Çevre ve İş Güvenliği BİLİNCİ Prof. Dr. Ali ŞEN

Terimler Çevre: İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamdır. Bir başka ifade ile çevre, bir organizmanın var olduğu ortam yada şartlardır.

Ekosistem: Dünyada mevcut tüm canlı toplulukları ve bunların içinde yaşadıkları fizikokimyasal ortamı kapsayan bütün. Çevre ekosistemler bütünüdür

Çevre Sağlığı : Ekolojik dengenin bozulmaması, hava, su ve toprakta insan sağlığını tehlikeye sokacak kirlilik ve bozulmaların olmaması halidir.

Çevre Kirliliği: İnsanı ve diğer canlıları olumsuz yönde etkileyecek, yok edecek çevre koşullarıdır. Cansız Çevre: Doğadaki fiziksel ve cansız unsurlardır.

Çevre Koruma: Potansiyel olarak tehlikeli atık maddelerin çevreye boşaltılmasının asgariye indirilmesi ya da önlenmesi amacıyla kaynakların yönetimidir. Doğal Kaynak: Çevrede doğal olarak gerçekleşen su, hava ve gaz gibi kaynaklardır.

Arıtma: Atıkların fiziksel, biyolojik ya da kimyasal olarak daha az tehlikeli hale getirilmesi Geri Dönüşüm: Atık içindeki kullanılabilir maddenin geri kazanımı ya da tekrar kullanımı

Bertaraf: Meydana gelen atıkların ayrı ayrı toplanması, geçici süre depolanması, taşınması, çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde nihai olarak yakılması, düzenli depolanması ile ilgili tüm işlemler. Patron biraz daha kirlilik ekleyin diyor!

Atık: Herhangi bir faaliyet sonucunda çevreye atılan veya bırakılan zararlı maddelerdir.

Fiziksel Kirlenme Çevreyi meydana getiren toprak, su ve havanın fiziksel özelliklerinin tamamının veya bir kısmının insan, hayvan ve bitki sağlığını tehdit edecek, olumsuz yönde etkileyecek biçimde bozulması ve değişmesi olayı

Kimyasal Kirlenme Doğal çevreyi oluşturan toprak, su ve havanın kimyasal özelliklerinin canlıların hayati faaliyetlerini ve aktivitelerini olumsuz yönde etkileyecek biçimde bozulması

Biyolojik Kirlenme Doğal ortamı oluşturan toprak, hava ve suyun çeşitli mikroorganizmalarla kirlenmesi ve dolayısıyla mikrobiyolojik yapının bozulması mikrobiyal kirlenmeyi, aynı ortamların mikroorganizmalarla kirlenmesi ise biyolojik kirlenmeyi tanımlar.

1.Hava Kirliliği Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buharı şeklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve diğer canlılara zarar verebilecek miktarlara yükselmesi

Türkiye’de hava kirliliği ölçüm çalışmaları 2 Kasım 1986’da yürürlüğe giren “Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğine” göre SO2 ve partikül ölçümleri ile yapılmaktadır.

Hava Kirliliğinin Etkileri Solunum yolu hastalıkları Kurşun birikimi sağlığı olumsuz yönde etkiler Karbonmonoksit kandaki hemoglobin ile birleşerek oksijen taşınmasını aksatır. Kükürtdioksit üst solunum yollarında tahriş edici etki yaratır. Duman, akciğerlerden alveollere kadar girer. Kükürtdioksit ve ozon bitkilere zarar verir.

Sera Etkisi ve Küresel Isınma Atmosferin ışığı geçirme ve ısıyı tutma özelliği vardır. Atmosferdeki gazlar yeryüzündeki ısının bir kısmını tutarak ısı kaybına engel olmaktadır. Atmosferin bu özelliği sayesinde suların sıcaklığı dengede kalmakta, akarsuların ve okyanusların donması engellenmektedir. Atmosferin bu etkisine sera etkisi denir.

Karbondioksit: %80–85 fosil yakıtlar, %15-20 canlıların solunumundan ve mikroskobik canlıların organik maddeleri ayrıştırmasından oluşur.

