HASTA HAKLARI ve UYGULAMALARI Uz. Çetin KARACA İdari Hizmetler Başkanlığı T. Sosyal Hizmetler, Hasta, Çalışan Hakları ve Güvenliği Birimi

HAK ve İNSAN HAKLARI HAK: Hukuk düzeninin kişilere tanıdığı yetkilerdir. Bir ilişkinin her iki ucunda bulunan taraflar karşılıklı hak ve ödevlere sahiptir. Taraflardan biri için hak olan diğer taraf için ödevdir. İNSAN HAKLARI: İnsanın yüce, kutsal ve dokunulmaz varlığına bağlı bulunan değerlerdir. Bir arada yaşayan insanlar zaman içinde birbirlerinin egemenlik alanlarına karşı kendilerini koruyan düzenlemelere gereksinim duydu. Egemenlik alanlarına karşı insanları koruyan, yeni insan hakları kavramları doğmuş ve düzenlenmiştir. ( kadın hakları, tüketici hakları, hasta hakları vs. )

İNSAN HAKLARI İnsan haklarının tarihsel gelişiminde haklar, üç kuşağa ayırılır. 1.Kuşak Haklar: 19. y. y başına kadar. 2.Kuşak Haklar: 1950 yıllara kadar 3.Kuşak Haklar: Günümüze kadar

HASTA HAKLARI NEDİR? Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları vasfıyla sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını ifade eder. (Hasta Hakları Yönetmeliği 1998, Madde 4-e) Hasta hakları kavramı, genelde hasta-sağlık çalışanı ya da hasta-hastane (kurum) ilişkisinde ortaya çıkan hak unsurlarını ifade eder. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Madde 56, 1982 Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.

HASTA HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ Amerikan Hastaneler Birliğinin 1972 de yayımladığı Hasta Hakları Bildirgesi Dünya Tabipler Birliğinin 1981’de yayımladığı Lizbon Bildirgesi Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bürosunun 1994 yılında yayımladığı Amsterdam Bildirgesi Dünya Tabipler Birliği 1995, Bali Bildirgesi Hasta Haklarına İlişkin Avrupa Statüsü, Roma 2002 Dünya Tabipler Birliği 2005, Santiago Bildirgesi

HASTA HAKLARI MEVZUATI Tıbbi Deontoloji Tüzüğü ( Resmi Gazete 19.02.1960 tarih ve 10436 sayı ) İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun ( Resmi Gazete 20.04.2004 tarih ve 25439 sayı ) Hasta Hakları Yönetmeliği (01.08.1998 tarih ve 23420 sayı, Değişiklik R.G. 08.05.2014 tarih ve 28994 sayı)) Hasta Hakları Uygulama Yönergesi (26.04.2005 tarih ve 3077 sayı) Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik (06.04.2011 tarih ve 27897sayı) Hekim Seçme Yönergesi (19.10.2007 tarih ve 21745 sayı) Hasta Hakları Uygulaması Genelgesi (2009/21) Poliklinik Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılması Genelgesi (2004/117) Hizmet Kusuru Genelgesi (2005/06) Hasta Hakları Genelgesi (2005/02) Hasta Hakları Uygulama Yönergesi Hakkında Genelge (2005/74) Poliklinik Hizmetlerinde Öncelik Sırası Genelgesi (2010/73-80)

HASTA HAKLARI Hasta Hakları Yönetmeliği 1998, Madde 48; Sağlık kurum ve kuruluşlarının yetkilileri; bu Yönetmelik’te ve diğer mevzuatta belirtilen hasta haklarının lafzına ve ruhuna uygun olarak kullanılabilmesine yardımcı olmak amacıyla bu Yönetmelik’te gösterilen ‘hasta haklarını’ bir liste, tabela veya broşür haline getirerek, bunları sağlık kurum ve kuruluşunun, hastalar, personel ve ziyaretçiler tarafından kolayca ulaşılıp okunabilecek uygun yerlerinde bulundurmak da dahil olmak üzere, gereken bütün tedbirleri almakla mükellef ve yetkilidir.

