TEMEL MAKROİKTİSADİ DEĞİŞKENLER

Bugünkü dersin içeriği: 1. TOPLAM ÇIKTI (ÜRETİM) A. GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA (GSYİH) B. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA (GSMH) 2. GSYİH'NIN HESAPLANMASI A) HARCAMALAR YAKLAŞIMI B) GELİR YAKLAŞIMI C) ÜRETİM YAKLAŞIMI 3. NOMİNAL VE REEL GSYİH 4. MİLLİ GELİR İLE İLGİLİ BAZI DİĞER KAVRAMLAR

1. Toplam Çıktı Toplam çıktı (toplam üretim) genelde bir ekonomide bir yılda üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin oluşturdukları bileşik mal olarak tanımlanabilir. Toplam çıktının değeri farklı şekillerde ölçülebilir: • Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) ve • Gayri safi milli hasıla (GSMH) en sık kullanılan iki kavramdır. Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH), bir ülkede yerleşiklerin (ülke vatandaşları ve yabancılar) sahip oldukları üretim faktörleri ile belli bir yılda ürettikleri tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeridir. Gayri safi Milli Hasıla (GSMH), sadece vatandaşların ülke içinde elde ettikleri faktör gelirleri ile ülke dışında elde edip de ülkeye transfer ettikleri faktör gelirlerinin toplamıdır. Katma-değer, her bir üretim aşamasında, malın o aşamadan çıkıştaki değeri ile o aşamaya girişteki maliyeti arasındaki fark olarak tanımlanabilir. - Diğer bir değişle, bir nihai malın üretimindeki her bir aşamada malın değerine yapılan katkı o aşamadaki katma değer olarak düşünülür.

Örnek Mağazada perakende olarak satışa sunulan pamuklu bir gömleğin pamuktan perakende satışa kadar dört aşamadan geçtiğini kabul edelim.

Nihai (tamamlanmış) mal ve hizmetler Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetler (bundan sonra kısaca mallar) kabaca iki grupta sınıflanabilir: 1. Nihai (tamamlanmış) mallar ve 2. Aramallar Nihai (tamamlanmış) mal ve hizmetler, nihai tüketim için üretilen mallardır. • Nihai mallar, firmalar kesimi tarafından üretilen ve hanehalkları kesimi tarafından tüketim amacıyla ya da firmalar kesimi tarafından yatırım amacıyla talep edilen ve kullanılan mallardan oluşur. • Tüketimde ve sabit sermaye yatırımlarında kullanılan tüm mallar nihai mallardır. Ara mallar, bir firma tarafından üretilen ve diğer bir firmanın başka bir mal üretirken kullandığı mallardır. • Ara mallar, bir firmanın kendi malını üretmek için kullandığı ve başka firmalar tarafından üretilmiş her türlü hammadde, yarımamul ve mamul mallardan oluşur.

Örneğin, buğday değirmenci için, un ise fırıncı için birer aramaldır. - Domates, evde tüketildiğinde nihai mal, salça fabrikasında işlendiğinde ise aramaldır. • Yeni bir arabaya satışı yapılmadan once takılmış olan lastikler otomobil üreticisi için aramal olarak düşünülür. • Diğer taraftan, kullanmakta olduğunuz arabanızın lastiklerini değiştirdiğinizde kullanılan lastikler nihai mal olarak düşünülür. • Yani, eğer GSYİH hesaplarken, - Yeni otomobile takılan 200 TL değerindeki lastikleri, ve - 24.000 TL değerindeki yeni otomobili “ayrı ayrı” hesaba katarsak, çifte- sayım yapmış oluruz. Çünkü, yeni otomobilin fiyatı, üzerinde takılı olan bütün parçaların değerlerini zaten yansıtmaktadır.

A. GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILA (GSYİH) Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH), bir ülkede yerleşiklerin sahip oldukları üretim faktörleri ile belli bir yılda ürettikleri tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeridir. Bu tanımda geçen bazı önemli noktalar vardır. Bunları sırasıyla ele alalım. i. GSYİH Nihai Mal ve Hizmetleri Kapsar • Gayri safi yurtiçi hasıla yalnızca nihai mal ve hizmetleri içerir. - Aramallar GSYİH'nin hesaplanmasında dikkate alınmaz. - GSYİH'nın hesaplanmasında sadece nihai malların değeri dikkate alınır, aksi takdirde çifte-sayım (double counting) sorunu ortaya çıkar. ii. GSYİH Kullanılmış Malları ve Mali Varlıkları İçermez GSYİH yeni bir mal (katma değer) yaratmayan alım satım işlemlerini dikkate almaz. • Örneğin, 3 yıl önce üretilmiş kullanılmış mobilyanın cari yılda el değiştirmesi işleminde herhangi bir katma değer yaratılmadığı için, kullanılmış mobilyanın değeri cari yılın GSYİH'sine dahil edilmez aksi takdirde çift-sayım ortaya çıkar. • Benzer şekilde, tekrar tekrar alınıp satılsalar bile her türlü kullanılmış malın (otomobil, konut, vs.) değeri sadece üretildikleri yılın GSYİH'na dahil edilir.

iii. GSYİH Ülkedeki Tüm Yerleşiklerin Çıktısını Ölçer GSYİH, bir ülke sınırları içinde sadece vatandaşlara değil, yabancılara ait olan üretim faktörleri ile üretilen çıktıyı da içerir. • GSYİH bir ülke sınırları içinde sadece vatandaşların değil, yabancıların elde ettikleri tüm faktör gelirlerini de içerir. - Örneğin, Türkiye'de otomobil üreten bir İtalyan firmasında yaratılan tüm nihai çıktı ve dolayısıyla faktör gelirlerinin tamamı Türkiye'nin GSYİH’si içinde yer alır. - Firmada çalışan Türk işçilerin elde ettikleri ücret gelirlerinin yanısıra, İtalyan üst düzey yöneticilerine yapılan maaş ve prim ödemeleri de Türkiye'nin GSYİH'si içinde yer alır. - Dikkat: Bu durum Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) için böyle değildir! iv. GSYİH, vatandaşların ülke dışında elde ettikleri faktör gelirlerini içermez Bir ülkenin vatandaşlarının ülke dışındaki iktisadi faaliyetlerinden elde ettikleri emek, sermaye, doğal kaynak ve girişimcilik gelirleri o ülkenin gayri safi yurt içi hasılası içinde yer almaz. - Örneğin, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yurtdışında çalışarak elde ettikleri ücret gelirleri Türkiye'nin değil, O ülkelerin GSYİH'sı içinde yer alır.

B. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA (GSMH) Gayri safi Milli Hasıla (GSMH) sadece vatandaşların ülke içinde elde ettikleri faktör gelirleri ile ülke dışında elde edip de ülkeye transfer ettikleri faktör gelirlerini içerir. - GSMH bir ülkenin vatandaşlarının ülke içinde ve dışında elde ettikleri tüm faktör gelirleriyle ilgilidir. - Buna karşılık GSYİH, milliyeti ne olursa olsun, ülkedeki tüm yerleşiklerin elde ettikleri faktör gelirleriyle ilişkilidir. Başka bir ifadeyle, GSMH ile GSYİH arasındaki fark; dış dünyadan elde edilen net faktör gelirlerine (=dış alemden gelen faktör gelirleri - dış aleme giden faktör gelirleri) eşittir. Aşağıda 2004 yılında Türkiye'nin GSYİH ve GSMH'si verilmiştir.

3. Nominal ve Reel GSYİH Sabit Fiyatlarla GSYİH Eğer temel bir yıl belirler ve sonraki tüm yıllar için GSYİH’yı hesaplarken, seçilen bu temel yılın fiyatlarını kullanırsak, elde edilen GSYİH’ya sabit fiyatlarla GSYİH veya Reel GSYİH denir.

