Ek besinlerere geçişte sık karşılaşılan sorunlar Prof. Dr. Adem AYDIN DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI AD, SOSYAL PEDİATRİ BİLİM DALI adem.aydin@deu.edu.tr Milli pediatri Kongresi 28- Kasım 2 Aralık 2012

1978 Alma Ata G Growth monitoring büyümenin izlenmesi O Oral rehidratasyon, ağızdan sıvı tedavisi B Breastfeeding anne sütünün desteklenmesi İ İmmunization genişletilmiş bağışıklık programı, F Feeding beslenme*** F Female education annenin eğitimi F Family plannnig aile planlanması

Tarihte anne sütü Eski Mısır: MÖ 1550 yılından kaldığı sanılan Ebers Papirusu’nda bebekleri beslemenin tek yolunun anne sütü ile besleme olduğu ve bebeklerin üç yaşına kadar anne sütü alması gerektiği yazılıdır. Eski Mezopotamya: Eski Babilliler de anne sütü ile beslenmeye büyük önem vermişler ve “Baştanrıçaları İştar’ı bebeğini emzirirken tasvir etmişlerdir. Eski Türkler: Eski Türklerde anne sütü kutsaldı. Yakut Türkleri’nde analık tanrıçası Ayzıt’ın yenidoğan bebeğine“süt gölü”nden getirdiği sütü damlatarak can verdiğine inanırlardı.

Giriş

Ek besine başlanma zamanı İtalya % 34 4 ay Almanya %16 3. ay İngiltere % 51 4. ay Ancak bazı anneler 6 aydan sonra başlamaktadır (%20) Erken ek gıdalara başlama (düşük anne yaşı, sigara alışkanlığı)* *Fewtrell MS, Lucas A, Morgan JB. Factors associated with weaning in full term and preterm infants. Arch Dis Child 2003; 88:F296–301.

DSÖ tamamlayıcı beslenmeyi; Tanım DSÖ tamamlayıcı beslenmeyi; 6. aydan sonra anne sütü yanında diğer gıdalar ya da sıvıların birlikte verilmesi olarak tanımlanır Sadece anne sütü (Exclusive breastfeeding) vitamin ,mineral ve ilaçlar dışında hiç bri ek gıda kullanmama Tam emzirme (full breastfeeding) su ve su bazlı içecekler ; ORS Tamamlayıcı besleme (Complemantry feeding, Weaning, Beikost) http://www.who.int/nutrition/databases/infantfeeding/en/index.html

Ek Besine Geçiş Dönemi 6 ay ile 24 ay arasında anne sütüne ev yemeklerinin eklendiği dönem Anne sütünü “tamamlayan” besinlerin verildiği dönem Bir çocuğun beslenme alışkanlığını edindiği dönem Sağlıklı beslenen bebek = ilerde sağlıklı beslenen yetişkin Sosyal beslenme eğitiminin alındığı dönem Beslenme bozukluğu, ishal, pnömoni, malnutrisyon gibi hastalıkların en sık görüldüğü dönem

Süt çocuğu beslenmesinde önemli Za Doğum 6 ay 9-11 ay 2 yaş Altıncı ay Sadece Anne sütü Ek besin Enerji alımı Anne sütü aynı düzeyde Anne sütü azaltılması Ek gıdalar + sadece geceleri anne sütü Aile sofrasına oturma Normal beslenme Anne sütü + ek gıdalar (Tamamlayıcı beslenme) Sadece anne sütü yaş

Tamamlayıcı besin Breast-Feeding: Early Influences on Later Health Advances in Experimental Medicine and Biology:639, 2009, pp 253-282

Ortalama sütten kesme zamanı Breast-Feeding: Early Influences on Later Health Advances in Experimental Medicine and Biology:639, 2009, pp 253-282

Tamamlayıcı beslenme Tartışılan dönem Breast-Feeding: Early Influences on Later Health Advances in Experimental Medicine and Biology:639, 2009, pp 253-282

3-4 ay tek başına anne sütü alımı ve 6 ay tek başına anne sütü alımı karşılaştırıldığında büyüme ve gelişme – 6 ay anne sütü alımında daha az solunum yolu enfeksiyonu, atopik ekzama Kramer MS, Kakuma R. The optimal duration of exclusive breast feeding. A systematic review. Adv Exp Med Biol 2004 Kramer MS, Guo T, Platt RW, et al. Infant growth and health outcomes associated with 3 compared with 6 mo of exclusive breastfeeding. Am J Clin Nutr 2003;78:291–5.

