TÜRK DİLİNİN TARİHİ GELİŞİMİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

İNCELEME SORULARI (Göktürk Yazıtları) Aynı kalanlar: özüm bilir bilmez yaşar kişi yaş iki kaşı www.videodershane.com Değişenler: katıgdı< katı bir şekilde boldı< oldu iyice körür< görür yigünüm< yeğenim közüm< gözüm oglanım< oğlanım körmez< görmez beglerim< beylerim Tengri< Tanrı közi< gözü kişi oglı< kişi oğlu boldaçı< olacak kop<hep tip< deyip ölgeli< ölmek için törümiş< türemiş közde< gözde yaş kelser< yaş gelse köngülte< gönülden www.edebiyatogretmeni.net

GAZEL Aynı kalanlar: Değişenler: devlet câna gözlerüm >gözlerim ki yüce yüzünden boyun nuranî bende savdı yüzün hicrân felekde seni hatâ maâ’zallah ne ola sana www.videodershane.com Değişenler: gözlerüm >gözlerim oldı> oldu visalün> visalin lutf idüp> lutf edip girü> geri severem>severim bigi>gibi didüm>dedim mikdarı>miktarı cânun>canın benzedem> benzeteyim kılur>kılar ider>eder www.edebiyatogretmeni.net

Dâstân-ı Şeyh-i Şefâat-kâr Bâmürid-i Sahib-inkâr(17. Yüzyıl) Aynı Kalanlar: aldı ahlâk gerçi ki inkar eblehlik ile bu eyler fakir feryad olamaz dagdaga cellâd www.videodershane.com Değişenler: göricek> görecek idip> edip virmedi> vermedi itdirir> ettirir emân> aman dir> der bogazın> boğazını idipdür> ediyor anın> onun cürmi> cürmü hemân> hemen mikdârı> miktarı anı> onu olındı> olundu tayanır> dayanır irişip> erişip emr> emir www.edebiyatogretmeni.net

2. Metinlerden hareketle Türk dilinin tarihi gelişimi ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? Metinlere bakıldığında Türkçe’de büyük değişiklikler olduğunu gösteriyor. fakat bazı sözcükklerin hala kullanılıyor olması bizim kullandığımız dilin kaynağının Göktürk Türkçesi olduğu sonucuna ulaştırıyor. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

3. Göktürk Yazıtları’nda alınan metindeki sözcüklerden bugün hangileri kullanılmaktadır? Bu sözcüklerin ses ve anlambakımından bir değişikliğe uğrayıp uğramadığını belirtiniz. Günümüz Türkçesinde bugün aynen kullanılan sözcükler: “özüm/ bilir/ bilmez/ yaşar/ kişi/ kaşı” Ses ve anlam bakımından değişikliğe uğrayanlar: boldı< oldu körür< görür yigünüm< yeğenim közüm< gözüm oglanım< oğlanım körmez< görmez beglerim< beylerim Tengri< Tanrı közi< gözü kişi oglı< kişi oğlu boldaçı< olacak kop<hep tip< deyip ölgeli< ölmek için törümiş< türemiş közde< gözde yaş kelser< yaş gelse köngülte< gönülden www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

1. ETKİNLİK: Tarihi olayların dil ve edebiyat üzerindeki etkilerini araştırınız. Tarihi olaylar dil ve edebiyat üzerinde oldukça etkilidir. İslamiyetin kabul edilmesiyle edebiyatın bir dönemi bitmiş ve yeni bir edebiyat dönemi başlar. Halk geleneğinden beslenen edebiyat yerine İslamiyet ve tasavvuf geleneğinden beslenen bir edebiyat anlayışı oluşmuştur. Dil de sade, halkın anlayabileceği bir dilden, Arapça ve Farsça sözcüklerin ve tamlamaların sıkça kullanıldığı bir dil haline gelmiştir. ( Tanzimat Dönemi- Servet- i Fünûn Dönemi- Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatlarına bakarsak pek çok örnek bulabiliriz.) www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