Metan: Organik artıkların oksijensiz ortamda ayrışması sonucunda oluşur. Pirinç tarlaları, çiftlik gübreleri, çöp yığınları ve bataklıklar Küresel ısınmadaki etki payı % 13 kadardır. Azot Oksitleri Egzoz gazları, fosil yakıtlar ve organik maddeler. Küresel ısınmadaki payı % 5’dir.

Kloroflourkarbon Gazları Doğal bir kaynağı yoktur. Spreylerdeki püskürtücü gazlar, soğutucu aletlerde kullanılan gazlar, bilgisayar temizleyiciler Küresel ısınmadaki payları % 22 oranındadır Ozon Başlıca kaynağı, egzoz gazlarıdır. Küresel ısınmadaki sera etkisi % 7 kadardır.

Su Buharı Küresel ısınmada sera etkisi bakımından en başta gelir. Bol miktarda bulunduğu atmosfer katmanı genellikle bulutların oluştuğu yükseklerdeki atmosfer tabakalarındadır. O nedenle daha çok güneşten gelen ışınları tutmada ve yükseklere yansıtmada etkilidir.

Karbondioksit ve ısıyı tutan diğer gazların miktarındaki artış, küresel ısınma olarak ifade edilen atmosferin ısısının artmasına sebep olmaktadır.

1991, 1994, 1995 ve 1998 yıllarına ait sıcaklıklar meteoroloji ölçmelerinin yapıldığı 1860 – 1996 yılları arasında ölçülen sıcaklıkların en yüksek değerlerine sahiptir.

1998 yılında, son 1400 yılın en SICAK yılı yaşanmıştır!!

Küresel Isınmanın Ekolojik Sonuçları 1) Toprak kuruması 2) Buzulların erimesi 3) Şiddetli kasırgaların oluşması

Asit Yağmurları Atmosferde 2 ile 7 gün arasında asılı kalabilen egzoz, kükürtdioksit, hidrokarbon gazları partikül madde yaymaktadır. Bu kirleticiler, su partikülleri ile tepkimeye girerek asit meydana getirmekte ve yağmurla asit yağmurları olarak yeryüzüne inmektedir.

Asit yağmurları; göl ve akarsularda asit dengesini bozarak, tüm canlıları etkilemekte, bazı türlerin ölümüne yol açmakta, ağaçların yapraklarındaki büyüme ve gelişmeyi engelleyerek ormanlara büyük zarar vermekte, yeryüzünde suya ve toprağa geçmekte ve bunların yapılarını değiştirerek toprak ve suyla ilişkide olan tüm canlıların zarar görmesine neden olmaktadır.

Ozon Tabakasının Delinmesi Bu tabaka güneşten çıkan zararlı ultraviyole ışınlarını absorbe ederek, yeryüzüne gelen miktarını azaltır.

Eğer ozon tabakasındaki ozon molekülü kaybı %50’den çoksa, “ozon tabakasının delinmesi” sürecinden ve “ozon deliği” nden söz edilir. Eğer sayısal bir değer verilmemişse veya tahribat %50’den az ise “ozon tabakasının incelmesi” ifadesi kullanılır.

İnsanlarda cilt kanseri, katarakt hastalıkları ve bunlara bağlı ölüm Bağışıklık sisteminde tahrip Tarlalarda tarımsal ürünlerde zarar Denizlerdeki alglerde ve planktonlarda zarar

Hava Kirleticilerin Zararlı Etkileri Ve Ekolojik Sonuçlar Hava kirliliği insan, hayvan ve bitkilerin yaşam ve sağlığını olumsuz yönde etkilemekte, yoğunluk ve etkilenme süresine göre, toplu ölümlere kadar akut etkileri bulunmaktadır.