2001 de tek başına anne sütü kullanımını 6 ay Tamamlayıcı beslenme 17 haftadan önce başlanmamalı 26 haftadan geri bırakılmamalı İnek sütü 12 aydan önce başlanmalı (ABD) 9-10 ay( Danimarka, Kanada, İşveç) (http://www.who.int/nutrition/publications/optimal_duration_of_exc_bfeeding_report_eng.pdf (WHO; Marc28–30, 2001 ) ESPGHAN-2008

Ek besine geçiş Bebek 6 aylık olduğunda miktar olarak yeterli olsa da Sağlıklı beslenmenin sürdürülmesi Yutma ve Yuvarlama (nörolojik gelişim) Ekonomik Bebek & anne sağlığı

İlk 1 yaşta yasak gıda İnek sütü ?? İnek sütü alerjisi, Tip 1 DM Sakatat Yavaş virus enfeksiyonu Bal ani bebek ölümü sendromu

Ek gıdalara geçiş dönemindeki bebeğin özellikleri nelerdir? Çiğnemeye gerek yok Tertemiz, istenen ısıda Annesinin kucağında beslenir Yeni tatlar istemez Çiğnemek istemez İnatlaşır, tükürür, kusar Tatlı yiyecekleri daha çok sever: Ancak sürekli tatlı vermek diş çürüğü yapar Acı sevmez Sürekli anne sütünü almak ister Annesinin beslenme konusundaki hassasiyetini sonsuza kadar kullanır

“Uygun” ek gıda başlanırken….. Zamanında başlanmalı: Enerji ve besin gereksiniminin yalnızca AS ile karşılanamadığı dönemde Güvenli koşullarda verilmeli: Yiyecekler hijyenik olarak saklanmalı / hazırlanmalı Yıkanmış ellerle temiz çatal-kaşık ile verilmeli, biberon, emzik kullanılmamalı Yeterli miktarda: Büyümekte olan bebeğin enerji, protein ve mikronütrient gereksinimini Çocuğa uygun verilmeli: Çocuk açken beslenmeli Beslenme sıklığı ve biçimi yaşına uygun olmalıdır Çocuk elle, çatalla ve kaşıkla beslenmesi için teşvik edilmeli

Zamanında başlanmalı…… 4-6 ayda ek gıdalar başlanır (ESPGHAN:17-26 hafta arasında) Anne sütü yetiyorsa (Bebek iyi kilo alıyorsa): ……….. 6. ayda Anne sütü verilemiyorsa: ………………………………… 4 - 6. ayda Çünkü: 6 aylıkken oturabilir 4 – 6 aydan itibaren kaşığı üst dudağı ile sıyırabilir Diliyle lokmaları geri itmeye başlar

Neden ek gıdalarla beslenmeye geçiyoruz? Artan demir – enerji ve protein ihtiyacının karşılanması Sadece anne sütünden daha katı aile yiyeceklerine geçmek gerekli Çiğneme fonksiyonunu öğrenmesi için gerekli Emme-yutma, emme-nefes alma koordinasyonunun gelişimi Öğürme refleksinin inhibisyonu Yetişkinler gibi öğünle beslenmeyi öğrenmesi için gerekli Çevredeki diğer yiyecekleri tanımaya başlaması için gerekli

Ek gıdalarla beslenme Çocuğa uygun verilmeli Ek besin tek öğün olarak ve çok az miktarlarda verilmeye başlanmalı Giderek artırılmalı 3-4 gün sonra yeni bir besin eklenmeli İlk kez verilecek besin, bebek açken denenmelidir. Bebek almadığı besinler için zorlanmamalı, bir süre sonra tekrar denenmeli Tüm besinler kaşıkla verilmelidir. Hepsi doğal ve taze olmalıdır Hijyenik hazırlanmalıdır Yemek sırasında çocukla göz kontağı kurarak konuşulmalıdır Çocukla inatlaşma

