TIBBİ GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİNİN TEMEL İLKELERİ Dr. Ayşe DEMİRKAZIK

X-ışını görünteleme tekniği Magnetik rezonans görüntüleme (MRI) tekniği Nükleer tıp görüntüleme tekniği Ültrasonik görüntüleme tekniği Diğer görüntüleme yöntemleri

X-ışını görüntüleme teknikleri Tıpta en çok kullanılan tekniklerdendir Üstünlüğü diğerlerine göre çözme gücünün yüksek olması ve bu nedenle anatomik ayrıntıyı en iyi verebilmesinden Patolojik yapıları ayırmada , radyasyonun sakıncalı olduğu durumlarda diğer yöntemler tercih edilir

X-ışını görüntüleme teknikleri X-ışını fotonlarının soğurulması ile Yoğunluk, atomik yapı ve kalınlık farkları ortaya çıkar. Kontrast oluşumu:kemik dokusu ve özellikle metal cisimleri veya hava dolu kaviteleri çevrelerindeki yumuşak dokulara göre ya çok fazla ya da çok düşük yoğunluğa sahip olduklarından iyi ayırabilmektedir.

X-ışını görüntüleme tekniği X-ışınının zayıflaması, bir maddesel ortamın kalınlığına, yoğunluğuna ve bileşimindeki atomların atom ağırlığına ve x-ışını foton enerjilerine bağlıdır. Radyolojide genel olarak 50-100 kV luk gerilim altında hızlandırılmış elektronların metal yüzeye çarpması ile elde edilen x-ışınları kullanılır.

X-ışını görüntüleme tekniği Görüntünün iyileştirilmesi ve kontrast maddeler: Bucky diyafram denilen kurşun şeritlerden yapılmış bir ızgara, filmin ön tarafına konur böylelikle vücudu geçerken Compton saçılması yüzünden görüntünün bulanıklaşmasına neden olan ikincil fotonları soğurur. Diğer yöntem kontrast maddeler kullanılmasıdır. Sindirim sistemi yapılarını görüntülemek için, hastaya ağızdan baryum sülfat verilerek ışınların iyi soğurulması sağlanır.

X-ışını görünteleme tekniği Anjiyografi:kalp veya beyin gibi bir organı besleyen damarların sınırlarını görüntelemek için, kontrast sağlayacak madde enjekte edilerek x-ışınları etkisinde filme alınır. Bilgisayarlı tomografi:Görüntü oluşumunun optik görüntü ile benzerliği yoktur. Görüntü x-ışını şiddet ölçümlerine dayalı olarak bilgisayarda yapılan hesaplamalarla ortaya çıkarılır. Vücuda değişik doğrultularda ince bir demet x-ışını gönderilerek, vücut içinde bulunan özel bir bölgenin x-ışını soğuruculuğu hakkında bilgi edinilir.

Magnetik Rezonans Görüntüleme (MRI) tekniği X-ışınları gibi dokulara zararlı etkileri olmaz Vücudun belirli bir dilimi için oluşan M. alan gradyenti doğrultusu değiştirilerek her bir doğrultu için protonların uzaysal dağılım bilgisi taşıyan NMR sinyal büyüklükleri bilgisayar ortamına kaydedilir, bu dilim içinde yer alan protonların dağılım haritası oluşturulur. MR görüntüsü BT görüntüsünden tamamen farklı bilgiler taşır. BT de yoğunluk önemli iken MRI da atom dağılımı önemlidir. Yoğunlukları farklı olmayan yumuşak dokuları BT ayıramazken, atomik içerikleri farklı yumuşak dokuları bu yöntemle ayırt edillir.

Nükleer tıp görüntüleme teknikleri Biyomoleküller ve ya hücresel organeller, fiziksel veya kimyasal yoldan tanınacak biçimde işaretlenebilmektedir. İşaret olarak genellikle karasız bir tür atom seçilerek, radyoaktif bozunma sonucu yayılan ışınlar dedekte edilirler. Bu teknik de bazı radyoaktif maddelerin özgün anatomik veya patolojik yapılara ilgi göstermesinden yararlanılır. N. Tıp teknikleri, radyoaktif maddenin saldığı fotonların dedekte edilmesi ve nereden kaynaklandığının belirlenmesine dayalıdır, Vücudun belirli kesimindeki radyonüklitlerin aktifliklerini taramada doğrusal tarayıcı ve gama kamera teknikleri kullanılır.