Hava Kirliliğinin Önlenmesi İçin Alınması Gereken Tedbirler Yerleşik kaynaklarda alınabilecek önlemler : Yapıların bacalarına süzgeç takmak, Bacalardan çıkan kükürtdioksit gibi çok zararlı gazları, fabrikaların yanında kurulan sülfirikasit ünitelerine vermek Kontrollü ve tasarruflu yakma uygulamasını kullanmak

Trafik araçlarıyla ilgili alınabilecek önlemler : Egzoz gazlarını tutabilecek, katalizatörlü araçların kullanımını sağlamak, Araçların motor sistemini değiştirmek, örneğin buharlı, elektrikli motorlar yapmak, Raylı toplu taşıt sistemlerinden yararlanmak, kurşunsuz benzin kullanmak

Su Kirliliği Suyun yararlı kullanımını etkileyecek miktarda kimyasal, fiziksel yada biyolojik maddelerin katılmasıyla kalitesinin bozulmasıdır.

Dünya nüfusunun hızla artması, buna karşılık su kaynaklarının sabit kalması sebebiyle, su ihtiyacı her geçen gün biraz daha artmaktadır. Halen, dünya nüfusunun %40’ının yaşadığı 80 ülkede şimdiden su sıkıntısı çekilmektedir.

Su Kirliliği Çeşitleri Yer altı Suları Kirliliği Hayvansal ve bitkisel atıklar, doğal ve suni gübreler, pestisitler ve mikroorganizmalar su ile yeraltına doğru taşınarak yer altı suları kirliliğini oluşturur.

Yerüstü Suları Kirliliği :Akarsuların çeşitli etkenlerle kirlenmesi sonucu akarsularda mevcut olan ekolojik denge bozulmakta, bitkiler ve hayvanlar olumsuz etkilenmektedir.

Sulardaki kirletici maddeler, kolera, tifo, dizanteri gibi bulaşıcı ve salgın hastalıklara, kitle halinde zehirlenmelere neden olabilir, Özellikle deterjanlı sular ve yer altı sularına karışan gübre çözeltileri, göl ve akarsuları yaşam ortamı olmaktan çıkarır.

Kirli sular tarımsal sulamada, kullanılınca, toprağın niteliğini bozar ve ürün verimini azaltır.

Toprak Kirliliği Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve olaylar, toprak kirliliği veya toprak kirlenmesi olarak nitelenir.

Örneğin; kükürtdioksit oranı yüksek olan bir atmosfer tabakasından geçen yağmur damlacıkları “asit yağışları” halinde toprağa gelir. Toprak içine giren bu asitli sular ağaç köklerini, bitkisel ve hayvansal toprak canlılarını zarara uğratır. Toprağın reaksiyonunu etkileyerek besin maddesi dengesini bozar, taban sularını içilmez hale getirir. Bitki örtüsünün kalkması · Arazilerin yanlış kullanıma açılması · Ararsal yayılmalarının hızlanması · Erozyonun hızlanması · Flora ve faunada hızlı değişimler

Radyoaktif Kirlenme Nükleer enerji santralleri, nükleer silâh üreten fabrikalar , radyoaktif madde artıkları Radyoaktif maddeler yaymış oldukları elektronla hava, su, toprak ve bitkilere zarar verir.

Gürültü Kirliliği “insanlarda sağlık bakımından geçici bir zaman için veya sürekli olarak zarar meydana getiren sesler” Ulaşım araçları, sanayi kuruluşları, sosyal donatım, eğlence araçları.

Gürültü kirliliği yaratan önemli etmenler: Sanayileşme Plansız kentleşme Hızlı nüfus artışı Ekonomik yetersizlikler Eğitim eksikliğidir.

İnsan üzerideki olumsuz etkileri İşitme duyarlılığında geçici kayıplar ve işitme kaybı Kalp atışlarında, tansiyonda, solunumda hızlanma Stres, uykusuzluk, migren Görmede bozulma İş performansının düşmesi Öğrenme ve sağlıklı düşünmede zayıflama

Fiziksel özelliklerine göre; - evsel atıklar - belediye atıkları - endüstriyel atıklar - inşaat ve enkaz atıkları - tıbbi atıklar - ambalaj atıkları - arıtma çamuru

Kaynağına göre; Tehlikeli • Tehlikesiz – atık yağlar – kontamine olmuş materyaller – tıbbi atıklar – atık pil ve aküler • Tehlikesiz – evsel atıklar – arıtma çamuru – inşaat ve enkaz atıkları – endüstriyel atık

Maddeye göre; - katı - çamurumsu - toz - sıvı - gaz - yanabilir - yanamaz

Geri kazanımın önemi  Doğal kaynaklarımız korunur.  Enerji tasarrufu sağlanır.  Atık miktarı azalır.  Yeni iş sahaları açılır.

