KARACİĞER TRANSPLANTASYONUNDA PREOPERATİF REHABİLİTASYON Son dönem karaciğer yetmezliği olan her transplantasyon adayı, fizyoterapist tarafından operasyon ve sonrası bakım hakkında bilgilendirilmeli ve hastanın güveni kazanılmalıdır. Solunum Değerlendirmesi: Cerrahi girişimden önce solunum fonksiyon testleri yapılmalıdır. Çünkü bu hastaların bir kısmında pulmoner Av(arterio-venöz) şantlar ve akciğer fibrozu izlenmektedir. Her iki patoloji de post-op.solunum sistemi komplikasyonlarını arttıran faktördür. Hastanın balgam çıkarması durumunda post-op atelektazi gelişme olasılığı vardır. İmmünosupresyon uygulanan bir hastada böyle bir komplikasyon enfeksiyon riskini arttırır. Böyle bir durumda preop dönemde hastaya postural drenaj uygulaması gerekebilir. Hastanın ileriki durumunun değerlendirilebilmesi için göğüs filmleri çekilmelidir. Ayrıca hastaya pre-op dönemde uygun pozisyonlamayla birlikte, solunum egzersizleri, öksürme, intensif spirometre eğitimi, postür, omuz ve alt ekstremite egzersizleri verilmelidir.

Elektrolit Dengesi: Sirotik hastaların ameliyat öncesi dönemde, pıhtılaşma ve metabolik denge açısından değerlendirilmesi şarttır. Karaciğer hastalarının bir çoğunda pıhtılaşma sistemine ait eksiklikler görülür. Dolaşım: Kalp yetmezliği karaciğer transplantasyonunda kesin bir kontraendikasyondur. Sol ventrikül işlevleri kötü olan hastalarda, hiponatremi akciğer ödemi gelişmesine neden olabilir. Şöntleri gelişmiş hastalarda,düşük periferik direnç nedeniyle hipotansiyona eğilim vardır. Bu sebeple hastada kronik akciğer hastalığı, kalp yetmezliği gibi kontraendikasyona sebep olabilecek hastalıklar gözden geçirilmeli, hastanın egzersiz toleransı preoperatif dönemde mümkün olduğunca arttırılmalıdır. Egzersize direncin iyi olmaması ve sistolik kan basıncının 100mmHg’nın altında olması kötü prognoza işaret eder. Kas-İskelet Sistemi: Kas kuvveti, NEH, İmmunosupresif Tedavinin ileride yol açabileceği osteoporoz ve diğer kemik sistemi sorunları değerlendirilmelidir. Preoperatif dönemde kas kuvveti arttırılmalıdır. Genel Durum ve GYA: Hasta ağrı, hassasiyet, bilinç düzeyi ve GYA konularında değerlendirilmelidir.

KARACİĞER TRANSPLANTASYONUNDA POSTOPERATİF REHABİLİTASYON Ameliyat sonrası ilk 7 gün boyunca, hasta yoğun bakım biriminde gözlem altında tutulur. Endotrakeal tüpüyle beraber respiratuara bağlanır. Arteryel O2 basıncı (80mmHg’nin üzerinde), arteryel karbondioksit basıncı, nabız sayısı, merkezi venöz basınç, vücut sıcaklığı ve çıkarılan idrar miktarı değerlendirilir. Endotrakeal entübasyon ve aralıklı pozitif basınç solunumu genellikle ilk 24 saat süresince devam ettirilir. Kardiyovasküler sistemi yeterli ve bilinç düzeyi normale döndüğünde, hasta ekstübe edilir. Hemen hemen tüm hastalarda ilk 24 saat sonunda ekstübasyon mümkündür. Ekstübe edilen hastanın sorumluluğu fizyoterapiste bırakılır. Bu dönemde akciğer kapasitesinin genişletilmesi ve sekresyonun atılması gereklidir. Hasta, ameliyat sonrası ilk 48 saat boyunca, karaciğerle karın duvarları arasındaki fibröz yapışıklıklar meydana gelene kadar sırt üstü yatırılır.

En büyük zorluk , karındaki insizyon yerinin ağrıması nedeniyle, göğüs kafesinin yeterli genişletilememesidir. Bu durum akciğer loblarının kollapsına neden olur. Buna sağ plevral efüzyon eşlik eder. Bu sebeple hastaya uygulanacak fizik tedavinin önemi çok büyüktür. Respiratör veya diğer yöntemlerle (maske) oksijen verilirken, nemlendiricilerin kullanılması ve sık sık fizik tedavi uygulanması balgam birikimini önleyecektir. Eğer akciğerde lobun bir bölümü veya bütünü balgam birikmesi nedeniyle kollapsa uğrarsa; antibiyotik tedavisinin doğurabileceği tehlikeler, sağlayabileceği faydalardan daha fazladır. Bu sebeple en doğru yaklaşım şekli fizik tedavidir. Bu dönemde de hastaya uygun pozisyonlamayla birlikte solunum egzersizleri, öksürme eğitimi, postural drenaj (perküsyon,vibrasyon,shaking....gibi manuel yöntemler), inhalasyon, aralıklı pozitif basınç siklusu, intensif spirometre eğitimi,gerekirse nasofarengeal ve nazotrakeal drenaj uygulanmalı, postür , omuz ve alt ekstremite egzersizlerine devam edilmelidir.

TRANSPLANTASYON SONRASI YAŞAMLA İLGİLİ DEĞİŞİKLİK VE ÖNERİLER Araba kullanma: Transplantasyon operasyonu sonrası, 2-4 hafta arası araba kullanımına izin verilmez. Çünkü, hastalara verilen ilaçların tremor, güçsüzlük, bulanık görme gibi yan etkileri araba kullanımını riskli hale getirebilir. Araba kullanmaya doktor izni olmadan başlanmamalıdır. Operasyon Sonrası Rutin Muayeneler: İnsanlar immunosupresif ilaç tedavisi gördüğünde kanser gelişme riski daha fazladır. Bu nedenle, hastaların aylık rutin medikal check-up.’larını yaptırmaları tavsiye edilir. Operasyon Sonrası Deri ve Saç Bakımı: Kullanılan ilaçlar yine deride akne ve benzeri rahatsızlıklara, saçlarda dökülme veya vücutta kıl artışına neden olabileceğinden hastalar doktoruyla iletişim halinde olmalı ve bu yan etkilere karşı doktorların önerdiği ilaçları kullanmalıdır.