2. ETKİNLİK: Batı Türkçesi ve Kuzey- Doğu Türkçesinin gelişim evrelerini araştırınız. Batı Türkçesinin Gelişimi Batı Türkçesi kendi içerisinde üç devreye ayrılır: 1. Eski Anadolu Türkçesi: Batı Türkçesinin ilk devresidir. 13-15. yüzyılları içine alır. Eski Türkçenin özelliklerini taşır. Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve ilk Osmanlıların yazı dilidir. Eski Anadolu Türkçesinde henüz Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar fazla değildi. 2. Osmanlı Türkçesi: Batı Türkçesinin ikinci devresidir ve 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan zamanı kapsar. Bu dönemde Eski Türkçenin izleri kaybolmuştur. Azeri Türkçesi bu dönemde ayrılır. Arapça ve Farsçanın tesiri fazladır. Osmanlı Türkçesi tam beş asır imparatorluğun yazı dili olarak varlığını korumuştur. Batı medeniyetinin getirdiği ihtiyaçları Osmanlıcanın zengin vasıtalarıyla karşılamaya çalışan ve bir hayli başarılı olan bir dil, fakat yine sınıf dili kalıbı içinde ve bu yüzyılın gerektirdiği millet dili olmak imkânından mahrumdur. Osmanlıca bir yana, bu devirler boyunca konuşulan Türkçe sınırlı ölçüde yabancı kelimelerle de genişleyerek gelişmiş ve geleceğin yazı dili olmaya hazırlanmıştır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net 3. Türkiye Türkçesi: İkinci meşrutiyetten başlayıp günümüze kadar devam eden devredir. Millî edebiyat akımının mahsulü sayılan terkipsiz Türkçedir. Arapça ve Farsça kelimeler gittikçe azalmaktadır. Buna karşılık İngilizce kelimeler dilimize süratle girmekte ve yerleşmektedir. Yeni Türkçe Türkiye'de milliyetçilik akımının mahsulü olup Osmanlı yazı dilini konuşma diline yaklaştırmak, daha doğrusu konuşma dilinden yeni bir yazı dili oluşturmak hamlesiyle meydana gelmiştir. Bu yüzyılın başı bütün Türkçe konuşan ulusların ve akrabalarının da kendi lehçelerine dönerek yeni yazı dilleri oluşturma çabalarına tanık olmuştur. Bizde ilk Türkçülerle başlayan sadeleşme hareketi kısa zamanda gündelik dili ve yazı dilini de sadeleştirdi. Sonra yeni alfabenin uygulanması ve Atatürk'ün teşvikleri daha derinden bir millîleşme hareketine yol açtı. Dilimiz bağımsız bir medeniyet dili olmak davasında ve hızlı bir gelişme çağındadır. Ancak bu arada millî kaynakların yer yer akılsızca kötüye kullanılması millî dile güven duygusunu sarsmakta ve Batı dillerinin daha geniş ölçüde istilasına yol açmaktadır. Yeni Türkçe inançlı, ciddi ve uzun süreli çalışmalara muhtaçtır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

Kuzey- Doğu Türkçesi Bunlardan Kuzey-doğu Türkçesi önce 13 ve 14. asırlarda, bir müddet, Eski Türkçenin tabiî ve yeni bir devamı olarak eski ve yeni arasında köprü vazifesi gören bir geçiş devresi hâlinde devam etmiş, sonra 15. asırdan itibaren Kuzey Türkçesi ve Doğu Türkçesi olarak iki yeni yazı diline ayrılmıştır. Son zamanlara kadar devam eden bu yazı dillerinden Kuzey Türkçesi, Kıpçak Türkçesidir. Doğu Türkçesi ise Çağatayca diye anılan ve Timur devrinde başlayarak 15. ve 16. asırlarda kuvvetli bir edebiyat meydana getirmek suretiyle en parlak çağını yaşadıktan sonra son zamanda yerini modern Özbekçe’ye bırakan yazı dilidir. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

3. ETKİNLİK: Aşağıdaki eserlerin, Türkçenin hangi tarihî dönemine ait olduğunu yazınız. ESER ADI YAZILDIĞI DÖNEM Bilge Kağan Yazıtı GÖKTÜRK DÖNEMİ Altın Yaruk UYGUR DÖNEMİ Divan-ı Lügati’t- Türk KARAHANLI DÖNEMİ Çalıkuşu ÇAĞDAŞ (TÜRKİYE TÜRKÇESİ) DÖNEM Fuzûli Divanı OSMANLI TÜRKÇESİ DÖNEMİ Yunus Emre Divanı ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ DÖNEMİ Muhakemetü’l-Lugateyn ÇAĞATAY TÜRKÇESİ DÖNEMİ Nutuk Devlet Ana www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

