KARADENİZ’dekİ gelİşmeler VE TÜRKİYE Elnur İSMAYILOV BİLGESAM Kafkasya Uzmanı

Karadenİz’İn Jeopolİtİğİ

Montrö Boğazlar Sözleşmesİ Karadeniz’in güvenliğine kıyıdaş devletler lehine katkı sağladı. Kıyısı bulunmayan devletlerin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi sınırlandırıldı. Savaş zamanında Türkiye’ye istediği şekilde Boğazları açıp kapatma hakkı tanındı. 1936’da İsviçre'nin Montreaux (Montrö) şehrinde imzalanmıştır. Uluslararası Boğazlar Komisyonu’nun yetkileri Türkiye’ye geçti. Boğazlar çevresini silahlandırma hakkı Türkiye’ye iade edildi.

Montrö Boğazlar Sözleşmesİ ABD, Montrö’nün değiştirilmesinden yana bir tutum geliştirmiştir. Rusya, sözleşme ile ilgili statükocu bir politika izlemektedir.

Soğuk Savaş sonrasI Karadenİz Rusya, Sovyetler döneminde sahip olduğu stratejik bölgeleri kaybetti. Rusya etkisinden çıkan bağımsız devletlerin Avrupa-Atlantik kurumlarıyla işbirliği, bölgenin jeopolitiğini değiştirdi. Karadeniz 6 devlet tarafından çevrili hale geldi. «Geniş Karadeniz Bölgesi» kavramı ortaya çıktı.

Karadenİz’de Askerİ Denge SSCB’nin dağılmasıyla Karadeniz’deki denge Türkiye lehine değişmiştir. Romanya ve Bulgaristan 2004’te NATO’ya katılmıştır. ABD, askeri üslerle bölgedeki varlığını artırmıştır. Kırım’ın ilhakıyla birlikte ise askeri denge Rusya lehine değişmiştir.

Karadenİz'de Muhtemel ÇatIşma AlanlarI

KIrIm Sorunu Karadeniz’in kuzeyden denetiminde Kırım’ın stratejik değeri Mart 2014’de Rusya tarafından işgal edildi ve referandumla Rusya’ya katıldı.

Rusya’NIN Muhtemel MEB’İ

Transdİnyester Sorunu 1991’de Moldova’dan bağımsızlığını ilan etti. 1990-1992’de İç Savaş 2006 referandumuyla bağımsızlık ve Rusya’ya birleşme talebi Sorunun çözümü için 5+2 görüşmeleri Mart 2014’de Rusya’ya birleşme talebinde bulundu.

ABHAZYA VE GÜNEY OSETYA Rusya, ayrılıkçı dinamiklere destek sağladı. 2008’deki savaşın ardından Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlıklarını tanıdı.

Rusya’nIn Karadenİz Stratejİsİ Batılı devletlerin bölgede artan nüfuzunu engellemek Ayrılıkçı eğilimleri destekleyerek bölgedeki etkisini muhafaza etmek Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO ve AB’ye üyeliğini engellemek

BÖLGEDEKİ RUS NÜFUSU

Rusya’nIN Karadenİz fİlosunu gelİŞTİRme hedefİ Rusya Karadeniz donanmasını 2020’ye kadar modernize etmeyi, yeni savaş gemileri ve denizaltılar tedarik etmeyi planlamaktadır. Mistral sınıfı havuzlu çıkarma gemilerini Fransa ile birlikte üretmektedir. Sivastopol merkezli olarak geliştirilen donanma, Akdeniz filosuna destek sağlayacak şekilde genişletilmektedir.

Ukrayna Krİzİ Yanukoviç’in AB ile antlaşmadan vazgeçmesi Rusya’nın doğudaki Rus nüfusu tahriki & Ukrayna’nın parçalanma ihtimali Prostestolar, Rusya’nın Kırım’ı İşgali Yanukoviç’in AB ile antlaşmadan vazgeçmesi

Avrupa-Atlantİk Güvenlİk Sİstemİ ve Karadenİz NATO ve AB’nin bölgeye doğru genişlemesi Karadeniz’in önemini artırdı. Karadeniz, Avrupa-Atlantik güvenlik sistemi ile Rusya arasında rekabet alanına dönüştü.

ABD'nİn Karadenİz Stratejİsİ 11 Eylül sonrası Karadeniz’de etkili olmaya çalıştı. Rusya’nın etki alanlarını sınırlandırmak ve kontrol altında tutmak Askeri üsler edinerek etkisini artırmak Montrö sözleşmesini kendi çıkarları doğrultusunda değiştirmek 2010’da Karadeniz’de Rotasyonel Kuvveti oluşturdu.

NATO ve Karadenİz Romanya ve Bulgaristan’ın NATO’ya katılımı 1994-Barış İçin Ortaklık Projesi Avrupa-Atlantik Konseyi Aktif Çaba Harekatı’nı Karadeniz’e Genişletme Girişimi Romanya ve Bulgaristan’ın NATO’ya katılımı Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyeliğinin gündeme gelmesi

AB’nİn Karadenİz Stratejİsİ Enerji güvenliği Ulaşım projeleri: TRACECA projesi, Viking projesi Türkiye’nin müzakere süreci 2004 genişlemesi ve 2007’de Romanya ve Bulgaristan’ın AB’ye katılımı Avrupa Komşuluk Politikası ve Doğu Ortaklığı Projesi 2007-Karadeniz Sinerjisi 2011-AB’nin Karadeniz Stratejisi

Romanya, Bulgarİstan ve Gürcİstan Çevresel Ortaklık Programı (Romanya) Diyalog ve Ortaklık İçin Karadeniz Forumu ve Karadeniz Avro Bölgesi projeleri (Romanya) Romanya ve Bulgaristan’ın AB ve NATO üyelikleri ABD ile imzalanan askeri ve güvenlik anlaşmaları Gürcistan’ın NATO ve AB üyeliği talebi 2005, Demokratik Seçenekler Topluluğu (Gürcistan)

Bölgesel TeŞkİlatlar GUAM SECI (Güneydoğu Avrupa İşbirliği İnisiyatifi) (1996, ABD) / 2011’den itibaren SELEC SEDM (1996) SEEBRIG (1999) CMEPCSEE (2001)

Karadenİz’İn GüvenlİĞİ ve Türkİye Karadeniz havzasında barış ve istikrarın sürdürülmesi Bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin korunması Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (1992)

BÖLGEDEKİ TÜRK NÜFUSU

Bölgesel İşbİrlİğİ Projelerİ BLACKSEAFOR (2001)- arama-kurtarma ve çevre koruma amaçlı KUH (2004)- terörizm ve kitle imha silahlarının yayılmasının önlenmesi, uyuşturucu trafiği ve silah kaçakçılığıyla mücadele NATO ile eşgüdüm

Sonuç ve önerİler Türkiye, Avrupa-Atlantik güvenlik sistemi içinde hareket etmelidir. Ancak Rusya’yı doğrudan karşısına almamaya özen göstermelidir. Montrö Sözleşmesi muhafaza edilmelidir. Bölgedeki Türk nüfusun haklarının korunması sağlanmalıdır. Ukrayna, Azerbaycan ve Gürcistan’ın Rusya karşısında yalnızlaşmasına müsaade edilmemelidir.