Ek Besine Geçiş Dönemi 6-8 aylık dönem, 9-11 ay 12-23 aylık dönem

Anne sütü enerji değişimi(6. ay) Enerji açığı Anne sütündeki enerji%

Demir gereksinimi 6. ay Demir açığı Demir deposu(D) Anne sütünün karşılama oranı

6- ayda anne sütü besin içeriği Toplam gereksinim Açık Anne sütü karşılama oranı

Sağlıklı çocuk beslenmesi Birinci Hafta Birinci Hafta Yoğurt Öğleden sonra 70 60 50 Yoğurt 40 Sebze Ç 30 Meyve 20 Püresi 10 1. gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün 6-7gün

Sağlıklı çocuk beslenmesi Tamamlayıcı beslenme Sağlıklı çocuk beslenmesi Birinci Hafta İkinci Hafta Sebze çorbası Öğleden sonra 70 60 50 Yoğurt Havuç Patates Kabak Yeşil yapraklı 40 Sebze Ç 30 Meyve 20 Püresi 10 1. gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün 6-7gün

Sağlıklı çocuk beslenmesi Tamamlayıcı beslenme Sağlıklı çocuk beslenmesi Birinci Hafta Üçüncü Hafta Meyve püresi Öğleden sonra 70 60 50 Yoğurt 40 Sebze Ç 30 Meyve 20 Püresi 10 1. gün 2.gün 3.gün 4.gün 5.gün 6-7gün

Sağlıklı çocuk beslenmesi Havuç Patates Kabak Yeşil yapraklı

6-8 ay beslenmesi İçerik Öğun-1 Miktar SU Öğun-3 Öğun-2 Pirinç Patates Et. vs Yumu Sebze Yağ

6- 8 ay Ay Ek besin verme sıklığı Ek kalori alımı 6 - 8 Günde 2-3 kez 200 kcal/gün

9-11 ay beslenmesi

9-11 aylarda ek olarak pirinç eklenmesi Toplam gereksinim Açık Pirinç Anne sütü Pirinç

9-11 aylarda ek olarak pirinç + Baklagiller eklenmesi Toplam gereksinim Açık Açık Fasulye Pirinç Anne sütü Pirinç Pirinç+Baklagil

9-11 aylarda ek olarak pirinç + baklagil+ turnçgil eklenmesi Toplam gereksinim Açık Meyve Fasulye Pirinç Anne sütü pirinç + Baklagil+ turnçgil

9-11 aylarda ek olarak pirinç + balık Toplam gereksinim Açık Balık Meyve Pirinç Anne sütü Pirinç & balık

9-11 aylarda ek olarak pirinç + balık +sebze Toplam gereksinim Açık Sebze Balık Meyve Pirinç Anne sütü Pirinç & balık& sebze Pirinç

9-11 aylarda beslenme İçerik Öğun-1 Miktar SU Öğun-3 Öğun-2 Pirinç Patates Et. vs Yumu Sebze Yağ

9-11 ay ek beslenme Ay Ek besin > 8-9 ay (3-4 kez/gün) Makarna, pilav Aile sofrasındaki besinler Kabak dolması, sebze yemekleri, çorbalar Portakal, mandalina Parmak besinleri (kraker, bisküvi) Kendi kendini besleme >9 ay Aile ile birlikte sofraya oturma

9-11 aylarda ek besin Ay Ek besin verme sıklığı Ek kalori alımı 9 - 11 Günde 3 kez + 1- 2 ara öğün 300 kcal/gün

12-23 aylık bebek beslenmesi

12-23 aylık bebek beslenmesi  Beslenme problemlerinin sık yaşandığı dönem  Çocuğun büyüme hızı ilk bir yaşa göre biraz duraklar: yeme ihtiyacı azalır: Yemek seçen, tabağını tam bitirmeyen // normal büyüyen çocuklar için anne-babaların “çocuğum az kilo alıyor” diye endişelendiği dönem Teorik olarak aile sofrasına oturabilir

12-23 aylık bebek beslenmesi Gelecekteki beslenme alışkanlığının büyük oranda belirlendiği dönem  Beslenme alışkanlığının gelişmesinde temel olarak ailenin ve aile mutfağının belirleyici olduğu bir dönem

