KİMYA ARAŞTIRMA LABORATUVARLARINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK Hasan Seçen Atatürk Üniversitesi Fen Fakültesi, Kimya Bölümü Erzurum/TURKİYE hsecen@atauni.edu.tr

İÇERİK Laboratuvar Kazaları Sistematik Laboratuvar Protokolü 1 Laboratuvar Kazaları 2 Sistematik Laboratuvar Protokolü Kişisel Dikkat 3 Ortak Duyarlılık 4 Yasal Sorumluluklar 5

Ohio State Üniversitesi’nde yangın ve patlama (ABD, 2005) 8 nisan Cuma akşamı Ohio State Üniversitesi’nde Prof. Robert S. Coleman’ın laboratuvarında kimya öğrencileri için günlük işlerin bitirildiği sıradan bir gündü. Bazı öğrenciler tezgah başında idi ; diğerleri sipariş edilen hekzan’ı depodaki çözücü dolabına yerleştirmeye çalışıyorlardı. O esnada bir kıvılcım patlamaya neden oldu ve laboratuvardaki öğrenciler ancak hayatlarını kurtarabildiler. Laboratuvardaki her şey tamamiyle yok oldu ; araştırmaları içeren her şey, laboratuvar notları , Coleman ve öğrencilerinin diğer çalışmaları da bu arada yok oldu.

Deney tüpü patladı, bir öğrenci gözünü kaybetti (Türkiye, 2008). Öğrenciler sınav için laboratuvara girdi. Sınav başladıktan sadece beş dakika sonra bir deney tüpü patladı. Patlamada oluşan cam parçacıkları bir kız öğrencinin sağ gözüne saplandı. Ameliyat olmasına rağmen kız öğrenci sağ gözündeki görme yeteneğini kaybetti. Tüp patlamasının nedeni laboratuvarda önceki günden kalan deney tüpünün içindeki kalıntının temizlenmemesiydi.

Vermont’da laboratuvar çalışanı yalnız çalışırken az daha ölüyordu (ABD, 2007) Vermont üniversitesinde tecrübeli bir araştırmacı laboratuvarda yalnız çalışırken az daha ölüyordu. Araştırmacı, 250 ml ‘den daha az metanol ve biraz eter ile çalışıyordu. Bu çözücüleri daha önce yüzlerce kez kullanmıştı. Fakat distilasyon şişesi patladı. Patlama nedeni, muhtemelen, eter içinde havayla oluşan küçük bir miktar peroksitti.

Yanan kimyacı hayatını kaybetti (Türkiye, 2007) Kaza kozmetik fabrikasında meydana geldi. İş makinesinde oluşan küçük bir kıvılcım solventi tutuşturdu. Yanan solvent, kimyacının yüzüne sıçradı. Yüzü tamamen yanan kimyacı, ne yazık ki kurtarılamadı.

Asetil klorür şişesi kırıldı , bütün sınıflar boşaltıldı (Türkiye, 2007) Görevliler kimya bölümünde bazı kimyasalları taşıyorlardı. Bazı şişeler karton kutulardaydı. Kimya bölümünün girişinde, kutunun altı açıldı; asetil klorür şişesi yere düştü ve kırıldı. İşçiler hemen suyla kimyasalı kontrol altına almak istedi. Fakat hidroliz reaksiyonu meydana geldi. HCl ve AcCl gazları binanın her tarafına yayıldı. O gün için tüm dersler iptal edildi.

Kimya araştırma laboratuvarlarında sağlık ve güvenlik için önemli kurallar Sistematik laboratuvar protokolü ve mevzuatı. Kişisel dikkat. Laboratuvar çalışanları arasında dayanışma.

Sistematik laboratuvar protokolü: Depolama Kimyasallar dayanıklı depolama raflarında saklanmalı.

Sistematik laboratuvar protokolü: Etiketleme Örnek:

Sistematik laboratuvar protokolü: Kimyasalların güvenli taşınması… Birkaç kimyasalı taşımak için basit bir polipropilen taşıma kabı kullanılabilir. Eğer tek bir şişeyi taşıyorsanız , şişe kabı idealdir.

Sistematik laboratuvar protokolü: Elektrik Tüm elektrik sistemi topraklanmış olmalı. Tüm prizler masaların üzerinde olmalı,altında olmamalı

Sistematik laboratuvar protokolü: Aydınlatma Aksi halde lambalar kimyasallarla temas ederek patlayabilir Laboratuvardaki tüm lambalar havayla teması kesilmiş sistemlere sahip olmalı

Sistematik laboratuvar protokolü: Yerler ve masalar… Masalar birinden diğerine hareket için uygun uzaklıkta olmalı. Koridorda sandalye , kutu , atık bidonları bulunmamalı. Yer temiz ve kuru olmalı. Masanın veya yerin üzerinde her hangi bir döküntü varsa , kaymayı önlemek için hemen temizlenmeli

Sistematik laboratuvar protokolü: Distilasyon Laboratuvarların çoğunda solvent (çözücü) saflaştırmak için distilasyon düzeneği kullanılır. Bütün distilasyon balonlarının içine kaynama taşı veya manyetik karıştırıcı koyulmalı. Isıtma için, ısıtma ceketi, sıcak su veya yanmayan yağlar kullanılmalı Solventler asla kuruyana kadar distile edilmemeli (peroksit içerebilirler)

Sistematik laboratuvar protokolü: Buzdolapları Laboratuvarda kullanılan buzdolapları patlamaya dayanıklı olmalı. Tüm kimyasallar etiketlenmeli ve tepsi üzerinde plastik şişe veya kaplarda saklanmalı. Yiyecek ve içecekler bu dolaplarda saklanmamalı.