Nükleer tıp görüntüleme teknikleri Doğrusal tarayıcı:Odaklayıcıdan geçen gama ışınları dedektör bir sistemle saptanırlar. Gerilim pulsları yükseltmei sayma, integrasyon gibi işlerden sonra gama ışınları şiddeti ile orantılı bir akım oluşturulur ve bu akım film üzerinde ayrışmaya neden olan bir lambanın parlaklığını kontrol etmektedir. Mekanik bir sistem, dedektöre vücudun ilgili yerlerini taratırken lambayı da film üzerinde paralel gezdirilir. Film üzerine radyonüklitlerin vücuttaki dağılım haritası çıkartılmış olur.

Nükleer tıp görüntüleme teknikleri Gama kamera: petek gözleri şeklinde dizilmiş dedektörlerin her birinin elektriksel çıkışları katot ışınları tüpü ekranının belirli bir bölgesini aydınlanmasına neden olur ve radyonüklitlerin organdaki dağılım bilgisi taşıyan bir görüntü ortaya çıkar. Gama ışınlar fotonları x-ışınları ile aynı özelliklere sahiptir. Ancak elde edilme yolları farklı olup tıbbi görüntülemede kullanım biçimleride farklıdır. X-ışını dokuları geçerken soğurulmaları arasındaki farklar anlamlı bilgi taşırken gama ışınları kullanımında doku içine sokulmuş radyonüklitlerin saldığı gama ışınları izotoplarının doku içindeki uzaysal dağılımı hakkında bilgi verir.

Nükleer tıp görüntüleme teknikleri Pozitron salma tomografisi (PET): Bazı radyonüklitler pozitron salar ve çok karasız taneciklerdir ancak 1 mm kadar bir yol alımından sonra bir elektronla çarpışarak ikisi birden yok olur ve açığa aralarında 180 o olan iki gama ışını ortaya çıkarBu fotonlar dedekte edilerek moleküllerin dağılım haritasının belirlenmesine PET (Positron Emission Tomography) denir. Beyinde epileptik odakların saptanmasındai kalpte koroner arter rahatsızlıklarında enfarktüs geçirmiş bölge ve kalp kası etkinliğinin belirlenmesinde, akciğer kanserlerinin derecelendirilmesinde ..vb kullanılır.

ULTRASONİK GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ Çözme güçleri BT kadar güçlü değildir. yöntemin ekonomik olması, ansal görüntü vermesi, x-ışınlarının zararlı etkilerine sahip olmaması gibi nedenlerle kardiyoloji ve kadın-doğum başta olmak üzere kullanım alanları vardır. Yöntem: vücutta karakteristik empedansların birbirinden farklı dokuları ayıran arayüzlerden yansıyan dalgaların deteksiyonuna dayalıdır ve puls-yankı yöntemleri olarak adalandırılır.

ULTRASONİK GÖRÜNTÜLEME TEKNİKLERİ Tarama yapılırken karakteristik empedans uyumu sağlamak için deriye jel sürülür. Ekokardiyografi: Bu yöntem kalp kapakçıklarının yer değiştirmelerini kayıtlamada, damar çeperlerinin hareketlerini incelemede kullanılmaktadır. Doppler yöntemleri: hareketli yüzeylerden yansıyan sürekli ve ya pulslu ültrases frekansındaki değişmelerden yararlanarak, hareketli yansıtıcı yüzeylerin hızlarını ölçmeyi değişimlerini kaydetmeyi olanaklıı kılar. kalp kapakçıklarının hareketlerini incelemede, kadın doğumda fetal kalbin ve solunumun incelenmesinde, sol ventrikülün kan atım hızını veya damarlarda kan akış hızını belirlemede yaygın olarak kullanılmaktadır.

Diğer görüntüleme yöntemleri Termografi:vücuttan kızıl ötesi ışınların deteksiyonu ilkesine göre çalışır ve vücudun sıcaklık dağılım haritası çizilir.