İŞ YERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBİNG) Ruh Sağlığı Programları Tütün ve Bağımlılık Yapıcı Diğer Maddeler Şube Müdürlüğü

Günlük hayatın önemli bir kısmı işyerinde geçmekte ve insanlar ailelerinden, arkadaşlarından daha fazla iş arkadaşlarıyla vakit geçirmektedirler. Bu nedenle işyeri sorunları da insan yaşamını doğrudan etkilemektedir. İşyerlerinde psikolojik taciz, kişilik özellikleri, mağdurun iş konumu, kurumsal ve sosyo-ekonomik koşulların etkileşimi sonucu ortaya çıkan ve tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sıkça kamuoyu gündemine gelen bir işyeri sorunudur.

Çok yaygın bir işyeri sorunu olarak bilinen “Psikolojik Taciz (Mobbing)” olaylarını engellemek, toplumun bilinçlendirilmesini sağlamak amacıyla tüm çalışanları kapsamak üzere “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi” konulu 2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi 19 Mart 2011 tarihli ve 27879 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

MOBBİNG NEDİR ??? İşyerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğer kişi ya da kişilere yönelik gerçekleştirilen, belirli bir süre sistematik biçimde devam eden, yıldırma, pasifize etme veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar bütünüdür.

İşyerinde karşılaşılan her türlü olumsuz davranış psikolojik taciz olarak algılanmamalıdır. İşyerlerinde psikolojik tacizden söz edebilmek için olumsuz davranışın bazı unsurları içermesi gerekmektedir.

İşyerlerinde psikolojik taciz aşağıdaki unsurları içermelidir: İşyerinde gerçekleşmelidir. Üstler tarafından astlarına uygulanabileceği gibi, astları tarafından üstlerine de uygulanabilir ya da eşitler arasında da gerçekleşmesi mümkündür. Sistemli bir şekilde yapılmalıdır.

Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır. Kasıtlı yapılmalıdır. Yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırma amacında olmalıdır. Mağdurun kişiliğinde, mesleki durumunda veya sağlığında zarar ortaya çıkmalıdır. Kişiye yönelik olumsuz tutum ve davranışlar gizli veya açık olabilir.

PSİKOLOJİK TACİZ OLMAYAN DURUMLAR psikolojik taciz değildir. İşyerlerinde psikolojik taciz olgusu bazı durumlarda diğer olumsuz davranışlarla karşılaştırılabilmektedir ancak bunlar psikolojik taciz değildir.

PSİKOLOJİK TACİZ OLMAYAN DURUMLAR Farklı hukuki nitelik ve sonuçlar içerdiğinden fiziksel şiddet, cinsel taciz ve/veya hakaret niteliğindeki davranışlar, Tek seferlik ya da birden çok tekrarlansa bile strese ve doğal iş yoğunluğuna bağlanabilecek süreklilik arz etmeyen olumsuz tutum, davranış, tartışma ve çekişmeler,   (Konu ile ilgili yapılan araştırmalar göstermiştir ki, en kısa mobbing süresi 6 ay, genelde ortalama süre 15 ay, sürecin kalıcı ağır etkilerinin ortaya çıktığı dönem ise, 29-46 aydır.) İşyeri dışında gerçekleşen tutum ve davranışlar ile benzeri uyuşmazlıklar işyerlerinde psikolojik taciz olarak değerlendirilmez.

İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ TÜRLERİ İşyerlerinde uygulanan psikolojik tacizi dikey ve yatay olarak ikiye ayırmak mümkündür.

DİKEY (HİYERARŞİK) PSİKOLOJİK TACİZ Dikey psikolojik taciz, üstlerden astlara ya da astlardan üstlere doğru yönelen, aynı zamanda iki yönlü de olabilen psikolojik taciz türüdür. Dikey psikolojik tacizin yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Yukarıdan aşağıya doğru psikolojik taciz, bir amirin astlarına yönelik olarak uyguladığı davranışlar bütünüdür. Aşağıdan yukarıya doğru psikolojik taciz ise astların bireysel olarak veya birlikte hareket ederek amirlerine uyguladığı davranışların bütünüdür. Nadir görülen bir durumdur. Örneğin, çalışanların yöneticiyi kabullenememesi, eski yöneticiye duyulan bağlılık, kıskançlık gibi.

