Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atık Bertaraf Yöntemleri Sevgi AYTAŞ Kimya Mühendisi

Geri kazanım Yöntemleri İÇERİK Bertaraf Yöntemleri Geri kazanım Yöntemleri 20.10.2008

BERTARAF YÖNTEMLERİ (Ek-2/A) (D3) Derine enjeksiyon (D4) Yüzey doldurma (D5) Özel mühendislik gerektiren toprağın altında veya üstünde düzenli depolama (D8) (D3) ila (D12) arasında verilen işlemlerden herhangi biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan biyolojik işlemler, (D9) (D3) ila (D12) arasında verilen işlemlerden herhangi biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan fiziksel-kimyasal işlemler (D10) Yakma, (D12) Sürekli depolama (D15) (D3) ila (D12 ) arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atığın üretildiği alan içinde geçici depolama (ara depolama tesisleri ve toplama işlemi hariç). 20.10.2008

BERTARAF YÖNTEMLERİ (Ek-2/B) B) GERİ KAZANIM İŞLEMLERİ (R1) Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka şekillerde kullanma, (R2) Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi, (R3) Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/ geri dönüşümü ( Kompost ve diğer biyolojik dönüşüm süreçleri dahil), (R4) Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü, (R5) Diğer anorganik maddelerin ıslahı/geri dönüşümü, (R6) Asitlerin veya bazların yeniden üretimi, (R7) Kirliliğin azaltılması için kullanılan parçaların(bileşenlerin) geri kazanımı, (R8) Katalizör parçalarının (bileşenlerinin) geri kazanımı, (R9) Kullanılmış yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer tekrar kullanımları, (R10) Ekolojik iyileştirme veya tarımcılık yararına sonuç verecek arazi ıslahı, (R11) (R1) ila (R10) arasındaki işlemlerden elde edilecek atıkların kullanımı, (R12) Atıkların (R1) ila (R11) arasındaki işlemlerden herhangi birine tabi tutulmak üzere değişimi, (R13) (R1) ila (R12) arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atıkların stoklanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç). 20.10.2008

Fiziksel Kimyasal İşlemler BERTARAF YÖNTEMLERİ Bertaraf Geri Kazanım Yakma Fiziksel Kimyasal İşlemler Düzenli Depolama 20.10.2008

DERİNE ENJEKSİYON Pompalanabilir atıkların kuyulara, tuz kayalarına veya doğal olarak bulunan boşluklara enjeksiyonu ve benzeri 20.10.2008

YÜZEY DOLDURMA Sıvı yada çamur atıkların kovuklara, havuzlara ve lagünlere doldurulması ve benzeri), 20.10.2008

DÜZENLİ DEPOLAMA Çevreden ve her biri ayrı olarak izole edilmiş ve örtülmüş hücresel depolama ve benzeri depolama şeklidir. Depolama işlemi sırasında alınan önlemlerin yeterli olduğu veya atığın özelliği sebebi ile depolama işleminde çevrenin olumsuz yönde etkilenmeyeceğinin ispat edilmesi hallerinde, atıklar depolanabilir veya bu amaçla depo tesisi kurulmasına izin verilebilir. 20.10.2008

DÜZENLİ DEPOLAMA 20.10.2008

DÜZENLİ DEPOLAMA 20.10.2008

Düzenli Depolama Tesisleri BÖLÜM 7 Düzenli Depolama Tesisleri 20.10.2008 11 11

Düzenli Depolama Tesisleri BÖLÜM 7 Düzenli Depolama Tesisleri Atıklar, tehlikeli olsun veya olmasın bertarafı için düzenli depolama yapılması düşünülüyorsa, TAKY Ek-11 A’da yer alan “Atıkların Düzenli Depolama Tesislerine Depolanabilme Kriterleri”ne göre tüm parametreleri içerecek şekilde analizinin yapılması ve hangi aralıkta (inert, tehlikesiz, tehlikeli) kalıyorsa ona göre bertarafının yapılması gerekmektedir. Depolamada (Ek 11-A) da belirtilen sınır değerler aşılamaz. Depolama işlemi yapılan tesislerde Ek-6 analizlerinin yapılmasına gerek bulunmamaktadır. 20.10.2008 12