ANLAMA VE YORUMLAMA 1. Göktürk Yazıtarı’nın Türk yazı dili açısından önemini açıklayınız. Türk dilinin en önemli belgeleridir. Göktürk Yazıtlarında Göktürk Alfabesi kullanılmıştır. Yazıtlarda kullanılan dil, güçlü, kıvrak ve sade bir Türkçedir. Türk adının geçtiği ilk metinlerdir. Tamamen milli bir dil kullanılmıştır. Göktürk Alfabesi 38 harften oluşmaktadır. Yazı sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru yazılır. Dört tane sesli harf vardır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

Yazıtlar üç tanedir : 1. Kül Tigin Abidesi 2. Tonyukuk Abidesi 3 Yazıtlar üç tanedir : 1. Kül Tigin Abidesi 2. Tonyukuk Abidesi 3. Bilge Kağan Abidesi Yazıtlar bugunkü Moğolistan sınırları içindedir. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

2. Anadolu Selçuklularında resmî dilin Farsça, bilim dilinin Arapça olmasının Türkçe üzerinde ne gibi etkilerinin olduğunu belirtiniz. Dilimize Arapça ve Farsça sözcüklerin yerleşmesinde etkili olmuştur.Fakat bu dönemde millî dil bilincine sahip hükümdarların Türkçe ile yazmayı desteklediği görülür. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

4. ETKİNLİK: Türkçenin konuşulduğu ülkeler:

5. “Atatürk ve Dilimiz” metninden hareketle Atatürk’ün Türk dili ve Türk Dil Kurumu ile igili düşüncelerini belirleyiniz. Türk Dil Kurumu Türkçe’nin özleşmesi yolunda büyük çalışmalar yapmaktadır. Türk Milleti dünya milletleri arasına Türk dili ile girecektir. Türkçe’nin hakkettiği yere gelmesi için tüm kuruluşların duyarlı ve özenli olması gerekmektedir. Dil en önemli kültür ögesidir, ona önem vermeliyiz. Bu çalışmaların sonunda elbette olumlu sonuçlar çıkacaktır. Türk Dil Kurumu’nun yaptığı çalışmalar sonunda saptanan terimlerle eğitim yapılması ve eserler ortaya konması Türk Dil Kurumu’nun büyük başarısıdır. Türkçe yeni harfleriyle daha zengin ve anlamlı bir dil olacaktır. Türk Dil Kurumu’nun çalışmalarının değeri kendini göstermektedir. Bağımsızlığını korumasını bilen Türk milleti diline de sahip çıkacaktır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

6. ETKİNLİK: “Hikmet” şiirinden bugün farklı anlamda ve şekilde kullanılan kelimeleri tespit ediniz. közüm> gözüm yaşda> yaşta Altmışbirde> altmış bir yaşında yitti>erişti üçde> üçte eyâ> ey bağlap> bağlayıp kir>gir günâhımdın> günahımdan kiçe> gece Cânânınıng min> cananımın tiley> dileyeyim yördüm> yürüdüm Kolğa alıp> ele alıp başdın ayağ> baştan ayağa körer> görür açkunça> açınca didi > dedi İlâhımdın> ilahımdın bilim> belim yirge> yere korkar min> korkarım min> ben cânıng min> canınım candın kiçip> candan geçip kündüz> gündüz Canıngnı bir> canını ver hüdâyımdın> hüdamdan bar> var Nefsingni kır> nefsini kır

Ölçme ve Değerlendirme 1. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri doldurunuz. Türkçenin ilk yazılı örnekleri ESKİ TÜRKÇE dönemine aittir. 2. Aşağıda verilen cümleleri doğru- yanlış durumuna göre işaretleyiniz. Türkiye Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi olmak üzere İki ayrı gelişim sürecini takip eder. (DOĞRU) Türkiye Türkçesi yazı dilinin oluşumunda İstanbul ağzı temel alınmıştır. ( DOĞRU) VIII. yüzyıldan itibaren Türkçe, Kuzey- Doğu Türkçesi ve Batı Türkçesi olarak İki olarak iki ana kola ayrılmıştır. (DOĞRU) Türkler; Göktürk, Uygur, Arap ve Latin alfabelerini kullanmışlardır. (DOĞRU) 3. “ Kutadgu Bilig, Divan-ı Lûgati’t- Türk ve Atabetü’l- Hakayık” adlı eserler Türkçe’nin hangi dönemine aittir? E) KARAHANLI TÜRKÇESİ 4. Göktürk Yazıtları 5. a) Kuzey (Kıpçak) Türkçesi Dönemi b) Doğu ( Çağatay) Türkçesi Dönemi www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net