BOŞALTIM SİSTEMİ Hücrelerde metabolizma sonucu oluşan artıkların dışarı atılmasına boşaltım denir. Kararlı bir iç ortam oluşmasını sağlayan düzenleyici sistemlerdendir. (Homeostaside etkilidir)
Bitkilerde özelleşmiş bir boşaltım sistemi yoktur Bitkilerde özelleşmiş bir boşaltım sistemi yoktur. Bitkilerde çeşitli artıklar değişik yollarla atılır. Bitkilerde; - Stomalar (gözenek) gündüz oksijen ve gece karbondioksit atar. Suyu gece ve gündüz atar. - Lentiseller (kovucuk) su ve karbondioksit atar. - Hidatodlar (damlama) su ve mineral atar. - Yaprak ve meyve dökümü ile organik ve inorganik madde atılır. - Köklerle organik ve inorganik madde atılır.
Tek hücrelilerde; - Amonyak, tüm yüzeyden difüzyonla veya aktif taşımayla atılır. - Karbondioksit, tüm yüzeyden difüzyonla atılır. - Su, tüm yüzeyden difüzyonla atılır. Tatlı suda yaşayanlarda kontraktil kofullardan enerji harcanarak atılır. Hayvanlarda çeşitli artıklar değişik yollarla atılır.
Omurgasızlarda Boşaltım Sünger ve sölenterlerde; - Amonyak, tüm yüzeyden difüzyonla veya aktif taşımayla atılır. - Karbondioksit, tüm yüzeyden difüzyonla atılır. - Su, tüm yüzeyden dîfüzyonla atılır. Hidrada; - Bütün artıklar vücut boşluğuna, sonra dışarı atılır. Yassı solucanlarda (planarya); - Su, alev hücrelerinden (protonefridyum) atılır. Halkalı solucanlarda; - Karbondioksit, deriden difüzyonla atılır. - Su, amonyak ve diğer artıklar nefridyumdan atılır
- Her halkada bir çift nefridyum bulunur - Her halkada bir çift nefridyum bulunur. Bir önceki halkanın boşaltım artığı, bir sonraki halkadan atılır. Nefridyum üzerindeki kılcaldamarlarda geri emilim olur.
Böceklerde; - Karbondioksit, trakelerden difüzyonla atılır. - Ürik asit ve diğer artıklar malpighi tüpçüklerinden son bağırsağa atılır.
- Malpighi tüpçükleri vücut boşluğunda bulunan kandan, boşaltım artıklarını alır. Sindirim kanalının son ucuna getirir. Boşaltım artıkları sindirilmemiş besinlerle birlikte atılır.
Canlılarda Azotlu Artıklar Protein, karbonhidrat ve yağların metabolizması sonucu ortak olarak karbondioksit ve su oluşur. Proteinler için ilave olarak azotlu artıklar oluşur. Bunlar; Amonyak; - Çok zehirlidir. - Çok suyla atılır. - Tek hücrelilerde, sünger, mercan, sölenter, planarya, toprak solucanı, balık ve kurbağalarda görülür. Üre; - Zehirlidir. - Suyla atılır. - Memelilerde görülür. Ürik asit; - Az zehirlidir. -Az suyla atılır. - Böcek, sürüngen ve kuşlarda görülür.
Omurgalılarda Boşaltım Omurgalılarda boşaltım birimi böbrektir. Üç tip böbrek vardır. Böbrek Tiplerj a) Pronefroz Böbrek - Balık ve kurbağaların embriyolarında görülür. - Glomerulus bulunur. - Kirpikli huni ve boşaltım kanalcığı vardır. b) Mezonefroz Böbrek - Balık ve kurbağaların erginlerinde görülür. - Sürüngen, kuş ve memelilerin embriyolarında görülür. - Bovvman kapsüfü ve boşaltım kanalcığı vardır. c) Metanefroz Böbrek - Sürüngen, kuş ve memelilerin erginlerinde görülür. - Bovvman kapsülü boşaltım kanalcığı ve henle kulpu vardır
İnsanda Boşaltım Sistemi İnsanlarda; - Böbrekler idrar atar. (su, mineral, üre v.s.) - Akciğerler karbondioksit ve su atar. - Safra kesesi safra tuzlarını atar. - Ter bezleri; su, mineral, üre, laktik asit v.s. atar. Böbrek Böbrek dıştan içe doğru kabuk, öz ve havuzcuktan oluşur. Böbrekte görev yapan temel birim nefrondur. Nefron, bir böbrekte yaklaşık bir milyon tanedir.