DÜZENLİ DEPOLAMA Ön işleme rağmen (Ek 11-A) da belirtilen depolanabilme kriterlerini sağlamayan atıklar tek tür atık depolarında depolanabilir. Depo tesisine gidecek olan atıkların % 65'den fazla su içermesi yasaktır. Tehlikeli atıklar evsel katı atıklardan ayrı olarak işleme tabi tutulur ve depolanır. 20.10.2008

BAKANLIĞIMIZA SORULAN BAZI SORULAR-1 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek-11A’ya göre analizi yapılan atık için LOI (kızdırma kaybı) parametresi hariç diğer parametrelerin tehlikesiz atık olarak muamele görecek atıklar kategorisinde kaldığı tespit edilen atığın değerlendirilmesi nasıl yapılmalıdır? Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek-11 A’ya göre yapılan analizlerde çoğu TOC değerinin yüksek çıkması nedeniyle tehlikesiz olduğu halde tehlikeli atık olarak depolama yapılacak atık kategorisinde değerlendirilmesi doğru mudur? Ne yapılmalıdır? 20.10.2008

BAKANLIĞIMIZA SORULAN BAZI SORULAR-2 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek-11 A’ya göre yapılan analizde DOC ve TOC değerleri yüksek olan atıklar ne şekilde değerlendirilmelidir? 20.10.2008

DÜZENLİ DEPOLAMA DİREKTİFİ 2003/33/EC AB Direktifi - Düzenli Depolama Kriterleri’ne göre EK 11-A da yapılabilecek limit artırımları ve koşullar:   Bakanlık aşağıdaki koşullarda Tabloda verilen değerler için limit artırımına gidebilir. Belirli atıklar için, düzenli depolama tesisinin alt yapısını ve karakteristiğini göz önünde bulundurarak tek durum bazında izin verebilir. Sızıntı suyu dahil tüm emisyonların çevreye zararı olmadığı ve tek durum bazında verilen izin kapsamındaki artırımın bu durumu değiştirmeyeceği belgelenmelidir. 20.10.2008 16

DÜZENLİ DEPOLAMA DİREKTİFİ İnert atık olarak muamele görecek atıklar 20.10.2008 17

DÜZENLİ DEPOLAMA DİREKTİFİ Tehlikesiz atık olarak muamele görecek atıklar 20.10.2008 18 * Tehlikeli atıkların tehlikesiz atık depolama alanına depolanması halinde artırım yapılamaz.

DÜZENLİ DEPOLAMA DİREKTİFİ Tehlikeli atık olarak muamele görecek atıklar 20.10.2008 19

DÜZENLİ DEPOLAMA Kızdırma kaybı parametresine eluat analizinde atığın tehlikeli atık olarak muamele görecek atıklar kategorisinde olduğu tespit edilmesi durumunda bakılmakta olup, bu nedenle tehlikesiz olanlar için tabloda LOI parametresi verilmemiştir. Bu kapsamda, söz konusu atıkların Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre teknik alt yapıya sahip düzenli depolama alanının bir bölümünde mono depo yapılması uygundur. EK 11A’ya göre yapılan analiz sonucuna göre, atığın tehlikesiz olması, sadece TOC değerinin yüksek olması durumunda, AB 2003/33/EC düzenli depolama alanlarına atık kabulüne ilişkin direktifte yer aldığı üzere her bir duruma istinaden düzenli depolama alanına yük getirmemesi koşulu ile TOC değerinde 3 katına kadar artırım yapılabilmektedir. Ancak her durum için analiz sonuçları Bakanlığımıza gönderilerek onay alınmalıdır. Şayet TOC değeri 3 katı aşıyor ve düşürülemiyorsa, tehlikeli atıklar için teknik alt yapıya sahip tesislerde depolanması gerekmektedir. DOC değerinde hiçbir şekilde artım öngörülmemektedir. 20.10.2008

BİYOLOJİK İŞLEMLER (D8) (D3) ila (D12) arasında verilen işlemlerden herhangi biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan biyolojik işlemler, 20.10.2008 22

FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEM D9) (D3) ila (D12) arasında verilen işlemlerden herhangi biri ile bertaraf edilen nihai bileşiklere veya karışımlara uygulanan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen fiziksel-kimyasal işlemler (Örneğin: buharlaştırma, kurutma, kalsinasyon ve benzeri ), 20.10.2008 23

FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEM Genel tanımlama İstenmeyen bileşiklerin zararsız bileşiklere dönüştürülmesi veya daha sonraki arıtma işlemleri için uygun yapıya getirilmesi Kimyasal fiziksel arıtmanın amacı kimyevi maddeler yardımı ile atığın depolanabilecek filtrekek ve kanalizasyona deşarj edilecek temiz su şekline getirilmesidir. 20.10.2008

FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEMLER Asitlerin ve Bazların Nötralizasyonu Ağır Metal Giderilmesi Kromat Giderilmesi Nitrit Giderilmesi Fluorid Giderilmesi Amonyak Giderilmesi Siyanur Giderilmesi Organik Bileşiklerin Giderilmesi Renk Giderilmesi Koku Giderilmesi 20.10.2008

Kimyasal fiziksel arıtma sistemlerinin sıvı atıklara uygulanması Transmembran-Dest. Kimyasal oksidasyon Sentrifug./Dekanter Püskürtme kurutma Yakma / Kurutma Sedimentasyon İyon değiştirme Biyolojik Arıtma Sıvı oksidasyion Ultrafiltrasyon Sıvı membran Elektrodiyaliz Adzorpsiyon Floktasyon Destilasyon Tersosmoz Flotasyon Filtrasyon Nötralize Çökeltme Elektroliz Stripleme FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEM Kimyasal fiziksel arıtma sistemlerinin sıvı atıklara uygulanması Kirlilik inorgan. Çöz. + # - Ağır metal Organik ARITMA METODU + uygun / mümkün # başka metodlarla kombine - uygun değil 20.10.2008

FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEM Fiziksel kimyasal işlemlerden önemli merkez kimyasal reaksiyonun oluştuğu reaksiyon tanklarıdır (Reaktör). Reaktörlerin yanısıra kimyevi madde tankları atık tankları ve sedimentasyon havuzları , Arıtmanın eksiksiz tamamlanabilmesi için ayrıca kum ve aktifkarbon havuzu ve filtrepres gerekmektedir Gaz ve Koku Emisyonunun engellenmesi için gaz yıkayıcıya ihtiyaç duyulmaktadır 20.10.2008

Çamur Susuzlaştırma Ünitesi Kum ve Aktifkarbon Havuzu FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEM Reaktör: Kimyasal Reaksyon İnorganik Atık Kimyevi Maddeler Arıtılmış Atık Çökeltme Havuzu: Graviteli çökeltim (fiziksel arıtma) Oluşmuş Çamur Çamur Susuzlaştırma Ünitesi (Filtrepres) Filtrekek (Depolama Alanı) Kontamine Su Kontamine Su Kum ve Aktifkarbon Havuzu Nihai Filtrasyon Temiz Su (Deşarj) Temiz Su Temiz Su Havuzu 20.10.2008

FİZİKSEL KİMYASAL İŞLEM Arıtma mümkün olmadığı taktirde diğer bertaraf yöntemlerine yönlendirilmelidir. 20.10.2008

YAKMA Yakma,maddenin oksijen ile(havadaki) oksitler,ısı ve parlak alevler oluşturarak oksitlenmesidir.

Döner Fırın Tehlikeli atık yakmada en önemli buluş: BASF Şirketi tarafından 1970 yılında bulunan akışın alt tarafında yakma haznesi ile döner fırın Neden? -Döner fırın her türlü atığı yakar ve kusursuz cüruf üretir -Yakma haznesi de devir hareketli fırından çıkan dumanın tamamen yanıp yok olmasını sağlar Günümüzde, dünya çapında yüzlerce döner fırın tehlikeli atık yakma amacıyla kullanılmaktadır.

