Dişi Genital Sisteminin Gelişimi Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

Gonad Gelişimi Posteriyor karın duvarını döşeyen sölom epiteli Sölom epitelinin altındaki mezenşim İlkel cinsiyet hücreleri

Farklanmamış Gonad 7. haftadan önce, her iki cinsin gonadları benzerdir ve farklanmamış gonad olarak adlandırılır.

Cinsiyetin Belirlenmesi Kromozomal Cinsiyet Gonadal Cinsiyet: Y kromozomu üzerinde ki Sry lokusunun testis gelişimini uyarmasıdır. Somatik Cinsiyet: Embriyonik testislerin salgıladığı AMH ve testosteron AMH Müller kanallarının gerilemesinden, testosteron ise Wolff kanallarının korunması ve erkek genital yollarının ve erkek fenotipinin oluşmasından sorumludur.

Primordiyal Germ Hücreleri(İlkel Eşey Hücreleri) Arka barsağın dorsal mezenteri boyunca amipsi hareketlerle göç ederek, 6. hafta dolaylarında gelişmekte olan gonadlara ulaşır ve birincil cinsiyet kordonlarının içine sokulurlar.

Ovaryumun Gelişimi Birincil cinsiyet kordonları, başlangıçta gelişmekte olan ovaryumun medullasına kadar uzanır. Burada birbirleriyle ağızlaşıp, rete ovariyi oluştururlar. Rete ovari, daha sonra bozunur ve kaybolur. Gonadın yüzeyini örten sölom epiteli, tekrar çoğalır ve 7. haftada korteks mezenşiminin içine doğru uzanan ve kortikal kordonlar (ikincil cinsiyet kordonları) olarak adlandırılan yeni hücre gruplarını oluşturur.

Ovaryumun Gelişimi Primordiyal cinsiyet hücreleri, bu yeni kordonların içine yerleşir ve oogonyumlara dönüşür. 16. haftada, kortikal kordonlar parçalanır. Her bir hücre grubunun ortasında, bir oogonyumla onu çevreleyen tek sıralı yassı epitel hücreleri vardır. Bu şekilde oluşan yapılar, primordiyal folliküllerdir.

Köken Oogonyumlar, vitellus kesesinin endoder minden köken alır. Follikül hücreleri mezoderm kökenlidir.

Oogonyum İntrauterin 20. haftaya kadar çoğalırlar. Doğumdan sonra, yeni oogonyum oluş maz.

Oogenez Olgun dişi cins hücresinin oluşması anlamı na gelir. Prenatal dönem ve postnatal dönem

Prenatal Dönem Primordiyal germ hücreleri, gelişimin ikinci haftasında, epiblastın veya primer ektodermin içinde oluşurlar ve daha sonra vitellus kesesinin içine göç ederler. Primordiyal germ hücreleri, vitellus kesesinin endodermi içinde 4. haftada farklanırlar ve 6. haftada, cinsiyet kordonlarının içinde belirirler.

Primordiyal Germ Hücrelerinin Seyri Gonadlara ulaşınca, oogonyumlara dönüşürler ve mitozla çoğalırlar. 20. haftanın sonlarına kadar, mitozla bölünmeye devam ederler. Bu dönemde, sayıları 6 – 7 milyon kadardır. Bu dönemde, hem oogonyumlarda ve hem de oluşmuş birincil oositlerin içinde bulundukları folliküllerde atrezi başlar. Doğumda, follikül sayısı 700.000 ile iki milyon arasındadır. Puberte öncesinde, overlerde 400.000 kadar follikül kalmıştır. Bunlardan, ancak 500 – 700 kadarı ovülasyon döngüsüne girer.

Genital Boşaltım Yollarının Gelişimi Farklanmamış Dönem: 5. ve 6. haftalarda, dişi ve erkek embriyolarının birbirine benzer şekilde mezonefrik (Wolff) ve paramezonefrik (Müller) kanal denilen iki çift genital boşaltım yolu vardır. Erkekte mezonefrik kanal Dişide paramezonefrik kanal gelişir. Her iki kanal çiftinin birlikte bulunduğu bu dönem, farklanmamış dönemdir.

Testislerin Gelişimi Y kromozomun kısa kolu üzerindeki testis belirleyici faktörler için SRY geni, farklanmamış gonadın testis olarak gelişiminde bir anahtar işlevi görür. TBF, primer cinsiyet kordonlarını uyararak, onların farklanmamış gonadın medulla derinlerine doğru uzamasına sebeb olur.

Testislerin Gelişimi Kordonlar dallanarak anastomoz yapıp, rete testisi oluşturur. Cinsiyet kordonlarından (seminifer =testiküler kordonların) seminifer tübüllere, tubuli rekti ve rete testise farklanır.

Seminifer Tübüller İnterstisyel hücreleri oluşturan mezenşimden ayrılırlar.8. haftadan itibaren leydig hücreleri, androjenik hormonları salgılamaya başlarlar. Bu hormonlar mezonefrik kanalların ve dış genitallerin erkek yönde farklanmasını teşvik ederler.

Seminifer Tübüller Seminifer tübüller, püberteye kadar solid halde kalırlar. Püberteden itibaren lümen gelişir.

Seminifer Tübüller İki çeşit hücre bulunur: Sertoli hücreleri Spermatogonyum Fetal testiste sertoli hücreleri seminifer tübüllerde çoğunluğu oluşturur.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi Fetal testiste sertoli hücreleri MIS sentezler. Testosteron erkekte mezonefrik kanallardan erkek genital kanalların oluşumunu uyarırken, MIS paramezonefrik kanalın epitelyal-mezenşimal dönüşümü ile kaybolmasına sebeb olur.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi Mezonefroz dejenere olduğunda, mezonefrik kanallardan bazıları kalıcıdır ve duktuli efferentesleri oluştururlar. Duktuli efferentesler, mezonefrik kanala açılırlar ve mezonefrik kanal bu bölgede duktus epididimise dönüşür.