HASTA HAKLARI Sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyete uygun olarak faydalanma hakkı Sağlık hizmeti veren bütün kurum ve kuruluşlar ile sağlık hizmetinde görev alan personelin adalet ve hakkaniyet ilkelerine uygun hizmet verme yükümlülüklerini içerir. Bilgi isteme hakkı Hangi sağlık kuruluşundan hangi şartlara göre faydalanılabileceğini, sağlık kurum ve kuruluşları tarafından verilen her türlü hizmet ve imkanın neler olduğunu ve müracaat edilen kuruluşta verilen sağlık hizmetlerinden faydalanma usulünü öğrenme haklarını kapsar. Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı Mevzuat ile belirlenmiş sevk sistemine uygun olmak şartı ile hasta sağlık kuruluşunu değiştirebilir. Ancak hastanın tabip tarafından aydınlatılması ve hayati tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır. Öncelik sırasının belirlenmesini isteme hakkı Sağlık hizmeti talebi zamanında karşılanamayan hallerde, hastanın, öncelik hakkının tıbbi kriterlere dayalı ve objektif olarak belirlenmesini istemek hakkı vardır. Acil, adli vak’alar, yaşlılar ve özürlüler hakkında mevzuat hükümleri uygulanır.

HASTA HAKLARI Tıbbi gereklilikler dışında müdahale yasağı Personeli tanıma, seçme ve değiştirme hakkı Hastaya talebi halinde sağlık hizmeti verecek olan veya vermekte olan tabiplerin ve diğer personelin kimlikleri, görev ve unvanları hakkında bilgi verilir. Mevzuat ile belirlenmiş usullere uyulmak şartı ile hastanın, kendisine sağlık hizmeti verecek personeli serbestçe seçme, tedavisi ile ilgilenen tabibi değiştirme ve başka tabiplerin konsültasyonunu istemek hakkı vardır. Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakımı isteme hakkı Modern tıbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun olarak teşhisinin konulmasını, tedavisinin yapılmasını ve bakımını istemek hakkı vardır. Tıbbi gereklilikler dışında müdahale yasağı Ötenazi yasağı Tıbbi özen gösterilmesi Personel, hastanın durumunun gerektirdiği tıbbi özeni gösterir. Hastanın hayatını kurtarmak veya sağlığını korumak mümkün olmadığı takdirde dahi, ıstırabını azaltmaya veya dindirmeye çalışmak zorunludur.

HASTA HAKLARI Sağlık durumu ile ilgili bilgi alma hakkı Bilgilendirmenin Kapsamı: Hastaya; a) Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, b) Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, c) Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri, ç) Muhtemel komplikasyonları, d) Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, e) Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri, f) Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri, g) Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, hususlarında bilgi verilir. Bilgi vermenin usulü Tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık meslek mensubu tarafından, zorunlu durumlarda bilgilendirme yeterliliğine sahip başka bir sağlık meslek mensubu tarafından, hastanın kendisinin bilgilendirilmesi esasına riayet edilerek ve hastanın mahremiyeti korunarak bilgilendirme yapılabilir.