YATAY (EŞİTLER ARASI) PSİKOLOJİK TACİZ Yatay psikolojik taciz, aynı düzeyde veya aynı hiyerarşik grupta olanların birbirlerine karşı uyguladıkları davranışların bütünüdür. Örneğin; eşit koşullar içinde bulunan çalışanların çekememezliği, rekabet, çıkar çatışması, kişisel hoşnutsuzluklar gibi.

MOBBİNG YÖNTEMLERİ 1- İzolasyon; yok sayma, görmezlikten gelme, dikkate almama, söz yöneltmeme, mağdurun sorduğu bir soruyu başkasına dönerek ya da ortaya cevaplama. 2- Hakaret; mesleki ya da kişisel konumunu hedef alan argo ya da küfür içeren sözler söyleme. Ortaya kaba, yüz kızartıcı laflar atma. 3- İğneleme; belli aralıklarla mağdurun canının nasıl acıyacağını bilerek yakıcı sözler söyleme. Şok etkisi yaratan bu sözler doğrudan ya da dolaylı olarak yöneltilir.

4- Aşağılama; mağduru işi ya da kişiliği üzerinden küçük görerek, mobbingciyle eşit olmadığının ima edildiği sözler söylenir. 5- Sürekli olumsuz eleştirme; hiç takdir ya da teşekkür etmeme. İş eksiksiz yapılsa bile bir tarafına kulp takma. 6- İş yükleme; mevcut sorumluluk ve günlük iş yükünün üzerine mantıklı olmayan, istenen sürede bitirilmesi güç işler yükleme. Bilgi ve becerisinin üstünde ya da altında işler talep etme.

7- İş eksiltme; mağdur hiçbir iş yapmadan bomboş oturacağı güne dek işleri üzerinden yavaş yavaş alma, bu işleri başkalarına dağıtma. 8- Söylenti yayma; mağdur hakkında doğru ya da yalan bilgileri şirket içine yayma, duyurma. Mağdurun işi ya da özel yaşamıyla ilgili bilgileri izinsiz üçüncü kişilere aktarma. 9- Kınama; mağdurun bir düşüncesinden, davranışından ya da tutumundan dolayı kınanması ve devamında yaftalanarak dışlanması.

10- Fiziksel şiddet; mağdurun mobbingci ya da destekçileri tarafından masasına, sandalyesine, özel eşyalarına sertçe vurulması, elle ya da ayakla itilmesinden başlayarak kazaymış gibi çarpılması, itilmesi, çelme takılması 11- Cinsel taciz; mağdura mimik, jest ve sözle cinsel imalarda bulunulması, fiziksel olarak sandalyesine, masasına ve vücuduna haddinden fazla yaklaşılarak cinsel sataşma ya da önerilerde bulunulması, elle sarkıntılık, zor da kullanarak tenha bir yere götürülmek istenmesi.

Yapılan araştırmalarda 45 ayrı mobbing davranışı tanımlanmış bunlar da 5 ayrı grupta toplamıştır. Bugün mobbing ölçümlerinde bu 5 ayrı boyut temel olarak alınmaktadır. Bunlar:   İletişime yönelik saldırılar Sosyal ilişkilere yönelik saldırılar Kişinin itibarına yönelik saldırılar Kişinin yaşam kalitesine ve mesleki durumuna yönelik saldırılar Kişinin sağlığına yönelik saldırılar

İLETİŞİME YÖNELİK SALDIRILAR   Amir, kurbanın kendini ifade etme olanağını sınırlar. Kurban, konuşmaya başladığında daima sözü kesilir. Kurban azarlanır ve küçümsenir. Kurbanın yaptığı işler sürekli eleştirilir. Kurbanın özel yaşantısı sürekli eleştirilir. Kurban, sessiz veya tehdit edici telefonlar alır. Sözlü tehditlere maruz kalır. Dolaylı imalarda bulunularak kurbanla temas reddedilir

Kurbanla konuşulmaz. Kurbana herhangi bir söz yöneltilmez. SOSYAL İLİŞKİLERE YÖNELİK SALDIRILAR Kurbanla konuşulmaz. Kurbana herhangi bir söz yöneltilmez. Çalışma arkadaşlarından uzak bir ofiste çalışmak zorunda bırakılır. Çalışma arkadaşlarının kendisiyle konuşmaları yasaklanır. Sanki yokmuş gibi davranılır.

