Mantar ve Paraziter Enfeksiyonlarının İmmunolojisi Prof Dr Nuri KİRAZ Mikoloji Uzmanı Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI Alem Hücre Yapısı Örnek   Monera Prokaryot Bakteri Actinomyces Protista Ökaryot Protozoa Fungi Mantar Plants Bitkiler Animals Eklem bacaklılar Memeliler İnsan  

Mantarların Genel Özellikleri-1 Doğada mantarlar ile oldukça sık karşılaşır ve onlarla içice yaşarız. Gıda maddeleri üzerindeki küfler bunun en çarpıcı örneği Mantarlar nemli ortamda (%70) daha iyi ürer Mantarlar, bakterilerin aksine asidik ortamda kolayca ürerler

MANTARLAR Mayalar, Küfler ve Dimorfik mantarlar * Mantarlar immun sistemi bozulan hastalarda fırsatçı mantar enfeksiyonu olarak karşımıza çıkar * Ökaryot hücre yapısında olduklarından tedavileri bakteriyel enfeksiyonlara göre daha zordur. * Nötropeninin düzelmesi fırsatçı mantar enfeksiyonlarının tedavisinde son derece önemli.

Mantar patojenitesinin temel mekanizması 1-Dokudaki ısıya ve diğer şartlara adapte olabilme 2-Konağın savunmasına karşı dayanma şeklinde özetlenmektedir

Primer patojen mantarlar Histoplazmoz, blastomikoz, koksidiyoidomikoz ve sporotrikoz etkenleri Enfekte edici dozlarıyla sağlıklı kimselerde hastalık yapabilirler Bu grup etkenler, gerçek patojen mantar infeksiyonları etkeni olarak gösterilmektedir

Dermatofitozlar Genellikle canlı dokuları tutmazlar. Uzun süreli bir infeksiyon oluştururlar Oluşan konidium ve sporlar yeni konakları enfekte eder

Deri altı mikozlar Kromoblastomikoz, maduromikoz, rinosporidyoza sebep olan mantarların dokuyu istila etme güçleri sınırlı, dokuya uyum sağlama süreleri çok uzundur.

Fırsatçı Mantar Enfeksiyonları İmmun sistemi bozulan hastalarda hastalık oluştururlar Özellikle nötropenik hastalar risk altındadır Kanserli hastalarda sitotoksik ilaç kullanımı, Organ nakli yapılan hastalarda immun supressif ilaç kullanımı, Uzun süreli kortikosteroid kullanımı,… Uzun süreli geniş spektrumlu antibiyotik kullanımı predispozan faktörlerdir.

Mantarlara karşı bağışıklık Doğal bağışıklık Anatomik bariyer Edinsel bağışıklık Hücresel aracılıklı immunite önemli Th1 aracalıklı hücresel immunite Humaral immunite daha az önemli

İmmun sistem hücreleri

Mantarlara karşı doğal bağışıklıkta önemli olan hücreler -Makrofajlar Cryptococcus ve Pneumocystis -Nötrofiller Candida albicans ve Aspergillus fumigatus

Parazitler Protozoonlar (Protozoa) Helmintler (Solucanlar) Artropodlar (Eklem bacaklılar)

Paraziter infeksiyonların genel özellikleri-1 Bazı parazitler hücre içinde yaşayabilirler Plasmodium, Leishmania Parazit antijenleri, çok ve değişkendir Parazitler konakçı spesifitesi gösterirler

Paraziter infeksiyonların genel özellikleri-2 Parazitlere karşı konakçı direnci aynı tür içinde değişkenlik gösterir Konakçılar parazitlere karşı immün effektör mekanizmalar geliştirmişlerdir Parazitik infeksiyonlar genellikle kroniktir (Genelde parazit konağı öldürmeye çalışmaz, kronik infeksiyona sebep olur)

Parazitlere karşı doğal bağışıklıkta önemli olan hücreler -Makrofajlar -Nötrofiller -Mast hücreleri -Trombositler

Makrofajlar-1 İmmün cevabın başında antijen sunucu hücre (APC) olarak görev yaparlar Parazitik infeksiyonu iki yolla etkiler 1-Parazitlerin çoğalmasını engelleyip onlara hasar verir 2-Enflamatuvar cevabı kontrol eden mediatörler salgılar

Makrofajlar-2 Makrofaj aktivasyonu enfeksiyonun erken evresinin bir özelliğidir Asıl olarak T hücrelerinden salınan IFN-g, IL-3 ve IL-4 gibi sitokinlerce aktive olurlar

Leishmania’lı makrofajlar Fagositoz yaparlar Leishmanialar makrofaj üzerindeki CR3 reseptörlerine bağlanarak hücre içine alınırlar Bazı parazitler ise makrofaj üzerindeki “mannoz-fruktoz” reseptörlerine bağlanarak hücre içine alınırlar Leishmania’lı makrofajlar

Makrofajlar-4 Makrofajlar aktive olduklarında plasmodiumların eritrositik evreleri gibi küçük parazitleri Bazı şistozoma larva evreleri gibi büyük parazitleri öldürebilirler Spesifik IgG ve IgE gibi antikorlar makrofajların öldürme kabiliyetlerini arttırır

Makrofajlar-5 Oksijene bağımlı mekanizma Oksijenden bağımsız mekanizma Bazı parazitlerin fagositozundan sonra makrofajlar reaktif oksijen metabolitleri üretirler. Makrofajlar sitokinlerce aktive olduklarında daha çok süperoksit ve hidrojen peroksit üretilir Oksijenden bağımsız mekanizma L-arjinin metabolizmasının bir ürünü olan “nitrik oksit” bu yolun önemli bir toksinidir. NO genel olarak tüm parazitik infeksiyonların kontrolünde önemlidir.