Sistematik laboratuvar protokolü: İmha etme yöntemi: Yan ürün, artan kimyasallar, atık kimyasallar, kirlenmiş maddeler gereğince saklanmalı ve/veya imha edilmeli. Hidrokarbonlar , halojenli solventler gibi farklı kimyasallar için farklı bidonlar kullanılmalı. Tüm bidonlar etiketlenmeli. Kimyasallar asla lavabo veya pis su borularına dökülmemeli. Kullanılan süzgeç kağıtları , şırıngalar , kırık camlar , termometreler ayrı kaplar içinde tutulmalı. Kimyasal olmasa bile, kimyasal kap veya şişeler genel çöp bidonlarına atılmamalı (Başka birisi bunları yiyecek/içecek kabı olarak kullanıp zehirlenebilir.)

Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan: Tüm acil telefon numaraları görünür bir yerde olmalı.

Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan… Bir kimya laboratuvarında kesinlikle olması gerekenler Güvenlik duşu Göz yıkama ünitesi Yangın tüpü Gaz maskesi Yangın battaniyesi

Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan… Laboratuvar kapılarında içeriyi görmek için küçük pencere olmalı ve kapılar dışa doğru açılmalı.

Sistematik laboratuvar protokolü: Acil plan… Laboratuvarlarda ilk yardım çantası bulunmalı. Tüm çalışanlar ilk yardım eğitimi almalı.

Sistematik laboratuvar protokolü: Kişisel sorumluluklar Laboratuvardaki herkes, gelen ziyaretçiler, her zaman koruyucu gözlük takmalı. Laboratuvarda sıçrama ve dökülmelere karşı laboratuvar önlüğü giyilmeli. Kişisel korunmanın önemli bir unsuru eldivendir.

Sistematik laboratuvar protokolü: Laboratuvarlarda izin verilmeyen durumlar!... Yalnız çalışma Tişört Uzun topuk Kontakt lens Uzun saç

Kişisel dikkat: Kimyasallarla çalışmadan önce Kimyasal etiketlerin üzerindeki tüm tavsiyeleri dikkate alınız

Kişisel dikkat : Deneyde kullanılan kimyasalların MSDS formunu okuyunuz

Kişisel dikkat : MSDS formlarına aşağıdaki adresten ulaşılabilir http://www.msds.com/ 1. Ürünün tanımı 2. İçerik bilgisi 3. Tehlikeleri 4.İlk yardım önlemleri 5. Yangın önleme tedbirleri 6. Kaza tedbirleri 7. Kullanma ve depolama 8. Maruz kalma Önlemleri/Kişisel korunma 9. Fiziksel ve kimyasal özellikler 10. Kararlılık ve etkinlik 11. Toksik özellikler 12. Ekolojik Bilgi 13. İmha etmede dikkat edilmesi gereken hususlar 15. Mevzuat Bilgisi 16. Diğer Bilgiler

Kişisel dikkat : Brombenzen’in MSDS formu

Kişisel dikkat : Kimyasallarla çalışırken… Yapacağınız deneyle ilgili kimyasallar ve cam malzemeler hariç diğer bütün kimyasalları masanızdan uzaklaştırınız Eğer bir kere için standart bir prosüdürle çalışıyorsanız İlkinde , literatürde verilen ile sonuçlar ı görmek ve karşılaştırmak için en küçük miktarlarda çalışınız. Eğer yeni bir deney yapıyorsanız Danışmanınız veya laboratuvarda daha deneyimli bir kişi ile yapacağınız yeni deneyi tartışınız. Tüm riskleri göz önüne alınız… Önceden tüm önlemleri alınız.

Kişisel dikkat : Laboratuvardan ayrılmadan önce !... Talimatlara göre atıkları kontrol altında tutun. Tüm masaları , cam malzemeleri , çeker ocakları v.b. temizleyin. Laboratuvarda lab önlüklerini , koruyucu gözlükleri ve eldivenleri kaldırınız. Laboratuvardan ayrılmadan önce ellerinizi sabun ve suyla yıkayın.

Ortak duyarlılık Laboratuvar çalışanları dikkatli , sorumlu ve eğitimli olmalıdır. Herkes diğer çalışanların yaptıklarından haberdar olmalıdır. Aksi halde , dikkatli bir şekilde çalışsanız bile başka birisinin bir mağduru olabilirsiniz.

Yasal sorumluluklar Türk iş kanunları ve ilgili alt bölümlerine göre: İşveren/yönetici, sağlık ve güvenlik için gerekli tedbirleri almak zorundadır. Tüm çalışanlar sağlık , güvenlik ve olası riskler için eğitim almak zorundadır. İşveren/yönetici, tedbir uygulamalarının hepsini incelemek , kontrol etmek ve denetlemek zorundadır. Laboratuvar çalışanları da talimatları uygulamak zorundadır.

Daha ileri bilgiler… http://www.osha.gov/ http://osha.europa.eu/en

Faydalı kitaplar

Bir güvenlik felsefesi: Testi kırılmadan önce

Testiyi kırdıktan sonra çocuğu dövmenin bir anlamı yok! Nasrettin Hoca dedi ki: Testiyi kırdıktan sonra çocuğu dövmenin bir anlamı yok!

Teşekkür Ve SiZLERE Halil Kırmacı (OHSAS eğitimleri için ) Doç. Dr. Ramazan Altundaş (Tavsiyeleri için) Doç. Dr. Mustafa Sözbilir (Slayt dizaynı için) Bilal Altundaş (Yazı düzeltmeleri için) Meryem Fıstıkçı (Laboratuvar fotoğrafları için) Ve SiZLERE