KİŞİNİN İTİBARINA YÖNELİK SALDIRILAR Arkasından konuşulur. Kurbanla ilgili çeşitli dedikodular yayılır. Gülünç duruma düşürülür. Kurbanın akıl hastası olduğuna dair kuşku yaratılır. Psikiyatri doktoruna gidip muayene olması için ikna edilmeye çalışılır. Politik veya dini inançlarına saldırılır. Onurunu zedeleyici işler yapmak zorunda bırakılır. Kurbanla alay etmek için yürüyüş veya konuşma tarzı taklit edilir. Kurbana karşı sözlü ve sözsüz cinsel talepler yöneltilir.

KİŞİNİN YAŞAM KALİTESİNE VE MESLEKİ DURUMUNA YÖNELİK SALDIRILAR Kurbana iş verilmemeye başlanır. Kendisine uzmanlık alanının çok altında işler verilir. Kendisine anlamsız işler verilir. İşini artık yaratıcı anlamda yapamaması için her türlü çalışma faaliyeti engellenir. Kurbanın beceriksizliğini ortaya koymak amacıyla kendisine yeteneklerinin çok üstünde görevler verilir.

KİŞİNİN SAĞLIĞINA YÖNELİK SALDIRILAR Kurban sağlığına zararlı işlerde çalışmak zorunda bırakılır. Kurban fiziksel şiddetle tehdit edilir. Kurbana ders vermek amacıyla ufak bir şiddet hareketinde bulunulabilir. Kurbana cinsel tacizde bulunulabilir.

Ayrıca;   Kişi başkalarının ofisine girdiğinde konuşma hemen kesilir, konu değiştirilir. Kişi, işle ilgili önemli gelişmeler ve haberlerin dışında bırakılır. Birey, üstleri veya iş arkadaşları tarafından kontrol dışı tepki göstermeye kışkırtılır. Birey şirketin özel kutlamaları veya diğer sosyal etkinliklerine kasıtlı olarak çağırılmaz. Telefon, bilgisayar ve lamba gibi işyerinde bulunan kişiye ait eşyalar, birdenbire kaybolur veya bozulur, yerine yenileri konulmaz.

İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN ETKİLERİ İşyerlerinde uygulanan psikolojik tacizin sadece mağdura olumsuz etkisi yoktur; mağdurun yanında ailesine, işyerine, topluma ve ülke ekonomisine de muhtemel olumsuz etkileri vardır.

MOBBİNGLE İLGİLİ MEVZUAT T.C. ANAYASASI Madde 125: İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır. Madde 128: Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri,atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. Ancak, mali ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır.

Madde 129: Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler. Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz.

5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU Madde 94: Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında 3 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası hükmolunur. Bu suçun işlenişine iştirak eden diğer kişilerde kamu görevlisi gibi cezalandırılır. Bu suçun ihmali davranışla işlenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yapılmaz.

YENİ BORÇLAR KANUNU Madde 417: İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

657 SAYILI DEVLET MEMURLARI KANUNU Madde 10: Amir maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eşitlik içinde davranır. Amirlik yetkisini kanun, tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen esaslar içinde kullanır. Madde 11: Devlet memurları kanun, tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen esaslara uymakla ve amirler tarafından verilen görevleri yerine getirmekle yükümlü ve görevlerinin iyi ve doğru yürütülmesinden amirlerine karşı sorumludurlar. Madde17: Devlet memurları, bu kanun ve kanuna dayanılarak yayınlanan tüzük ve yönetmeliklere göre tayin ve tespit olunup yürürlükte bulunan hükümlerin kendileri hakkında aynen uygulanmasını istemek hakkına sahiptir.

Madde18: Kanunlarda yazılı haller dışında devlet memurunun memurluğuna son verilemez, aylık ve başka hakları elinden alınamaz Madde 21: Devlet memurları kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikayet ve dava açma hakkına sahiptir. Şikayet ve müracaatlara ilişkin ‘ Devlet Memurlarının Şikayet ve Müracaatları Hakkında Yönetmelik’ de bulunmaktadır.