HASTA HAKLARI Kayıtları inceleme ve kayıtların düzeltilmesini isteme hakkı Hastanın kendisi, veli veya vasisi tarafından sağlık durumu ile ilgili dosyayı ve kayıtları inceleyebilir ve bir suretini alabilir. Hasta sağlık durumu ile ilgili raporlara itiraz ve aynı veya başka kurum ve kuruluşlarda yeni rapor isteme haklarını kapsar. Bilgi verilmesi uygun olmayan ve tedbir alınması gereken haller Hastanın manevi yapısı üzerinde fena tesir yapmak suretiyle hastalığın artması ihtimalinin bulunması ve hastalığın seyrinin ve sonucunun vahim görülmesi hallerinde, teşhisin saklanması uygundur. Tedavisi olmayan bir teşhis, ancak bir tabip tarafından ve tam bir ihtiyat içinde hastaya hissettirilebilir veya bildirilebilir. Hastanın aksi yönde bir talebinin bulunmaması veya açıklanacağı şahsın önceden belirlenmemesi halinde, böyle bir teşhis ailesine bildirilir. Bilgi verilmesini yasaklama İlgili mevzuat hükümleri ve/veya yetkili mercilerce alınacak tedbirlerin gerektirdiği haller dışında; kişi, sağlık durumu hakkında kendisinin, yakınlarının ya da hiç kimsenin bilgilendirilmemesini talep edebilir. Bu durumda kişinin kararı yazılı olarak alınır. Hasta ,bilgi verilmemesi talebini istediği zaman değiştirebilir ve bilgi verilmesini talep edebilir.

HASTA HAKLARI

HASTA HAKLARI Mahremiyete saygı gösterilmesi Tıbben sakınca olmayan hallerde yanında bir yakınının bulunmasına izin verilmesini, tedavisi ile doğrudan ilgili olmayan kimselerin, tıbbi müdahale sırasında bulunmamasını kapsar. Ölüm olayı, mahremiyetin bozulması hakkını vermez. Rıza olmaksızın tıbbi ameliyeye tabi tutulmama hakkı Kanunda gösterilen istisnalar haricinde, kimse, rızası olmaksızın ve verdiği rızaya uygun olmayan bir şekilde tıbbi ameliyeye tabi tutulamaz. Hasta küçük veya mahcur ise velisinden veya vasisinden izin alınır. Hastanın, velisinin ve ya vasisinin olmadığı veya hazır bulunamadığı veya hastanın ifade gücünün olmadığı hallerde, bu şart aranmaz. Hastanın hayati tehlikesinin bulunduğu ve bilincinin kapalı olduğu acil durumlar ile hastanın bir organının kaybına ve fonksiyonunu ifa edemez hale gelmesine yol açacak durumun varlığı halinde tıbbi müdahalede bulunmak rızaya bağlı değildir.. Tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı Tedavinin uygulanmamasından doğacak sonuçların hastaya veya kanuni temsilcilerine anlatılması ve bunu gösteren yazılı belge alınması halinde, uygulanması planlanan veya uygulanmakta olan tedaviyi reddetme veya durdurulmasını istemek hakkına sahiptir.

HASTA HAKLARI Rıza Formu a) Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, b) Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, c) Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri, ç) Muhtemel komplikasyonları, d) Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, e) Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri, f) Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri, g) Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, bilgilerini içerir. İki nüsha olarak imza altına alınır, bir nüshası hastanın dosyasına konulur, diğeri hasta veya kanuni temsilcisine verilir. Tıbbi müdahale, hasta tarafından verilen rızanın sınırları içerisinde olması gerekir.

HASTA HAKLARI Güvenliğin sağlanmasını isteme hakkı Sağlık kurum ve kuruluşları, hastaların ve ziyaretçi ve refakatçi gibi yakınlarının can ve mal güvenliklerinin korunması ve sağlanması için gerekli tedbirleri almak zorundadır. Dini vecibeleri yerine getirebilme ve dini hizmetlerden faydalanma hakkı Sağlık kurum ve kuruluşlarının imkanları ölçüsünde hastalara dini vecibelerini serbestçe yerine getirebilmeleri için gerekli tedbirleri alınır. Hastalara dini telkinde bulunmak ve onları manevi yönden desteklemek üzere talepleri halinde; dini inançlarına uygun olan din görevlisi davet edilir. İnsani değerlere saygı gösterilmesi ve ziyaret Sağlık kurum ve kuruluşlarında, insan haysiyetine yakışır gereken her türlü hijyenik şartların sağlanması, gürültünün ve rahatsız edici diğer bütün etkenlerin bertaraf edilmesi esastır. Gerektiğinde, bu hususlar hasta tarafından talep konusu yapılabilir. Hasta ziyaretçilerinin kabul edilmesi, kurum veya kuruluşça belirlenen usul ve esaslara uygun olarak ve hastaların huzur ve sükunlarını bozacak fiil ve tutumlara sebebiyet vermeyecek şekilde gerçekleştirilir ve bu konuda gereken tedbirler alınır.