Döner Fırın

Devir hareketli yakma fırını Arıtmaya giden atık gazlar Yakma Tesisi Atık besleme sistemi Birincil hava Atık dağıtım haznesi EKONOMİZER Devir hareketli yakma fırını Arıtmaya giden atık gazlar Varilin kaldırılması İkincil hava Wet deslagger Tehlikeli Atık yakma tesisi (AVG, Hamburg, Almanya), Yakma- ve kaynatıcı bölümü Kapasite: 2 hat (her biri 6.3 ton/sa, kullanılabilirlik: >7000 sa/yıl, 1997’den beri çalışmakta) 33 33

Döner Fırınlı Tehlikeli Atık Yakma Tesisi Gösterimi Gaz Arıtma Yakma ve Isı kullanma Yıkayıcı SCR Elektrostatik Filtre Elektrostatik Kondansatör Aktif karbon Adsorblayıcı Atık Bunkeri Art Yakma Ünitesi Kurutucu Sprey Döner Fırın Kazan Dairesi Cüruf (Depolama veya kullanma) Uçucu Kül Tuzlar (Kuru kayatuzu yapılarında Arazi depolaması veya Kaya depolaması) Döner Fırınlı Tehlikeli Atık Yakma Tesisi Gösterimi (Isı değişim sistemleri ve ek tanklar gösterilmemiştir) 34

YAKMA Atık Yakma Tesisleri farklı mimari yapılarda olabilirler Schweinfurt,Almanya 3 hat,herbiri 8 Mg/saat Vienna-Spittelau,Avusturya 2 hat,herbiri 18 Mg/saat

YAKMA (EK 7) de yer alan tehlikeli atıkların yakılması sırasında uyulması gereken esaslar ve limit değerler Madde 20’ de verilmektedir. Yakma tesisleri de lisans alınması zorunlu tesisler arasındadır. Lisans alınmadan önce Madde 21 gereğince deneme yakılması yapılması gerekmektedir. 20.10.2008

- Deneme Yakması Planı, DENEME YAKMASI - Bakanlık Onayı, - Baz Alınan Kriterler ( Yüksek klor ve kül bileşeni ve en düşük yakma ısısı ) - Kapasite artırımı ve atık menü değişiminde yeniden deneme yakma planı hazırlanarak deneme yakması tekrarlanır.) 20.10.2008

ALTERNATİF BERTARAF YÖNTEMLERİ Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar (22 Haziran 2005 tarih ve 25853 sayılı R.G.) Kullanılmış lastikler, I ve II Kategori Atık Yağlar Boya Çamurları Solventler Plastik Atıklar Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından uygun görülecek diğer atıklar 20.10.2008

YAKMA VE DEPOLAMA - MEVCUT DURUM Firma Adı Kapasite İZAYDAŞ (Depolama) 790.000 m3 İZAYDAŞ (Yakma) 35.000 ton/yıl PETKİM (Yakma) 17.500 ton/yıl TÜPRAŞ (Yakma) (Kendi atıkları) 7.750 ton/yıl İSKEN (Depolama) Kendi atıkları 115.000 m3 Ekolojik Enerji Ltd.Şti. (Gazlaştırma) ERDEMİR 29.000 ton/yıl 6084 ton/yıl 39 20.10.2008

Ara Depolama Tesisleri BÖLÜM 5 Ara Depolama Tesisleri Madde 24-26 Nihai bertaraf veya geri kazanım için uygun yer bulunamaması durumunda ya da bertaraf / geri kazanım tesislerine ulaştırılmadan önce atık miktarının yeterli kapasiteye ulaşması amacıyla atıklar ara depolarda depolanabilir. Ara depolama tesisleri için Bakanlıktan ön lisans ve lisans alınması zorunludur. 20.10.2008

ARA DEPOLAMA TESİSİNİN ÖZELLİKLERİ Ara depolama ve işleme tesislerinde; Giriş, depolama ve çalışma kısımları, Yangın söndürme sistemleri, Boruların, hazne ve kapların temizlenmesi için temizleme sistemleri, Taşan ve dökülen atıkların toplanması için yeterli absorban, nötralizan, bulunmalıdır. 20.10.2008

SÜREKLİ DEPOLAMA -(D12) Sürekli depolama (bir madende konteynırların yerleştirilmesi ve benzeri ), Katılaştırma Katkı Maddesi, örneğin;alçıtaşı Çuvallar, vinç yardımıyla 150m derinliğindeki tuz minerali yataklarına yerleştirilir Atık yakımından kaynaklanan uçucu külün katılaştırılması ve kayalara doldurulması (Heilbronn,Almanya) 20.10.2008 42

TEŞEKKÜRLER Detaylı ve Güncel Bilgi: www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr 20.10.2008