Geri dönüştürme işlemi nasıl yapılır? Ayırma: Nitelikli ,geri dönüşebilir atıklar,henüz kaynaktayken ayrıştırılır. Toplama: Ayrıştırılan atıkların toplanma işlemi yapılır. Sınıflama: Atıklar,cam ,plastik,metal ve kağıt olarak ayrı gruplarda sınıflandırılır.

İş Sağlığı ve Güvenliği

İSG PROBLEMLERİ ölüm yaralanma meslek hastalığı kayıp işgünü motivasyon kaybı verimlilik kaybı ürün kalitesinin azalması İSG PROBLEMLERİ Problemler... 51 51

İş kazası; “önceden planlanmamış, çoğu kez kişisel yaralanmalara, makinaların araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına” neden olan bir olay olarak tanımlanır.

506 sayılı iş kanunu MADDE 11 İŞ KAZASI AŞAĞIDAKİ HAL VE DURUMLARDAN BİRİNDE MEYDANA GELEN, SİGORTALIYA HEMEN veya SONRADAN BEDENCE VE RUHCA ARIZAYA UĞRATAN OLAYDIR. SİGORTALININ İŞYERİNDE BULUNDUĞU SIRADA İŞVEREN TARAFINDAN YÜRÜTÜLMEKTE OLAN İŞ DOLAYISIYLA SİGORTALININ, İŞVEREN TARAFINDAN GÖREV İLE BAŞKA BİR YERE GÖNDERİLMESİ YÜZÜNDEN ASIL İŞİNİ YAPMAKSIZIN GEÇEN ZAMANLARDA EMZİKLİ KADIN SİGORTALININ, ÇOCUĞUNA SÜT VERMEK İÇİN AYRILAN ZAMANLARDA SİGORTALILARIN,İŞVERENCE SAĞLANAN BİR TAŞITLA İŞİN YAPILDIĞI YERE TOPLU OLARAK GÖTÜRÜLÜP GETİRİLDİĞİ SIRADA

İŞ GÜVENLİĞİ AMACI 1-ÇALIŞANLARI KORUMAK 2-ÜRETİM GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMAK(VERİM ARTIŞI VS.) 3-İŞLETME GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMAK(YANGINDAN KORUNMA V.S)

T.D=TEHLİKELİ DURUM T.H=TEHLİKELİ HAREKET KAZA=T.D*T.H KAZA TEORİSİ

İSG KAZA ZİNCİR REAKSİYONU Yapısal Zayıflık Kişisel Özürler Güvensiz Hareket ve Şartlar Kazanın Olması Zarar Hasar Zarar/Hasar KAZA Güvensiz Har. ve Şartlar Kişisel Özürler İSG Etki Alanı

KAZA TEORİSİ Bazı Tehlikeli Durumlar: Yetersiz koruyucu ve korkuluk Kusurlu araç Emniyetli olmayan Ekipman Yetersiz havalandırma Uygun olmayan Işıklandırma

KAZA TEORİSİ Bazı Tehlikeli Hareketler: Tecrübesiz çalışmak. Başkasının işine karışmak. Çalışma hızının uygun olmaması. Emniyet ekipmanını kullanmamak. Kaba şaka yapmak.