HASTA HAKLARI Refakatçi bulundurma hakkı Muayene ve tedavi sırasında hastaya yardımcı olmak üzere; mevzuatın ve kurum imkanlarının elverdiği ve hastanın sağlık durumunun gerektirdiği ölçüde, tedaviden sorumlu olan tabibin uygun görmesine bağlı olarak, refakatçi bulundurulması istenebilir. Hizmetin sağlık kurum ve kuruluşu dışında verilmesini isteme Hastalar, aşağıdaki hallerde sağlık hizmetlerinden bulundukları yerlerde de faydalanabilirler: Koruyucu sağlık hizmetlerinin verilmesinde, tıbbi sebeplerden dolayı sağlık kuruluşuna bizzat gidilemeyen veya götürülemeyen hallerde, tabii afetler gibi olağanüstü hallerde. Hizmetin sağlık kuruluşu dışında verilmesi ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlık tarafından ayrıca düzenlenir. Müracaat, şikayet ve dava hakkı Hastanın ve hasta ile ilgili bulunanların, hasta haklarının ihlali halinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava hakları vardır.

HASTA SORUMLULUKLARI Hastanın Uyması Gereken Kurallar Hasta sağlık hizmeti alırken aşağıdaki kurallara uyar: a) Başvurduğu sağlık kurum ve kuruluşunun kural ve uygulamalarına uygun davranır ve katılımcı bir yaklaşımla teşhis ve tedavi ekibinin bir parçası olduğu bilinciyle hareket eder. b) Yakınmalarını, daha önce geçirdiği hastalıkları, gördüğü tedavileri ve tıbbi müdahaleleri, eğer varsa halen kullandığı ilaçları ve sağlığıyla ilgili bilgileri mümkün olduğunca eksiksiz ve doğru olarak verir. c) Hekim tarafından belirlenen sürelerde kontrole gelmeli ve tedavisinin gidişatı hakkında geri bildirimlerde bulunur. ç) Randevu tarih ve saatine uyar ve değişiklikleri ilgili yere bildirir. d) İlgili mevzuata göre öncelik tanınan hastalar ile diğer hastaların ve personelin haklarına saygı gösterir. e) Personele sözlü ve fiziki saldırıya yönelik davranışlarda bulunmaz. f) Haklarının ihlal edildiğini düşündüğünde veya sorun yaşadığında Hasta İletişim Birimine başvurur.

HASTA HAKLARI UYGULAMALARI Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu, Destek ve İdari Hizmetler Kurum Başkan Yardımcılığı, Hasta, Çalışan Hakları ve Güvenliği Daire Başkanlığı İl Sağlık Müdürlüğü, Hasta Hakları Koordinatörlüğü Beyoğlu Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği, Hasta, Çalışan Hakları ve Güvenliği Birimi Sağlık Tesisleri, Hasta İletişim Birimleri Hasta İletişim Birimlerine yapılan başvurulardan yerinde çözülenler, Yerinde Çözülen Sorunlar Defterine kayıt edilir. Yerinde çözülemeyen yazılı ve /veya elektronik başvurular, İl Sağlık Müdürlüğünce oluşturulan/oluşturulacak olan Hasta Hakları Kurulunca değerlendirilir. (10.11.2014) Hasta iletişim birimine yapılan başvurular ve kurulda görüşülen dosyalar gizlidir, hiçbir şekilde üçüncü kişilere bilgi verilemez. Bilgi ve dosyalar resmi olarak talep edilmesi kaydıyla idari soruşturma yapan incelemeciye ya da adli mercilere gizliliğe riayet edilerek verilir. Kurul üyeleri gizliliğe riayet etmekle yükümlüdür