Erkek Genital Kanal ve Bezlerinin Gelişimi Epididimis distalinde mezonefrik kanal, kalın bir düz kas tabakası kazanır ve duktus deferens oluşur. Mezonefrik kanalların kaudal uçlarının lateralinden dışa doğru seminal veziküller gelişir.

Genital Boşaltım Yollarının Gelişimi Mezonefrik kanal, mezonefrik böbrekte oluşan idrarı kloakaya taşır. Paramezonefrik kanallar, kalınlaşmış sölom epitelinin kraniyo-kaudal yönde 3. torasik segmentten ürogenital sinusun arka duvarına doğru uzamasıyla oluşur.

Uterovajinal Primordiyum Her iki paramezonefrik kanalın ucu, pelvik üretrayla birleşmeden kaynaşarak, Y biçimli uterovajinal primordiyumu oluşturur. Bu yapı, ürogenital sinusun arka duvarına yaslanıp sinus (Mülleriyan) tüberkülü adı verilen bir kabartı oluşturur.

Hormonlar Fetal testiste, Sertoli hücreleri MIS salgılar. Bu madde, 6. – 7. haftada paramezonefrik kanalın gerilemesine yol açar. Fetal leydig hücrelerinin salgıladığı testosteron ve dihidrotestosteron ise, mezonefrik kanalların genital boşaltım yollarına farklanmasını ve dış genital organların gelişmesini sağlar. Dişide MIS salgılanmadığı için, paramezeonefrik kanallar ileri gelişme gösterip, uterusa ve uterin tüplere farklanır.

Dişi Genital Boşaltım Yollarının ve Ek Bezlerinin Gelişimi Dişi genital yollarının çoğu, paramezonefrik kanallardan gelişir. Tuba uterinalar, paramezonefrik kanalın birleşmemiş kraniyal kısmından gelişir. Bu kanalların birleşmiş kaudal kısmından, uterovajinal taslak şekillenir. Buradan, uterusun tamamı ve vajenin üst kısmı gelişir. Endometriyal stroma ve miyometriyum, bitişik splanknik mezenşimden türer.

Vajenin Gelişimi Uterovajinal kanalın ürogenital kanala temas ettiği yerde müller tüberkülü oluşmuştur. Müller tüberkülü, sinovajinal çıkıntı (bulbus) denilen bir çift endodermal yapının meydana gelmesini uyarır. Kısa sürede birleşen bulbuslar hızla büyüler ve içi dolu tek vajinal plağı meydana getirirler. 5. ayda, plağın ortasındaki hücreler parçalanır ve lümen oluşur. Bu lümen, vajina boşluğunu ve çevresindeki hücreler de vajina epitelini meydana getirir.

Vajen Epiteli 1 / 3’lük üst kısmı uterovajinal taslaktan, 2 / 3’lük alt kısmı ise ürogenital sinustan köken alır. Bütün vajen epiteli, vajinal plaktan kaynaklanır. Vajinal plak  Endodermden köken alır.

Himen Geç fetal dönemde, vajina lümeni hiymen denilen bir zarla ürogenital sinus boşluğundan ayrılır. Vajinanın kaudal son parçasının gelişmesi sonucunda, ürogenital sinus duvarının invajinasyonuyla şekillenir. Vajinanın fibromüsküler tabakası, çevredeki splanknik mezenşimden gelişir. Perinatal dönemde, hiymen delinir ve vajina girişinde ince bir mukoza katlantısı olarak kalır.

Ek Bezler Dişide üretradan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklar, üretral ve paraüretral bezleri oluşturur. Bu bezler, erkekteki prostat bezlerinin karşılığıdır. Dişide ürogenital sinustan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklanmalar, erkekteki bulboüretral bezin benzeri olan büyük ve küçük vestibüler bezleri meydana getirirler.

Dış Genital Organların Gelişimi Gelişimin 7. haftasına kadar, dış genital organlar her iki cinste de birbirine benzer. Ayrım, 9. haftada başlar ve 12. haftaya kadar tam olarak farklanmaz. Gelişimin 3. haftasında primitif çizgi yöresinden köken alan mezenşim hücreleri, kloaka membranının etrafına göç ederler ve ürogenital katlantı denilen bir çift katlantıyı meydana getirirler.

Genital Kabartı Bu katlantılar, kraniyalde tam olarak birleşir ve genital çıkıntıyı oluşturur. Genital çıkıntı uzar ve fallusu meydana getirir. Fallus  Erkekte penisi oluşturur.  Dişide klitorisi oluşturur.

Kloaka Membranı 6. haftada, ürogenital membran ve anal membran olmak üzere iki membranı vardır. Ürogenital katlantı anteriyorda üretra katlantılarını ve posteriyorda da anal katlantıları oluşturur. Üretra katlantılarının her iki tarafında, labiyoskrotal (genital) şişkinlik denilen yapı gelişir. Bu şişkinlikler, erkekte skrotuma ve dişide ise labiyumlara dönüşür. Üretral katlantılarının birleşmeyen kısımları, labiyum minorları oluşturur.

Genital Şişlik Posteriyor olarak birleşir ve posteriyor labiyal komissuru, anteriyorda birleşerek anteriyor labiyal komissuru ve mons pubisi meydana getirir.

Klinik Hermafroditizm Androjene Duyarsızlık Sendromu Hipos ve Epispadiyaslar Gonadal Disgenezi (Turner Sendromu) Uterin tüp anormallikleri Vajen ve over anormallikleri