Ekonomide sadece 3 nihai mal olduğunu varsayalım: x, y, z Örnek: Ekonomide sadece 3 nihai mal olduğunu varsayalım: x, y, z 2004 2005 2006 Miktar Fiyat Miktar Fiyat Miktar Fiyat X 100 10 105 12 104 14 Y 110 15 111 18 20 Z 90 20 93 25 30 Cari Fiyatlarla GSYİH (Nominal GSYİH) (100x10) +(110x15) +(90x20) =4450 (105x12) +(1111x18) +(93x25) =5583 (104x14) +(115x20) +(95x30) =6606 2004 fiyatlarıyla GSYİH (Reel GSYİH, veya sabit Fiyatlarla GSYİH) (105x10) +(111x15) +(93x20) =4575 (104x10) +(115x15) +(95x20) =4665 P = t yılındaki Zımni (Gizli) GSYİH Deflatörü = t yılındaki Nominal GSYİH / t yılındaki Reel GSYİH Zımni GSYİH Deflatörü bir fiyat endeksidir. Deflatör anlam olarak fiyat artışlarından arındırmak demektir. Deflatör dışında kullanılan diğer bazı fiyat endeksleri:

TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) Bir ülkede tüketim amaçlı olarak kullanılan mal ve hizmet fiyatlarında meydana gelen yıllık ortalama değişmeleri ölçer. - Şehirde yaşayan tüketicilerin sabit bir mal sepetini satın alma maliyetlerindeki değişmeyi ölçer. - Laspeyres endeksleme yöntemine göre ölçülür. ÜFE (Üretici Fiyatları Endeksi) Bir ülkede üretimi yapılan ve yurtiçine satışa konu olan ürünlerin, üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişikliklerini ölçen fiyat endeksidir. • t dönemindeki büyüme oranı= ((GSYİH(t) – GSYİH(t-1)/GSYİH(t-1))*100 Burada GSYİH Reel veya Nominal olabilir. Hangisi kullanıldıysa bulunan büyüme oranı onun büyüme oranıdır. • Enflasyon Oranı = (P(t ) – P(t-1) / P(t-1))*100 - Burada P olarak kullanılan endeks TÜFE, ÜFE veya GSYİH deflatörü olabilir. • t dönemindeki GSYİH ($)= Nominal GSYİH(t) (TL) / Nominal Döviz Kuru (t) (TL/$) • t dönemindeki Kişi Başına GSYİH= Nominal GSYİH (t) / Yıl Ortası Nüfus Burada GSYİH Reel veya Nominal olabilir. Hangisi kullanıldıysa kişi başına gelir onun cinsinden hesaplanmış olur. Verimlilik Toplam çıktının işçi sayısına (toplam çalışma saatine) oranı veya (çalışan başına çıktı) ortalama emek verimliliği veya kısaca verimlilik olarak adlandırılır. - Sermayenin niteliğindeki iyileşmeler ve işgücünün bilgi ve becerisindeki artışlar emek verimliliğinde artışlar sağlar.

4. Milli Gelir İle İlgili Bazı Diğer Kavramlar Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) - Amortismanlar = Safi Yurt İçi Hasıla (SYİH) - Dolaylı Vergiler = Yurt İçi Gelir (YİG) + Net Dış Dünya Faktör Gelirleri - Dış Dünyaya Giden Net Faktör Gelirleri = Milli Gelir (MG) + (Transfer Harcamaları + Sübvansiyonlar) – (Kurumlar Vergisi + Şirketlerin Dağıtılmayan Karları + Sosyal Kesenekler) = Kişisel Gelir (KG) - Dolaysız Vergiler (Gelir Vergisi) = Harcanabilir (Kullanılabilir) Kişisel Gelir (HKG) = Tüketim (C) + Tasarruf (S) Kişibaşına Yurtiçi Gelir = YİG/Nüfus Kişibaşına Milli Gelir = MG/Nüfus GSMH =GSYİH + Net Dış Dünya Faktör Gelirleri - Dış Dünyaya Giden Net Faktör Gelirleri

Bir Ekonomik Gösterge Olarak Milli Gelirin (GSYİH) Önemi Milli Gelir rakamları bir ekonominin büyüyüp büyümediğini gösterir, Milli Gelir rakamları ülke refah düzeyinde bir değişiklik olup olmadığını gösterir, -Reel-nominal milli gelir -Satın alma gücü paritesi (Rurchasing Power Parity) Milli Gelir rakamları ekonomideki yapısal değişiklikler konusunda bilgi sunar, Milli Gelir rakamları ülkelerarası karşılaştırmalar yapılmasına olanak sağlar.