TÜRKİYE’de BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİK EĞİTİMİ ve GELİŞİMİ Yusuf Ziya İder Bilkent Üniversitesi Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Bilkent Ankara

TÜRKİYE’de BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİK EĞİTİMİ ve GELİŞİMİ Türkiye’deki BMM lisanüstü ve lisans programları ve gelişimi Türkiye’de BMM eğitiminin gelişmesini etkileyen faktörler

BiYOMEDİKAL MÜHENDİSLİK LİSANSÜSTÜ PROGRAMLARI ÜNİVERSİTE PROGRAM Orta Doğu Teknik Üniversitesi (1970 den beri seçmeli dersler, 1985’de program) BMM Lisansüstü programı Biyomekanik Lisansüstü programı Biyoteknoloji Lisansüstü programı Medikal Enformatik Lisansüstü programı Boğaziçi Üniversitesi (1982’de BMM Enstitüsü kuruldu. 13 tam zamanlı öğretim üyesi. Multimedya Destekli - Tezsiz - Akşam ) BMM Lisanüstü Programı Tıbbi Sistemler ve Bilişim Yüksek Lisans Programı İstanbul Teknik Üniversitesi (1980 sonları) Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği içinde Biyomedikal Mühendisliği Yüksek Lisans Programı İstanbul Üniversitesi (1993) Hacettepe Üniversitesi Biyomühendislik Lisansüstü programı Yıldız Teknik Üniversitesi (2003)

BMM SEÇMELİ DERSLER VEREN EĞİTİM KURUMLARI ÜNİVERSİTE / BÖLÜM DERSLER Ankara Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Biyomedikal Enstrümantasyon, Tıbbi Görüntüleme Fatih Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü BMM’nin temelleri, Tıbbi Görüntüleme Sistemleri Gaziantep Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü BMM’ye Giriş I&II Hacettepe Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Biyomedikal Mühendisliğin Temelleri, Tıbbi Görüntüleme Temelleri, Biyomedikal Sinyal İşleme, Biyoelektrik Bilkent Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Biyomedikal Sinyaller ve Enstrümantasyon, Tıbbi Görüntüleme, Manyetik Rezonans Görüntülemeye Giriş Ege Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Biyomedikal Elektronik Dokuz Eylül Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Biyomedikal Mühendiskiğin Temelleri Gazi Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Biyomedikal Mühendisliğine Giriş, Tıbbi Görüntüleme Sistemleri Kadir Has Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Karadeniz Teknik Üniversitesi / Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Bölümü Tıbbi Elektronik, Tıbbi Görüntüleme Sistemleri

BİYOMEDİKAL CİHAZ TEKNOLOJİSİ MESLEK YÜKSEK OKULLARI (2 ve 4 yıllık) (2004 ÖSYS klavuzundan) ÜNİVERSİTE YILDA ALINAN ÖĞRENCİ Başkent Üniversitesi (4 yıllık) 30 Fatih Üniversitesi 15 Akdeniz Üniversitesi 40,40iö Fırat Üniversitesi 40 Gaziantep Üniversitesi İstanbul Üniversitesi 60 Marmara Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Ege Üniversitesi Erciyes Üniversitesi 20 Gaziosmanpaşa Üniversitesi (Tokat) 35 Karadeniz Teknik Üniversitesi Karaelmas Üniversitesi (Zonguldak) Toplam yıllık öğrenci 505 YÖK/Dünya Bankası projesi – 1990

BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİK LİSANS PROGRAMLARI ÜNİVERSİTE PROGRAM ÖĞRENCİ / YIL BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ (2000) BMM Lisans programı 2+28 = 30 YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ (2004) 5+25 = 30 Yeni açılması planlanan: Çukurova üniversitesi,...

BMM ve BCT EĞİTİMİ - ÖZET Türkiye’deki 83 üniversiteden 23ünde BMM ve BCT ile ilgili eğitim faaliyetleri vardır. Şimdiye kadar 250 - 350 arasında BMM Yüksek lisans derecesi verilmiştir. Şimdiye kadar 15-25 arasında BMM Doktora derecesi verilmiştir. Lisans programlarına yılda 60 öğrenci kabul edilmektedir. BCT programlarına yılda 505 öğrenci kabul edilmektedir.

BMM LİSANS PROGRAMLARINDA VERİLEN DERSLER Organik Kimya (Y), Biyokimya (B), Mol. Biyoloji (Y), Biyofizik, Fizyoloji Biyomalzemeler, Biyoteknoloji, Gen Teknolojisi Lineer Cebir, Diferansiyel Denklemler, Nümerik Analiz, İstatistik Sinyaller ve Sistemler, Biyomedikal İşaret İşleme, Matematiksel Fizyoloji ve Modelleme Devre Teorisi, Sayısal Tasarım(B), Elektronik, Mikroişlemciler(B), Elektromanyetik Teori(B) Biyomekanik, Akışkanlar Mekaniği(B), Biyolojik Taşınım Olayları(Y), Biyomedikal Termodinamik(Y) Bioelektrik olaylar ve sinir sistemi Biyomedikal Enstrümantasyon, Medikal Görüntüleme Sistemleri Bilgisayar Programlama, Tıpda Bilgisayar Uygulamaları(B), Medikal Enformatik Ekonomi, Sağlık İşletmeciliği(B), Medikal Teknoloji Yönetimi(B), Mühendislik Yönetimi(Y) Seçmeli İleri Dersler Bitirme Projesi Elektronik Başkent’de daha çok, Mekanik Yeditepe’de daha çok. Konuların çok olmasından dolayı problem çözme ve öğrenme becerilerinin geliştirilmesine önem vermek gerekir

BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİĞİN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER: Klinik Mühendisliği Hizmetleri Biyomedikal Cihaz ve Yazılım Sanayii Avrupa Topluluğu Katılım Süreci Sağlık Hizmet Sektörü Meslek Kuruluşu (EMO)

TÜRKİYE’DE HASTANELERİN KURUMLARA GÖRE DAĞILIMI- 2004 Toplam Hastane sayısı = 1217

Universite hastaneleri HASTANE BAŞINA DÜŞEN TEKNİK PERSONEL SAYILARI HASTANELERDE TEKNİK PERSONEL SAYILARI - 2004 Sağlık Bakanlığı SSK Universite hastaneleri Özel KİT Diğer Bakanlık Belediyeler Dernek Vakıf Yabancı Azınlık Mühendis 134 39 72 34 2 19 % 44 13 24 11 1 6 Teknisyen 1222 809 1017 486 16 87 4 22 28 3 Toplam Mühendis sayısı = 302 Toplam Teknisyen sayısı = 3643 HASTANE BAŞINA DÜŞEN TEKNİK PERSONEL SAYILARI Sağlık Bakanlığı SSK Üniversiteler Özel +dernek +vakıf Toplam Mühendis 0.20 0.27 1.38 0.19 0.25 Teknisyen 1.79 5.54 19.55 2.06 3

KLİNİK MÜHENDİSLİĞİ HİZMETLERİ Hastanelerde teknik personel kullanımı yeterli değil Sağlık Bakanlığı istatistiklerinde Biyomedikal Mühendis ve Biyomedikal Cihaz Teknisyeni kategorileri yok Devlet hastanelerinde Biyomedikal Mühendis istihdamı ücret ve personel politikasının yetersizliğinden dolayı belirsiz Klinik Mühendisliği Hizmetlerinin Özel Kuruluşlarca verilmesi düzenlenmemiş durumda Sağlık bakanlığının merkez birimlerinde sistemin düzenlenmesi ve denetlenmesi için yeterli eleman yok

BİYOMEDİKAL CİHAZ VE YAZILIM SANAYİİ 3000-10000 Medikal malzeme ve cihaz satıcı firma 160- 180 Medikal malzeme ve cihaz ithalatçı firma 20- 30 Medikal malzeme ve cihaz Üretici firma Üretici firmaların uzmanlık alanları: Hasta Monitörleri (ekg, kan basıncı, sıcaklık, oksijen satürasyonu) Diagnostik EKG ve Eforlu EKG Anestezi makinaları Elektrokoterler Lithotriptor Röntgen Cihazları Sterilizatörler Ameliyat masaları Diş Ünitleri Hastane yatak ve mobilyaları Fizyoterapi Cihazları (Ultrasonik, termal, elekriksel) Laboratuvar Cihazları (ısıtıcı, fırın, santfüj, terazi, vakum cihazları) Tıbbi gazlar ve ekipmanları Mekanik Protezler Ameliyat Aletleri Kullan-at malzemeler (tüp, şırınga, stent, tıbbi tekstil) Koşubandı ve ekzersiz sistemleri Hastane Enformasyon Sistemleri (HIS, PACS, ...) SADER, TÜMDEF, SEIS İhale kanununun problemleri, CE gereksinimi ile ilgili mevzuatın problemleri ile uğraşırlar. BMM ve BCT mesleklerinin tanınması ve gelişmesi gündemlerinde değildir.

AVRUPA TOPLULUĞUNA KATILIM SÜRECİNİN ETKİLERİ SB Türk mevzuatının Avrupa mevzuatına uyum komisyonları kurmuş ve çalıştırmaktadır. Bu işlerde çalışan tam zamanlı personel ve özellikle mühendis katkısı azdır. Aktif vücuda yerleştirilen tıbbi aygıtlar yönergesi hazırlanmış ve uygulamaya konmuştur. In vitro tıbbi aygıtlar yönergesi hazırlanmış ve uygulamaya konmuştur. Web tabanlı Tıbbi Cihaz kayıt sistemi hazırlanmış ve uygulanmaktadır Tıbbi cihaz uyarı sistemi çalışmaları devam etmektedir İthal edilen ve üretilen tıbbi cihazlar için CE damgası mevzuatı hazırlanmış ve uygulanmaktadır Onaylanmış Kuruluş mevzuatı hazırlanmış ve uygulamadadır fakat bu konuda uygulama eksiktir.

SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM PROJESİ Devlet, SSK, ve kurum hastanelerinin tek çatı altında toplanması Aile hekimliği sisteminin kurulması Hastanelerin özerkleştirilmesi ve Sağlık Bakanlığı’nın düzenleyici ve denetleyici konuma geçmesi Tüm toplumu kapsayan bir sağlık sigorta sisteminin kurulması

TIBBİ CİHAZ ENSTİTÜSÜ Ülke çapında yetkili otorite olarak düşünülen bu enstitünün amaçları: Hastanelerdeki Klinik Mühendisliği hizmetlerinin düzenlenmesi, denetlenmesi, planlanması ve ve bu alanda eğitim Tıbbi cihaz alımları için veri tabanları oluşturmak, Tıbbi cihazların kıyaslamalı değerlendirmesi, tıbbi cihazlarla ilgili mevzuat ve standartların veri tabanları Tıbbi cihaz güvenlik sistemi oluşturulması BMM ve BCT için, Web tabanlı ve yaşam boyu eğitim programları hazırlamak, üçüncü kişileri bu amaçla desteklemek Uygulamalı araştırma ve geliştirme projelerini desteklemek Tıbbi cihaz, malzeme ve BMM uygulamaları ( güvenlik ve peryodik bakım gibi) için milli standartlar geliştirmek. Hizmet verimliliğini artırıcı teknik hususları kapsayan normlar geliştirmek Milli plastik ve elektronik sanayiini tıbbi cihaz ve malzeme yatırımlarına teşvik etmek, bu sektördeki ihracat potansiyelini artırıcı teşvik programları uygulamak

KARAR VERME SÜRECİ: SAĞLIK ENFORMASYON SİSTEMİ Sağlıkta karar ve yönetim doğru bilgi, biginin analizi, ve bilgiye kolay ulaşım ile mümkündür Sağlıkta dönüşümün tüm bileşenlerini kapsayan ve harmonize eden entegre sağlık enformasyon sistemine ihtiyaç vardır Dikey ve yatay bilgi ulaşımı pratik olarak gerçekleşmelidir Sağlık envanteri oluşturulmalı ve kişilerin tıbbi kayıtlarının basamaklar arası transferi mümkün olmalıdır. Hasta ile ilgili medikal bilgiler ve sigorta bilgilerine hızlıca ulaşılmalıdır Sağlıkla ilgili olaylarda erken uyarı sistemi olanaklı olmalıdır Aile hekimi – hasta eşleştirmesi sistem üzerinden yapılabilmelidir Elekronik randevu sistemi olmalıdır Kaynakların kullanımı takip edilmelidir

BİRLEŞTİRİLMİŞ SAĞLIK SİGORTA SİSTEMİ Tüm toplumu kapsayan ve finansal olarak varlığını sürdürebilen bir sistem kurulmalıdır Bu sistem özelleştirme ve sorumluluğun dağıtılması esasları ile paralel kurulmalıdır Sağlık hizmeti veren kuruluşlarla sağlık sigorta kuruluşları ayrı olmalıdır Sağlık hizmeti veren kuruluşlarla sağlık sigorta kuruluşları birbirlerini kontrol eden ve dengeleyen durumunda olmalıdır

AT’ye KATILIM ve SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM PROJESİ ile ilgili SONUÇ ve TARTIŞMA Ülkemizde rasyonel (verimli ve kalite arayan) bir sağlık sisteminin kurulmasına yönelik çalışma süreci hız kazanmaktadır Bu süreçler tıp teknolojilerinde gelişmelere ve Biyomedikal Mühendislerin daha çok tanınmalarına ve kabul edilmelerine yol açacaktır Rasyonel bir sağlık sisteminin kurulması Biyomedikal mühendislerin sürece daha çok katkı vermesiyle mümkün olacaktır

EMO’nun ROLÜ Biyomedikal Mühendislerin EMO çatısı altında bir meslek odası yapılaşmasına kavuşmuş olmaları olumludur Biyomedikal Mühendisliği mesleğinin gelişmesi için EMO bir “Yetkili BMM Belgesi” uygulamasını başlatabilir. Meslek standartları geliştirilmelidir Belge verme ve denetleme için yetkili kuruluş uygulamasına geçilmelidir Meslek içi eğitim üçüncü kuruluşlara verilmeli ve denetlenmelidir Meslekle ilgili yayınlar yapılmalı ve yaptırılmalıdır BMM istihdam projeksiyonu yapılmalı ve eğitim kuruluşları yönlendirilmelidir

SONUÇ Ülkemizde Biyomedikal Mühendis ve Biyomedikal Cihaz Teknikeri eğitimi için küçümsenemeyecek bir potansiyel mevcuttur Biyomedikal Mühendis eğitim programları ve eğitim politikaları ülkemiz sağlık gündemindeki potansiyel gelişmeler öngörülerek hazırlanmalıdır Biyomedikal Mühendisliğin toplumda kabulünün başarıyla gerçekleşmesi için eğitim programları Biyomedikal Mühendislerin problem çözme becerilerinin en üst düzeyde geliştirilmesini amaç edinmelidir