12-23 aylarda ek olarak pirinç + Karaciğer + yeşil yapraklı Toplam gereksinim Pirinç & balık& sebze Açık Sebze Karaciğer Pirinç Anne sütü

12-23 aylarda ek olarak pirinç + Karaciğer + yeşil yapraklı Sebze Karaciğer Meyve Fasulye Pirinç Yulaf Anne sütü

12-23 aylarda ek olarak pirinç + Karaciğer + yeşil yapraklı Atıştırma Sebze Karaciğer Meyve Fasulye Pirinç Yulaf Anne sütü

12-23 ay beslenme İçerik Öğun-1 Miktar SU Öğun-3 Öğun-2 Pirinç Patates Et. vs Yumu Sebze Yağ

12-23 besin gereksinmi Ay Ek besin verme sıklığı Ek kalori alımı 12 - 24 Günde 3 kez + 2-3 ara öğün 550-580 kcal/gün

6-9 ay arası en fazla iki 9-12 ay arası 2-3 ek öğün Tamamlayıcı beslenme Besin öğeleri Miktar Enerji (kcal/kg) Kalorik dansite Sade yoğurt 150 90 0.6/g Şekerli yoğurt 120 0.8/g Meyveli yoğurt 115 0.76/g Çorba 75 0.5/g Etli çorba 140 0.9/g Standart kahvaltı 150-175 1.2/g 6-9 ay arası en fazla iki 9-12 ay arası 2-3 ek öğün

Tamamlayıcı beslenme 1 yaş 150 kal. *kahvaltı (AS –Formula-İS 150 ml+1 yum.sarısı veya 1 kibrit kut.peynir+1 tatlı kaş. Reçel/pekm + 4 bisküvi veya ½ dilim ekmek 165 kal. öğle (1 adet kabak dolma+100g yoğ+1 dil.ek. 3 yem kaş. sebzeli nohutlu köfte+ 1 dilim ek.) 530 kal. 115 kal. İkindi (1 kase yoğurt + meyva / meyva püre) 100 kal. akşam (1 kase muhallebi veya tarhana çorba)

Besin güvenliği ve B. temizlik

Güvenli Besin hazırlama Besinlerin pişirilmesi Birlikte verilmesi katkı madeleri Doğal beslenme

Bu konuda araştırmalar sürdürülmeli

This is a reprint of a Cochrane review, prepared and maintained by The Cochrane Collaboration and published in The Cochrane Library 2012, Issue 8 http://www.thecochranelibrary.com Optimal

3 4 ay 6 ay 23 çalışma: 11 gelişmekte olan 2--RKÇ 12 gelişmiş ülke gözlemsel Çalışma sonuçları GİS enfeksiyonu dışında Anne sütü 6 ay tek başına verilmeye devam edilecek

This is a reprint of a Cochrane review, prepared and maintained by The Cochrane Collaboration and published in The Cochrane Library 2012, Issue 9 http://www.thecochranelibrary.com Antenatal breastfeeding

Anntenatal eğitimin Anne sütü kulanım süresini artırdığını gösteren Doğum öncesi eğitimin anne sütü kullanımın süresine etkisi bilinmiyor. Medline 1966 –Kasım 2011 & Scopus 1985 30 Kasım 2011 Kriterler: RKÇ tüm çalışmalar intrapartum ve postpart çalışmalar dışlanmış Sonuç: 19(6) çalışma 8506(82062) Anntenatal eğitimin Anne sütü kulanım süresini artırdığını gösteren RTÇ kanıt yok

Büyüme

Sonuçlar Hayat boyu beslenmesini yönlendiriyor Ek gıdalara geçiş dönemi aslında hep ihmal edilen çok kritik bir dönem Hayat boyu beslenmesini yönlendiriyor Bu dönemde anne kaderi ile baş başa bırakılmamalı Her kontrolde çocuğun beslenmesi mutlaka sorgulanmalı ve liste istenmeli Annenin beslenme konusundaki yakınmaları geçiştirilmemeli Çocuktur, nasıl olsa bir gün çiğneyecek, sıkıntıya girmeye gerek yok denmemeli