Türkiye’de Biyoteknoloji İşbirlikleri Hüveyda Başağa ve Dilek Çetindamar Sabancı Üniversitesi
İçerik Neden BT raporu? Raporun soruları Dünya’da BT Raporun yapısı Türkiye’de BT Gelecek
Neden BT raporu? 21nci yüzyılın teknolojisi olan biyoteknolojinin uzun dönemli ekonomik, sosyal, çevresel etkileri olacağı açıktır; o yüzden bu teknolojiyi anlamak ve daha da önemlisi “yönetmek” gerekir.
Neden BT raporu? Amacımız bu raporu okuyanların kafasında raporda önerilen teknoloji fikirlerinden yola çıkarak “Nasıl ve hangi alanda işbirliği yapabiliriz?” sorusunu oluşturabilmektir.
Neden BT raporu? BT zor mu? Sadece ileri teknoloji değil! Gündelik hayatımızda her an karşılaştığımız sorunlarda bile kolaylıkla kullanımı mümkün bir teknolojiler bütünü ÖRNEK: 2005, Malatya’da kirli suyun yol açtığı kitlesel ishal ve tifo Türkiye’de birçok firma tarafından ekmek mayasından tanı amaçlı kitlerin üretimine kadar pek çok alanda kullanılan bir teknolojidir.
Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri ve BT Binyıl Kalkınma Hedefi Durum Biyoteknoloji Uygulaması Hedef 4: Çocuk ölümlerinin azaltılması 11 milyon çocuk 5 yaşına ulaşamadan ölmekte Moleküler Tanı, Aşı ve İlaç Tatbiki, Rekombinant Aşılar, STD transmisyon kontrolüyle kadınların korunması, İçerik olarak zenginleştirilmiş genetiği değiştirilmiş gıdalar, Kombinasyonal Kimya
Raporun 2 ana sorusu: 1) Dünyada ve Türkiye’de biyoteknoloji alanında son beş yıla damgasını vuran gelişme ve tartışmalar nelerdir? 2) Türkiye’de özel şirket, üniversite, finans, araştırma, profesyonel ve devlet kuruluşlarından oluşan biyoteknoloji inovasyon sistemini tam olarak işleyen bir değer zinciri haline nasıl getirebiliriz?
Dünya’da BT
Dünyada BT Dünyada modern biyoteknolojide: 4 binden fazla şirket 2004 yılı itibariyle ciroları 65 milyar dolar ABD hegemonyası: Gelişmiş ülkelerin biyoteknoloji pazarları yıllık % 17 büyürken Asya’da bulunan gelişmekte olan ülkelerde büyüme % 36’dır. Önde gelen gelişmekte olan ülkeler: Küba, Kore, Çin, Hindistan, Güney Afrika, Arjantin
Uluslararası teknoloji işbirlikleri, 1991-2001 Bütün Teknolojiler Bilişim Biyoteknoloji ABD şirketleri tarafından yapılan 4.646 2.067 1.491 Avrupalı şirketler tarafından yapılan 2.604 815 918 Japon firmaları tarafından yapılan 779 430 139 Toplam 5.892 2.471 1.829
Raporun Yapısı
Çalışma yöntemi Literatür taraması Sektör taraması Anket uygulaması (32 şirket ve 6 araştırma kuruluşu) Atölye çalışması (23 katılımcı)
BT çalışmaları TÜBA TÜBİTAK Vizyon 2023
Bu raporun farkı/katma değeri 1) Biyoteknoloji sisteminin hem üniversite hem de iş dünyasındaki oyuncularının kapsamlı bir şekilde bir arada listelenmesi 2) Sisteminin kritik kütle olmasına yardımcı olacağına inandığımız işbirlikleri konusunda öneriler geliştirmesi
Biyotek Faaliyet Alanlarının Renkleri Kırmızı Sağlık, medikal, tanı Mavi Su, sahil ve deniz Sarı Gıda, beslenme Yeşil Tarım ve çevre (biyo-benzin ve biyo-gübre) Kahve Sulama ve çöl Karanlık/koyu Biyo-terör, biyo-suç Mor Patentler, yayınlar, fikri mülkiyet hakları Beyaz Genlere dayalı biyo-endüstriler Altın Biyo-enformatik, nano-biyoteknoloji Gri Klasik fermantasyon ve biyo-proses teknolojisi
Türkiye’de BT
Türkiye’de BT Pazar büyüklükleri Sektör Yıl BT Pazar büyüklüğü (milyon dolar) Sağlık (İlaç ve medikal ürünler) 2005 500 Çevre 125 Gıda Tarım 2020 4 000- 8 000 Enerji 3 000- 7 500
BT sektöründe firmalar 2000 yılında yayımlanan TÜSİAD biyoteknoloji raporunda 50 iken 2005 yılında bu sayı 90’a ulaşmıştır. (Yeterli mi? 5 milyonluk Finlandiya’daki biyoteknoloji firmalarının sayısı 68’i bulmaktadır)
Biyoteknoloji alanında faaliyet gösteren firmaların dağılımı.
