PARAGRAF ÇÖZME TAKTİKLERİ HAKAN ÇALIŞIR Türkçe Öğretmeni & Eğitim Danışmanı www.hakancalisir.com calisirhakan@hotmail.com bilgi@hakancalisir.com.tr

ANA DÜŞÜNCE Ana Düşünce: Yazılı ve ya sözlü anlatımın bize aktarmak istediği düşünceye denir. Ana düşünce paragraftaki diğer düşünceleri denetleyen ve kendine bağlayan düşüncedir. Bu nedenle yargı kapsamı bakımından paragrafın tümünü karşılar. Pratik Yol ! Ana düşünceyi bulmak için paragrafa “Bu konuda yazarın düşüncesi nedir?” sorusunu sormak gerekir.

YARDIMCI DÜŞÜNCE Yardımcı Düşünceler: Ana düşünceyi güçlendirmek amacıyla paragrafta yer alan diğer düşüncelerdir. Yardımcı düşünceler yargı kapsamı bakımından paragrafın ancak bir kısmını karşılayabilirle PRATİK YOL! Paragraftaki yardımcı düşüncelerin birleştiği nokta ana düşünceyi verir.

ANADÜŞÜNCE CÜMLESİNİN ÖZELLİKLERİ 1) İlk cümleye, şimdi yazar niye böyle düşündüğünü açıklayacak değerlendirmesiyle bakabiliyorsak o cümle ana düşünce cümlesidir. ÖRNEK: Sanatın dili, evrenseldir. (Ana düşünce)

ANADÜŞÜNCE CÜMLESİNİN ÖZELLİKLERİ 2) Bağlaçlardan sonra gelen cümlelere dikkat edilmelidir. Çünkü bağlaçlar genelde ana düşünceye geçildiğini uyarırlar.

GİRİŞ CÜMLESİ 1) Paragraf tamamlama düzeyinde olursa: anlatımı yapılan konu bulunur ve bunun birinci cümle ile olan kavramsal geçişlere dikkat edilir. ÖRNEK: İnsanlar programlı çalışmalıdır.

ÖRNEK GİRİŞ CÜMLESİ 2) Seçenek düzeyinde olursa: içinde bağlaçların ve bu görevli işaret zamirlerinin ve işaret sıfatlarının bulunmadığı cümle seçilir. Örneğin; Hangisi bir yazının giriş cümlesi olmaya uygundur. a) Romancı, bu konulara daha çok eğilmelidir. b) Şair, bunları hayattan alır bize anlatır. c) Her gün bir dergi okumanın da kültürümüze katkısı olacaktır. d) Sanatın insanı geliştiren bir yanı vardır.

BU PARÇA HANGİ SORUNUN YANITI OLARAK YAZILMIŞTIR? Bu parça (paragraf) hangi sorunun yanıtı olarak yazılmış olabilir diyen sorularda cevap giriş cümlesidir. Çünkü sorulan soru paragrafın konu cümlesini oluşturur. Bu yüzden birinci cümleye özellikle dikkat edilmelidir.

PARÇAYI İKİYE BÖLME VE PARAGRAFTA YER ALMAYACAK CÜMLE Hangisi parça ikiye bölünürse ikinci paragrafın giriş cümlesi olur diye sorular olabilir. Bu sorularda cümleler numaralanmıştır. Birinci cümlenin konusu ve bakış açısı belirlenerek diğer cümlelerin olup olmadığına dikkat edilmelidir. PARAGRAFTA YER ALMAYACAK CÜMLE: Numaralanmış cümlelerden hangisi paragrafta yer almamalıdır diyen sorularda da aynı yöntemi uygulamalıyız.

KONU BAŞLIĞINI BULMAK Konu başlığını bulmak: Konu başlığı sorulan sorularda aynı düşüncenin veya konu cümlesinin temel kavramlarını bir araya getirdiğimizde konu başlığını buluruz. Örneğin; Romancının görevi halkı aydınlatmak olmalıdır. Bu cümleyle başlayan bir parçanın başlığı “Romancının Görevi” olabilir.

ANLATIM BİÇİMLERİ (ŞEKİLLERİ) 1) Betimleme (tasvir etme); izlenim uyandırma. 2) Öyküleme (hikaye); olayların içinde yaşatmak. 3) Açıklama; bilgilendirme. 4) Tartışma; düşünceyi geliştirme, iki düşünceyi çatıştırma

Düşünceyi Geliştirme Yolları 1) Tanık gösterme; uzman kişilerin sözlerini kullanma. 2) Kanıtlama; sayılar kullanma, 3) Örnekleme; konu hakkında örnekler verme. 4) Karşılaştırma; birden çok yargının özelliklerini karşılaştırma. 5) Tanımlama; yargının tanımını yapma 6) Sayısal Verilerden Yararlanma; Sayısal kanıtlar, istatistikler vs.

PARAGRAFIN BAŞLIĞI Bir paragrafın başlığı konu ve ana düşünceyle doğrudan ilgilidir. Başlık,konu ve ana düşüncenin bir çeşit özetidir. Başlık paragrafın tamamını kapsar. Paragrafın başlığını bulurken paragraf okunduktan sonra ilk ve son cümle tekrar okunmalıdır. Bu cümleler genellikle konuyu ve ana düşünceyi verir. Başlık ana düşünceyle, özellikle de konuyla ilgilidir.

PARAGRAF SORULARI ÇÖZERKEN İZLENECEK ADIMLAR 1.Önce soru okunur. 2.Daha sonra parça (metin) okunur. 3.Parça okunurken, önemli yerlerin altı çizilir. (Önemli yer, sorunun cevabı olabilecek olan yerdir) 4.Cevap bulunurken, yazıda anlatılanlar dikkate alınmalıdır. Kendi görüş ve düşüncelerimize göre hareket edilmemelidir. 5.Doğru seçenek bulunurken yanlış seçenekler elenmelidir.

