İngiltere ithalatı en büyük ülkeler ABD, Almanya, Çin, Fransa, Japonya, İngiltere, İtalya, Hollanda

Türkiyenin Dünya Ekonomisindeki Payı Ekonomik grup ve birlikler:  AB: 2005 itibarıyla Türkiyenin ihracatının %51 i ve ithalatının %42 si AB ülkeleriyledir.  OECD: Türkiyenin ihracatının %60 ı ve ithalatının %57 si OECD ülkeleriyle yapılmaktadır.

Küreselleşme İkinci Dünya Savaşı sonrasında dış ticaretin, üretimin, sermaye akımlarının serbestleştirilmesi küreselleşme adını almıştır ve 90larda hızlanmıştır. Ekonomik büyüme ve üretimin, sermayenin ve ticaretin serbestleştirilmesiyle ilgili olarak kurulan örgütler IMF, Dünya Bankası, GATT (1947), Dünya Ticaret Örgütü (WTO, 1995) dır.

Dış Ticaret Rekabeti arttırır, verimliliği yükseltir. Büyüme hızı ile dış ticaret/GSMH arasında pozitif ilişki bulunmuştur (Şekil 5.1, DB) GD Asya: G. Kore, Çin, Taiwan, Endonezya, Thailand, Singapur ihracat tabanlı büyüme stratejisini başarıyla uygulamıştır. Türkiye için bkz: disticaret.xls. İhracatın ithalatı karşılama oranı 70lerde düşük.

Dış Ticaret Dışa açıklık nasıl ölçülür? Dış Ticaret hacmi / GSMH. Şekil 5.6. Daha büyük ekonomiler genelde daha kapalı çünkü iç piyasa talebi yeterli. Merkez ülke: Hammadde satın alıp mamul madde ihraç eden gelişmiş ülke. Çevre ülke: Hammadde (petrol, doğal gaz, madenler, işlenmemiş tarım ürünü, vb) satıp mamul mal ithal eden ülke. Gelişmiş ülkelerin ihracatı daha çeşitli. Gelişmekte olanların birkaç ürüne bağımlı, özellikle hammadde satanlar: Körfez ülkeleri, Venezuela, Nijerya.

Türkiye de petrol olsaydı daha mı iyi olurdu? Sachs ve Warner a (1995) göre hayır!  95 ülke için 1971 ile 1989 arası için yaptıkları çalışmada, hammadde ihracatı / GSMH si %10 daha fazla olan ülkenin kişi başına geliri % 0.7 daha yavaş büyümüş. Niye böyle? G. Korenin toplam ihracatı içinde hammadde %8, Mısır %68, Nijerya %99, Malezya %24, Meksika %22.

Türkiye de petrol olsaydı daha mı iyi olurdu? Çünkü:  Tarım ürünleri ve temel gıdanın bütçelerdeki payı azalıyor. Gelir elastikiyeti çok düşük. Talep yavaş artıyor.  Teknoloji hammadde ihtiyacını azaltıyor ya da (sentetik üretip) bitiriyor.

Yabancı Yatırımlar İki kısımdır:  Yabancı portfolyo yatırımları (YPY): TR yerleşiklerden satın alınan, hisse senedi, bono ve TR yerleşiklere verilen krediler (ya da tersi...). Kısa vadeli, çıkışı kolay. 80 ve 90larda denetim eksikliği ile beraber birçok krize neden oldu: 80lerin ilk yarısı: Latin Amerika borç krizi. 90ların ikinci yarısı: GD Asya, Rusya : Türkiye, Arjantin. Uzun vadeli de olabilir ama güven tesis etmek gerek.

Yabancı Yatırımlar Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (DYSY).Yabancı yerleşiklerin TR şirketlerini satın alması. Portfolyo yatırımı ile farkı: yönetimi kontrol edecek kadar büyük hisse sahibi (ortak) olması.