Böbreğin görevleri; Vücutta dolaşımı zarar verecek maddeleri kandan ayırmak; Zararı olmasa dahi yer tutan maddelerin ayırımını yapmak; Kanın sıvı dengesini sağlamak; Atardamar basıncının ayarlamak; Fosfor-Kalsiyum dengesini korumak; En önemli olansa alyuvar yapımında etkili içsalgı salgılamak.
Yukarıda sayılan maddelerin yerine gelmesi ile bir kısım suyla atım, idrar torbasında bir süre birikimden sonra olur. Böbrek üç kısımdan oluşmaktadır; Kabuk (korteks); Öz (medulla); Havuzcuk (pelvis).
Nefron Böbreğe giren böbrek atardamarı, damar yumağını (Glomerulus) oluşturur. Kan basıncı ile buradan süzülen sıvı bovvman kapsülüne geçer
Glomerulus - İki sıralı hücrelerden oluşur. - Büyük proteinler ve kan hücreleri dışındaki maddeler süzülür. - İki atardamar arasındadır. - Tatlı su balıklarında gelişmiş, (büyük) tuzlu su balıklarında gelişmemiştir, (küçük) - Madde verilir, alınmaz.
Bovvman Kapsülü Tek sıralı hücrelerden oluşur. - Süzüntüyü alır.
İNSANDA BÖBREKLERDE SÜZME Glomerulusta var olan yüksek basınçla kan plazması ve birçok yararlı ve zararlı madde nefron kanalına geçerek orada bazılarının geri emilimi gerçekleştikten sonra idrar kesesine gönderilmesidir.
İNSANDA GERİ EMİLİM Glomerulus ile süzülen sıvı kanalda ilerlerken su ozmosla, glikoz, vitamin, aminoasit, Ca+, Na+, K+ difüzyonla etrafındaki kılcallara geçer. Buna geri emilim denir. Emilmeyen üre az bir miktar su ile idrar torbasına ilerler. Su tüm hücrelerimizde kesin kez bulunması gereken bir madde ise bunun emiliminin %80-%95 arası olması çok normaldir. Fakat bu hareket hipofiz bezinin yönetimi altındadır. ADH hormonu ile düzen sağlanır. Vücuttan çok tuz ve su eksildiğinde, ağız kuruluğu, halsizlik, tansiyon düşüklüğü, çarpıntı ve şok görülebilir. Tuz alınmaksızın bol su alınması halinde de, su zehirlenmesi olarak adlandırılan, adale kasılmaları, çırpınmalar, şuur kaybı ve koma ile ölüme kadar varabilen bir tablo görülebilir. Potasyumun kanda yüksek düzeylerde bulunması, böbrek hastalığı, ciddi yanıklar, kanamalar gibi etkenlere bağlı olarak idrar miktarının azalması hallerinde görülebilir Kanın pH değerini ise yine böbrekler dengeler. Diğer organların bire bir kimyasal değerlerini ayarlamaya çalışmaktansa, onlara gerekli maddeleri ulaştıran kanı kontrol etmek hem daha pratik hem de etkilidir
Boşaltım Kanalcığı - Kılcal damarlarla sarılıdır. - Geri emilim olur. - Geri emilim aktif taşıma ve difüzyonla olur. - Besin monomerleri proksimal tüpte geri emilir. - Su ve mineraller henle kulpundan geri emilir. - Distal tüpte salgılanma olur.
Boşaltımda Kullanılan Hormonlar ADH (Antidiüretik Hormon^ Vücudun su ihtiyacına bağlı olarak, idrarla fazla su atımını önler. Aldosteron Atılacak mineral miktarını düzenler. Böbreğin Görevleri - Metabolizma artıkları ve zehirli maddeleri uzaklaştırmak. - Organizmanın su dengesini ayarlamak. - İyon dengesini korumak. - Kan plazmasının osmotik basıncını ayarlamak. - Kan pH'ını dengelemek. (7, 4)
ali dağdevirem www.fendosyasi.com