PARAGRAFTA ANLATIM TARZIYLA İLGİLİ TERİMLER 1.Açıklık: Birbirleriyle çelişki ya da okuyanı anlam konusunda ikileme düşüren düşünceler olmaması; bir başka deyişle cümlelerin farklı yorumlara ve anlaşılmalara meydan vermeyecek biçimde kurulmasıdır. 2.Akıcılık: Okuyanı sıkmayan, sürükleyici anlatım demektir. Akıcı bir anlatımın özellikleri şunlardır: A. Kolayca anlaşılır B. Duraklamadan okunabilir C. İlgi çekici ve sürükleyicidir.

PARAGRAFTA ANLATIM TARZIYLA İLGİLİ TERİMLER 3.Doğallık: Anlatımın yapmacık sözcüklerle değil, süs ve özentiden uzak, güncel yaşamın sözcükleriyle yapılmasıdır. 4.Doğruluk: Anlatımda yazım kurallarına, sözcüklerin dizilişine dikkat edilmesi ve hiçbir cümlede anlatım bozukluğu bulunmamasıdır. 5.Duruluk: Cümlelerin gereksiz sözcük kullanmadan kurulmasıdır. 6.Tutarlılık: Yazıda çelişkili düşünceler ileri sürmemek sık sık düşünce değiştirmemek demektir. 7.Kapalılık: Anlatımın zor anlaşılması demektir.

PARAGRAFTA ANLATIM TARZIYLA İLGİLİ TERİMLER 8.Özgünlük: Anlatımda benzerlerinden ayrı kendine özgü olmaktır; yani, hiçbir yazar taklit etmeden, farklı, yeni, alışılmışın dışında bir anlatıma sahip olmaktır. 9.Yoğunluk(Özlülük): Az sözcükle çok anlam ifade edebilmektir. 10.Derinlik: Anlatımın yüzeysel anlamının yanında, başka duygu ve düşünceleri de çağrıştırması demektir. 11.Somutlama: Duyularla algılayabildiğimiz varlıklarla ilgili anlatım demektir. 12.Soyutlama: Varlığı akılla algılayabildiğimiz kavramlarla ilgilidir.

PARAGRAFTA ANLATIM TARZIYLA İLGİLİ TERİMLER 13.Bireysellik: Bir kişiyle ilgili konuların anlatımı demektir. Örn:Bir şairin sanat anlayışı. 14.Toplumsallık: Toplumu ilgilendiren konuların anlatımı. 15.Evrensellik: Dünyadaki bütün insanları ilgilendiren konuların anlatımı demektir. 16.Ulusallık: Sadece bir ülkeyi ilgilendiren konuların anlatımıdır.

PARAGRAFTA ANLATIM TARZIYLA İLGİLİ TERİMLER 17.Gerçekçilik: Anlatımda gerçeklerin olduğu gibi, değiştirilmeden anlatılmasıdır. 18.Bütünlük: Bir yazıdaki bölümlerin aynı konu etrafında gelişmesi, konudan sapılmasıdır. 19.Yerlilik: Anlatımın yerli kültürle olması, yabancı etkilerden uzak bulunmasıdır.

20.İlginçlik: Anlatımın geniş insan topluluklarının ilgisini çeken nitelikler taşımasıdır. 21.Nesnellik: Kişisel duygu ve görüşlere yer verilmeden, kişiden kişiye göre değişmeyen herkesçe aynı algılanan ve anlaşılan anlatımdır. 22.Öznellik: Söyleyenin kişisel görüş ve izlenimlerine dayanan kişiden kişiye göre değişebilen yorumlar içeren anlatımdır. (Görecelik)

PARAGRAF SORULARINI ÇÖZERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Paragraf sorularının çözümü oldukça kolaydır. Çok okuyan, okuduğunu doğru anlayabilen, doğru yorumlayabilen, dikkatli okuyabilen her öğrenci bu tür soruları kolayca yanıtlar. Çünkü bu tip yanıtlar kişinin anlama ve kavrama gücünü ölçmeye yöneliktir.

Paragraf sorularını daha kolay ve kısa sürede yanıtlayabilmek için şu noktalara dikkat etmekte de yarar vardır.

1. Önce soru kökünü okuyunuz 1.Önce soru kökünü okuyunuz. Soru kökünde ne istendiğini öğrenip verilen paragrafı okumaya geçiniz. Bu size zaman kazandıracaktır. 2.Soru kökünde ‘değildir, yoktur, çıkarılamaz, getirilemez' gibi olumsuz ifadeler varsa bunlara dikkat ediniz.(Bu tür ifadelerin altı çizilidir.) 3.Kişisel görüşlerinizi bir yana bırakarak “paragraftaki görüş ve düşüncelere” göre soruyu yanıtlayınız. 4.Parçayı ikinci kez okumaya gerek bırakmayacak biçimde, anlayarak ve dikkatle okuyunuz. Parçanın tümünü okumadan karar vermeyiniz.

5.Parçada ‘kısacası, o halde, oysa, esasen, aslında, halbuki, şu farkla ki, bu durumda, öyleyse' gibi sözcüklerden sonra gelen tümceler üzerinde yoğunlaşınız. Bu tür tümceler çok önemlidir. 6.Paragrafın ilk ve son tümcelerine dikkat ediniz. Bu tümceler ana düşünceyi veren tümceler olabilir. 7.Sınav hazırlığı sırasında çok sayıda paragraf sorusu çözümleyiniz. Bu çalışmaları, zamana bağlı kalarak, belirli zamanda belirli soruyu yanıtlayarak sürdürünüz.