KAZA TEORİSİ T.H=%78 T.D=%20(%98 İnsan Yaratır+%2Görünmez Kaza) DOĞAL AFETLER:%2

GÜVENLİ OLMAYAN DAVRANIŞLAR GÜVENLİ OLMAYAN KOŞULLAR 1. İş arkadaşlarını uyarmamak ya da ekipmanı emniyet altına almamak 1. Kalabalık iş alanları 2 .Ekipman ya da alet noksanlığını önemsememek 2. Kusurlu makineler/aletler 3. Uygun olmayan şekilde yük kaldırmak 3. Uygun olmayan şekilde depolanmış patlayıcı ya da tehlikeli materyaller 4. Uygun olmayan şekilde ekipman kullanmak Aşırı hızda Eksik ekipman kullanarak Hareketli ekipmandan yararlanarak 4. Yetersiz aydınlatma 5.Yetkisi olmadan ekipmanla çalışmak 5. Yetersiz havalandırma 6. Hoyratça davranmak 6. Yetersiz koruma düzeni 7. Güvenlik araçlarını çalıştıramaz hale getirmek 7. Yetersiz işyeri temizlik ve düzeni 8. İlaç ve madde bağımlısı olmak 8. Radyasyona maruz kalma 9. Alkol kullanmak 9. Aşırı gürültü 10. Sağlık ve güvenlik kurallarını ihlal etmek. 10. Tehlikeli atmosferik koşullar 11. Tahsis edilen kişisel koruyucu teçhizatı kullanmamak. 11. Riskli zemin koşulları 12. Uygun olmayan pozisyonda çalışmak 12. Yangınla mücadele araçlarının olmaması 13. Sağlam olmayan iş alanları / platformlar 60

KAZANIN ARDINDAN SÖYLENENLER; Dikkatim dağıldı. Bana birşey olmaz. Şimdiye kadar hep böyle yaptık. Böyle olacağı aklıma gelmedi,bilmiyordum. Güvenli görünüyordu. Acelem vardı.

KAZA GELİYORUM DER! HER CİDDİ KAZANIN ALTINDA BÜYÜK TEDBİRSİZLİKLER YATAR.

Kazaların: % 88’i insan hatası %10’u mekanik hatalar %2 ‘si öngörülemeyen, Sebebi bilinemeyen

KAZALARIN MALİYETLERİ DİREKT GİDERLER: Yaralanan kişilerin ücretleri; Tedavi masrafları; Tazminatlar,cezalar,mahkeme masrafları,Tamir; İNDİREKT GİDERLER(direkt giderlerin en az 4 katıdır) Başkasını çalıştırma;(eğitim,) Üretim kayıpları(verim); iş gücü kaybı(zaman)

GÖRÜNEN GİDERLER (DOĞRUDAN) GÖRÜNMEYEN (DOLAYLI) BUZDAĞI KAZALARIN MALİYETLERİ TEDAVİ MAHKEME SİGORTA PRİMLERİ TAMİR GÖRÜNEN GİDERLER (DOĞRUDAN) İŞ GÜNÜ KAYBI ÜRETİM KAYBI İŞ GÜCÜ KAYBI TOPLUMUN UĞRADIĞI KAYIPLAR GÖRÜNMEYEN (DOLAYLI) BUZDAĞI

MESLEK HASTALIĞI SİGORTALININ ÇALIŞTIRILDIĞI İŞİN NİTELİĞİNE GÖRE TEKRARLANAN BİR SEBEBLE VEYA İŞİN YÜRÜTÜLME ŞARTLARI YÜZÜNDEN UĞRADIĞI GEÇİCİ VEYA SÜREKLİ HASTALIK, SAKATLIK VEYA RUHİ ARIZA HALLERİDİR.

İSTATİSTİKLER Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO) yayınlarına göre; Dünyada her yıl 1.2 milyon insan iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu hayatını kaybetmektedir. Bunlar aynı otobüste kaza geçirmişler?

İSTATİSTİKLER Sosyal Sigortalar Kurumu verilerine göre, 2005’li yılların başında iş kazası ve meslek hastalıklarının kuruma maliyeti önceki yıllara göre %61 oranında artarak 67 trilyona ulaşmıştır. Bu rakam giderek büyümektedir.

!”””””””””!!! 70

Kontrol! 30000 TEMEL KABUL 30 300 3000 1 İstatistik Ölüm Kayıp İşgünü Durumu 30 İstatistik Medikal Tedavi durumu 300 İlk-Yardım 3000 Tehlikeli davranış ve durumlar Kontrol! 30000 71

Balık ağa girdikten sonra aklı başına gelir! Son Söz: Balık ağa girdikten sonra aklı başına gelir! Teşekkür ederim.