Çok Uluslu Şirketler (ÇUŞ) 1.Wal Mart - United States (retail) 2.ExxonMobil Corporation - United States (oil) 3.Royal Dutch Shell - Netherlands [2] (oil) 4.BP - United Kingdom (oil) 5.Toyota Motor - Japan (automobiles) 6.Chevron - United States (oil) 7.ING Group - Netherlands (banking) 8.Total - France (oil) 9.General Motors - United States (automobiles) 10.ConocoPhillips - United States (oil) ülke bazında da var

Çok Uluslu Şirketler (ÇUŞ) SıralamaSatış (milyar$) Aktifler (milyar$) Çalışan (bin kişi) 1Wal-Mart (ABD) , General Motors (ABD) , Honda Motor72,380,1131,6 52China national petroleum 56,497,71024,4 Radelet- Fortune 500

DYSY Potansiyel Faydalar Uzun vadeli, YPY ye göre çıkması zor. Teknoloji, yeni fikirler, metodların transferi. Dikey dışsallık, yatay dışsallıklar. Yerel yönetici eğitimi. İstihdamın artması, (lakin < %5) Yatırımın finansmanı Uzmanlaşma: özellikle imalatta belli parçaların belli yerde yapılması. Araba, elektronik sanayi. Malezya örneğinde önce montaj, zamanla daha sermaye&teknoloji yoğun üretime doğru. Uluslararası piyasa bağlantısı kuvvetli. Entegre, tanınmış marka. Yerli için piyasaya giriş zor.

DYSY Potansiyel zararlar (bazı araştırmacılara göre) Yüksek kar transferi (ya da yeniden yatırım mı?) Zaten kurulu işletmeyi satın alması, yeni teknoloji getirmemesi Doğal kaynakların kontrolünü alması. Özellikle büyük ÇUŞ lar küçük ülkede. Vergi indirimlerinde yerlilere göre avantaj sağlanması. Sektörde yerliler yoksa bile fazla koruma zararlı. Yerli üreticinin rekabet edemeyip kapatması, yabancının monopolleşmesi

DYSY Potansiyel zararlar (bazı yorumculara göre) İşgücünün (özellikle az vasıflı) aşırı rekabet altında reel ücretinin düşmesi ve iş güvencesinin azalması (Rodrik) Milli güvenlikle ilgili, stratejik sektörlerde (iletişim, enerji gibi) bağımlılığı arttırması, bazen ülkesinde iş yaptığı devletten daha güçlü olması

Dünyada DYSY akımları Milyon$ %GSYH-2003 Çin573,48753, Meksika2,0902,54910, Rusya7, Türkiye186841, Polonya10894,1232 Bulgaristan1, Sırbistan1,3606.6

Türkiye ye DYSY Akımları net DYSY girişleri, milyon dolar

DYSY yi etkileyen faktörler Serin ve Çalışkan (2008) Balkan ülkeleri ve TR için yaptığı çalışmada:  Yerli piyasa büyüklüğü: iç piyasa talebi yeterli ise pozitif etki.  AB ilişkilerindeki gelişmeler, yatırımları ilgilendiren kanuni reformlar, pozitif etkili.  Vergiler: daha düşük vergi oranları ve daha küçük kamu borcu pozitif etki  Daha açık ekonomiler daha fazla DYSY çeker. Çünkü sadece iç piyasa için değil ihracat için de üretim yapabilir. Ancak yüksek g.tarifeleri koruma da bazen çekici olabilir. Çünkü...

DYSY yi etkileyen faktörler Diğer çalışmalara göre faktörler  Altyapı: elektrik, ulaşım (kara-demir-hava yolları), haberleşme (telefon, internet),..  İşgücü maliyeti  Eğitimli işgücü potansiyeli. İşgücü ucuz olsa bile kalifiye eleman yoksa yatırım gelmez...  Şirket kurma zorluğu (maliyet & zaman, Tablo11-4 Radelet),  adil olmayan yargı- negatif.  Mülkiyet hakları, sözleşmeler uygulanıyor mu?

DYSY yi etkileyen faktörler  Dünya Bankasından Kaufmann ve diğ. (2008): Yönetişimin 6 ölçütünün yatırım/GSYH ile pozitif ilişkisi var: İfade ve hesap verebilirlik Politik istikrar (darbeler, sivil çatışma, şiddet, sık gösteri ve grevler olmaması) Devletin etkinliği Devletin politika düzenleme kalitesi Hukukun üstünlüğü Rüşvetin yaygınlığı,

Sunum soruları AB ye üye olan Bulgaristan, Romanya, Polonya, Macaristan TR ye göre daha fazla DYSY çekmektedir. TR nin AB üyeliği perspektifi sizce bu konuda ne kadar önemlidir? TR de yabancı sermayenin bankacılık, imalat ve gayrimenkul yatırımları bazı önemli ekonomistlerde rahatsızlık yarattı. Siz endişeleri paylaşıyor musunuz?