HASTA HAKLARI UYGULAMALARI Hasta İletişim Birimleri (Hasta Hakları Yönetmeliği, Madde 42/B) Hasta hakları uygulamalarının yürütülmesi amacıyla sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde Hasta İletişim Birimleri kurulur. TKHK, Hastane Hizmetleri Başkan Yardımcılığı 11.02.2014 tarih ve 26677 sayılı yazı. Hasta Hakları Kurulunda görüşülen ve yerinde çözülen şikayetlerin klinik/birim bazlı takip edilmesi, aylık olarak analizlerinin yapılması ve DÖF (Düzeltici Önleyici Faaliyet) planlanması gerekmektedir.

HASTA HAKLARI UYGULAMALARI Hasta İletişim Birim Sorumlusu (Hasta Hakları Uygulama Yönergesi) Madde 15- Birim sorumlusu; kamu hastaneleri için sosyal hizmet uzmanı, psikolog, halkla ilişkiler uzmanı, hemşire (fakülte mezunu) unvanına sahip kişiler arasından, Valiliğin teklifi Bakanlığın onayı ile görevlendirilir. Hasta hakları konusunda eğitim alarak bu birimlerde görevlendirilen personelin tayin, nakil vb. işlemlerde öncelikle hastane hasta hakları birimi olan yerlerde görevlendirilir. Hasta Hakları biriminde çalışan personel görevlendirildikten sonra kendi istekleri dışında başka bir kurum, kuruluş veya ünitede görevlendirilemezler. Yaptıkları iş gereğince ayrımcılığa veya ceza olarak algılanabilecek işleme tabi tutulamazlar. Birim sorumlusu, Valiliğin teklifi Bakanlığın onayı ile görevden alınabilir, yeri değiştirilebilir. Bu konuda bakanlığın vermiş olduğu hizmet içi eğitimlere katılmayanlar birim sorumlusu olarak teklif edilemezler.

HASTA HAKLARI UYGULAMALARI Hasta Güvenliği Komitesi. (Hastane Hizmet Kalite Standartları) o Tıbbi, idari ve hemşirelik hizmetleri yöneticilerinden birer temsilci, kalite yönetim direktörü, cerrahi branş uzmanı, dahili branş uzmanı, laboratuvar branş uzmanı, anesteziyoloji ve reanimasyon branş uzmanı, hastane bilgi sistem sorumlusu ve eczacı yer almalıdır Komitenin görev alanı asgari; o Hastaların doğru kimliklendirilmesi, o Çalışanlar arasında etkili iletişim ortamının sağlanması, o Güvenli ilaç uygulamalarının sağlanması, o Transfüzyon güvenliğinin sağlanması, o Radyasyon güvenliğinin sağlanması, o Düşmelerden kaynaklanan risklerin azaltılması, o Güvenli cerrahi uygulamalarının sağlanması, o Tıbbi cihaz güvenliğinin sağlanması konularını kapsamalıdır.

HASTA HAKLARI UYGULAMALARI Hasta Güvenliği Komitesi. (ADSM Hizmet Kalite Standartları) o Bir başhekim yardımcısı, bir müdür yardımcısı, başhemşire, kalite yönetim direktörü, bir diş hekimi, protez laboratuvar sorumlusu, röntgen sorumlusu, hastane bilgi sistem sorumlusu yer almalıdır. Komitenin görev alanı asgari; o Çalışanlar arasında etkili iletişim ortamının sağlanması, o Güvenli ilaç uygulamalarının sağlanması, o Radyasyon güvenliğinin sağlanması, o Güvenli cerrahi uygulamalarının sağlanması, o Tıbbi cihaz güvenliğinin sağlanması konularını kapsamalıdır.