TNF-α Asıl kaynağı aktive makrofajlardır Fakat lenfositlerde de salınırlar TNF-α, leishmania gibi protozoanlara ve S. mansoni gibi helmintlere karşı koruyucu yanıtta önemlidirler TNF-α, S. mansoni larvalarını öldürmek için eozinofil ve makrofajları aktive ederler

Nötrofiller Nötrofil membranında Fc reseptörleri ve kompleman reseptörleri bulunur Fagositoz yaparlar Hem oksijene bağlı hemde oksijenden bağımsız öldürme mekanizmalarını kullanırlar

Mast hücreleri-1 Stoplazmik granülleri çok sayıda mediatör içerir IL-3,IL-4 ve TNF-α gibi bir çok sitokin üretirler

Mast hücreleri-2 Helmint infeksiyonlarında mukozal mast hücreleri, bağırsaktan nematodların atılmasına yardımcı olur Mast hücre ürünleri, bağırsak geçirgenliğinde değişkenliğe ve epitelin dökülmesine yol açarak protozoanların atılmasına yardımcı olurlar Oluşan mediatörler bağırsak duvarı düz kaslarına etki ederek peristaltizm yolu ile parazitlerin dışarı atılmasını kolaylaştırabilirler

Trombositler Trombositler’de T.gondi ve T.cruzi gibi parazitleri öldürebilirler Diğer efektör hücrelerde olduğu gibi IFN-g, TNF-a gibi sitokinler trombositlerin sitotoksik aktivitelerini arttırırlar

Parazitlere karşı spesifik immün yanıt Parazitlere karşı spesifik immün yanıtta önemli olan hücreler: -Eozinofiller -CD8+ T hücreleri -CD4+ T hücreleri

Eozinofiller-1 Fagosite edilemeyecek kadar büyük parazitlerin genelde doku evrelerine karşı bir savunma aracıdırlar Genelde helmint infeksiyonlarıyla ilişkilidirler ( Ascaris, filaria, şistosoma) Artmış eozinofili genellikle yüksek IgE seviyeleri ile ilişkilidir

Eozinofiller-2 S. mansoni, T.spiralis gibi parazit larvalarına bağlanarak içeriklerini bu larva yüzeyine boşaltırlar

Eozinofiller-3 Eozifiller, “major bazik proteini”(MBP) içerirler IgE’ler helmintlere bağlanır Eozinofillerde opsonize olmuş bu organizmalara bağlanırlar Eozinifiller aktive olur MBP’lerini salgılayarak parazitleri lizise uğratırlar

Eozinofiller-4 Eozinofillerdeki “major bazik proteini” MBP’ler helmintlere karşı nötrofil veya makrofajlarca üretilen proteolitik enzimlere ve reaktif oksijen radikallerine göre daha öldürücüdürler

Eozinofiller-5 Fagositik özellikleri nötrofillerden daha azdır Nötrofiller gibi hem oksijene bağlı hemde oksijenden bağımsız yollarla parazitleri öldürebilirler

Parazitlere karşı immun yanıt Genel olarak hücre içi yerleşen parazitlere karşı hücresel immün yanıt, Doku ve kan parazitlerine karşı ise antikor yanıtı daha etkin olarak oluşur.

Granüloma oluşumu ve Kapsülizasyon-1 Bazı parazitik infeksiyonlarda immün sistem paraziti tam olarak yok edemez. Hasarı en aza indirmek için parazitin çevresinde kapsül oluşturarak onu sınırlamaya çalışır T hücreye dayalı bir olay olan kapsülüzasyon lokal salınan antijenlere karşı hücresel bir yanıttır

Granüloma oluşumu ve Kapsülizasyon-2 S. mansoni yumurtasının çevresinde Lenfatik filaryazis de oluşan fibrozis lenf damarlarında tıkanıklıklara yol açar

Parazitlerin İmmün Sistemden kaçış mekanizmaları-1 Anatomik sekestrasyon Bazı parazitler konak antijenlerinden bir yüzey tabakası (antijenik maskeleme) edinir İmmün efektör mekanizmalara karşı direnç geliştirirler

Parazitlerin İmmün Sistemden kaçış mekanizmaları-2 Antijenik mantonun atılması Konakçı immün sisteminde değişiklik ve immünosüpresyon Antijenik varyasyon -Antijen ekspresyonunda evre spesifik değişiklikler -Yüzey antijenlerinde sürekli değişiklik gelişmesi

Parazitik infeksiyonların İmmünopatolojik sonuçları-1 Parazit ve parazit ürünleri konağa zarar verir Parazitlere karşı gelişen immün cevapta konağa zarar verebilir ( Sıtma, Trypanasoma, Leishmania’da hepatosplenomegali görülür) İmmün kompleks gelişimi

Parazitik infeksiyonların İmmünopatolojik sonuçları-2 Özellikle helmint infeksiyonlarında artmış IgE seviyeleri mast hücre degranülasyonuna yol açabilir Hidatik kist patlamalarında anfilaktik şok görülür T. canis ve filaryal bir infeksiyon olan Tropikal eozinofili’de astım benzeri semptomlar görülür

Parazitik infeksiyonların İmmünopatolojik sonuçları-3 Parazitlerin neden olduğu poliklonal B hücre aktivasyonu sonucu, eritrositlere, lenfositlere ve DNA’ya karşı otoantikorlar gelişebilir Parazitik infeksiyonlarda görülen non-spesifik immün süpresyon nedeniyle bazı bakteriyel ve viral infeksiyonlar daha sık görülür

Cochleanthes amazonica TEŞEKKÜRLER Cochleanthes candida