Olumlu gelişmeler Firmaların %20’si son 5 yılda kurulmuş Enerji, çevre ve sağlık (medikal) alanında canlanma Teknopark firmalarının %20si biyoteknoloji firması
BT Kurumları TÜBA: biyoteknoloji alanlarında faaliyet gösteren toplam 137 araştırma birimi Birimlerin araştırmacı/uzman sayısı oranı 15 (gelişmiş ülkelerdeki benzer birimlerde gözlenen 30-60) Asıl sorun patent ve benzeri ürünlerdeki verimlilik
Biyoteknoloji kümeleri AB-ABD karşılaştırma sonuçları Çokluk ve Çeşitlilik hem sermaye/finansman organizasyonu hem de araştırma kuruluşu İşbirlikleri Şirket ve kurumlar arasında
Türkiye’de BT kümeleri Klasik altyapı sorunları Finansman/mali destekler Ticarileştirme/yeni şirketlerin kuruluşu Teknoloji yol haritaları/öngörüler Birlikte çalışma/işbirliği kültürü
BT yasaları yok Gıda güvenliği yasası yok Altyapı sorunlarına örnek BT yasaları yok Gıda güvenliği yasası yok Kök hücre çalışmalarına izin yok ……
Finansman/desteklere örnek TEYDEB desteklerinin dağılımı
Yeni şirketlerin önemine örnek Teknoparklarda yapılan Ar-Ge çalışmalarının sektörel dağılımı
Teknoloji yol haritalarına örnek Viyon 2023: Tarımda stratejik hedefler
İşbirliklerine örnekler Biyomedtek: üniversite-sanayi –devlet ortaklığı 2004 yılı Hacettepe Üniversitesi, TÜBİTAK, Ostim ve altı sanayi kuruluşu Biyomedikal Teknoloji ve biyoteknoloji alanında araştırma-geliştirme, bilgi-teknoloji transferi ve ticarileştirme amacıyla çalışmalar yapan bir kurumdur.
TÜBİTAK Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Araştırma Enstitüsü 1983 yılı 2003 yılı devletten 2 295 bin YTL destek, 260 bin YTL’yı ise özkaynaklardan gelir 2001-10 dönemine ait farklı projeler için yaklaşık 500 000 YTL’lik bütçe
Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü 2000 yılı 2002-8 döneminde gerçekleştirilecek çok sayıda proje için iç kaynaklardan 146 bin YTL ve dış kaynaklardan 4.5 milyon YTL’lik kaynak yaratılmıştır.
Biyotek Platformu: Bir sivil girişim İstanbul Teknik Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Araştırmalar Merkezi ile Biyoteknoloji ve Simbiyotek A.Ş.’nin ortak girişimiyle Mart 2005’te kurulmuş olan “Biyotek platformu” bir düşünce kulübü görevini yerine getirmektedir.
Risk sermaye şirketi kurulmuştur Bosfor Bioscience Partners
Gelecek
Sıra “helvayı” yapmakta! Kritik kütlenin oluşabilmesi ve biyoteknoloji alanında kümeleşmenin yaratılarak “değer zinciri”nin işlemesini sağlayacak, arz ve talebin dengeli ve ilişkili şekilde karşılanacağı bir eko-sistemin kurulmasına ihtiyaç vardır.
Yapılması gerekenler 1) Araştırma 2) İnsan kaynakları 3) Altyapı geliştirmek 4) Teknoloji transferi ve ticarileştirme
5) Regülasyonlar/yasal düzenlemeler 6) Bilgiye ulaşım 7) Şirket kuruluşlarının fonlarla desteklenmesi 8) Özel sektör bağlantılarının kurulması