Kınama cezasını gerektiren fiil ve haller: Madde 125: Devlet memurlarına verilecek disiplin cezaları ile her bir disiplin cezasını gerektiren fiil ve haller şunlardır: Kınama cezasını gerektiren fiil ve haller: Görev sırasında amire hal ve hareketi ile saygısız davranmak İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele ve iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak, İş arkadaşlarına ve iş sahiplerine söz veya hareketle sataşmak Görev mahallinde genel ahlak ve edep dışı davranışlarda bulunmak ve bu tür yazı yazmak, işaret, resim ve benzeri şekiller çizmek ve yapmak, Kurumların huzur, sükun ve çalışma düzenini bozmak,

Aylıktan kesme cezasını gerektiren fiil ve haller şunlardır: Görev sırasında amirine sözle saygısızlık etmek, Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren fiil ve haller şunlardır: Amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak, Amirlerine, maiyetindekilere, iş arkadaşları veya iş sahiplerine hakarette bulunmak veya bunları tehdit etmek, Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiil ve haller: Amirine ve maiyetindekilere fiili tecavüzde bulunmak,

İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER Bireysel mücadele önerileri (1) İşyerlerinde psikolojik tacize maruz kaldığını düşünen kişi öncelikle içinde bulunduğu durumu sağlıklı bir şekilde değerlendirmelidir. (2) Kişi yaşanılan sürecin işyerinde psikolojik taciz olduğu yönünde kanaate varırsa belirtilen şu hususlara dikkat etmelidir.

Kişi, öncelikle çatışmadan kaçınmalı ve sakin olmaya gayret etmelidir. Psikolojik taciz üst yönetim tarafından gerçekleştirilmiyorsa konuyu üst yönetime uygun bir şekilde iletmelidir. Psikolojik tacize uğradığını kanıtlayacak yazışma, not, mesaj, e-posta gibi bilgi ve belgeleri saklamalıdır. Yaşanılan psikolojik taciz sürecine ilişkin günlük tutmalıdır. Yaşanılan sürece şahit olan/ olabilecek çalışma arkadaşları ile görüşmelidir.

Kişi, üyesi olduğu sendikadan destek talep etmelidir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının İletişim Merkezi Alo 170’i arayarak, işyerlerinde psikolojik taciz konusunda uzman psikologlardan destek almalıdır. Kişi, ihtiyaç duyduğunda tıbbi ve hukuki destek almalıdır. İşyerlerinde psikolojik tacize maruz kalan kişi sorunu işyerinde çözemediği takdirde konuyu yargıya taşımalıdır.

Söz konusu Genelge kapsamında, psikolojik tacizle mücadeleyi güçlendirmek amacıyla, öncelikle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İletişim Hattı olan ALO 170 üzerinden Psikolojik Taciz konusunda çağrılar alınmaya başlanmıştır. Alınan bu çağrılara cevap vermek üzere psikologlar konu hakkında eğitilmiş ve hattı arayanlara yardımcı olmak üzere görevlendirilmiştir. Söz konusu psikologlar hattı arayanları konu hakkında bilgilendirme, işyerinde psikolojik tacize uğradığını düşünenlere psikolojik destek verme, onları yönlendirme, şikayetleri dinleme görevlerini yerine getirmeye başlamışlardır.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK İLETİŞİM MERKEZİ ALO 170 VERİLERİ Bu kapsamda 19.03.2011 - 19.03.2013 tarihleri arasındaki iki yılık süreçte ALO 170’e toplam 5.890 adet işyerinde psikolojik taciz başvurusu yapılmıştır. Söz konusu başvurulara ilişkin detaylı tablolar şu şekildedir;

SEKTÖREL BAZDA MOBBİNG

SEKTÖR DETAYLARI

ŞİKAYET KONUSU

ŞİKAYETE DÖNÜŞMESİNİN SEBEBİ

ŞİKAYET EDİLEN MERCİ

HALK SAĞLIĞI İL DEĞERLENDİRMESİ ……………………. HALK SAĞLIĞI İL DEĞERLENDİRMESİ …/../20..