Compos Mentis Psikiyatrik Araştırmalar ve Eğitim Merkezi YEME BOZUKLUKLARI Dr. Cumhur BORATAV Compos Mentis Psikiyatrik Araştırmalar ve Eğitim Merkezi

YADSIMA ve KONTROL

Epidemiyoloji %1 anoreksiya nevroza %2-4 blumiya nevroza %70 vücutla ilgilenme %5 ılımlı anoreksiya nevroza %17 kısa dönemli olarak ölçütleri karşılama lise ve üniversite öğrencilerinin %20’sinde eğitim süreleri boyunca geçici olarak bulimik belirtiler

Anoreksiya Nervoza (DSM-IV-TR Tanı Ölçütleri) A. Yaşı ve boy uzunluğu için olağan sayılan en az kiloda ya da bunun üzerinde bir vücut ağırlığına sahip olmayı kabul etmeme B. Beklenenin altında bir vücut ağırlığına sahip olmasına karşın kilo almaktan ya da şişman biri olmaktan aşırı korkma. C. Kişinin vücut ağırlığı ya da biçimini algılama biçiminde bozukluk olması, kendini değerlendirmede vücut ağırlığı ya da biçiminin anlamsız bir etkisinin olması ya da o sırada vücut ağırlığının düşük olmasının önemini inkar etme. D. Bayanlarda menarş sonrası amenore, yani, en az üç ardışık menstruel siklusun olmaması.

Anoreksiya Nervoza Kısıtlı Tip: Anoreksiya Nervoza’nın o sıradaki epizodu sırasında kişi düzenli olarak tıkınırcasına yeme ya da çıkartma (yani, kendisinin yol açtığı kusma ya da laksatiflerin, diüretiklerin ya da lavmanların yanlış yere kullanımı) davranışı göstermemiştir. Tıkınırcasına Yeme/Çıkarma tipi: Anoreksiya Neıvoza’nın o sıradaki epizodu sırasında kişi düzenli olarak tıkınırcasına yeme ya da çıkartma (yani, kendisinin yo1 açtığı kusma ya da laksatiflerin, diüretiklerin ya da lavmanların yanlış yere kullanımı) davranışı göstermiştir

Bulimia Nervoza (DSM-IV-TR Tanı Ölçütleri) A. Yineleyen sık yeme epizodlarının olması. Bir tıkınırcasına yeme epizodu aşağıdakilerden her ikisi ile belirlidir: (1) aynı zaman diliminde ve benzer koşullarda çoğu insanın yiyebileceğinden hiç tartışmasız çok daha fazla miktarda olan yiyeceği belirli bir zaman diliminde yeme (2) bu epizod sırasında yeme kontrolünün kalktığı duygusunun olması (Örn. yemeyi durduramayacağı ya da ne yediğini ya da ne kadar yediğini kontrol edememe duygusu)

Bulimia Nervoza B. Kilo almaktan sakınmak için, kendisinin yol açtığı kusma, laksatiflerin, diütetiklerin, lavmanların ya da diğer ilaçların yanlış yere kullanımı, hiç yemek yememe ya da aşırı egzersiz yapma gibi uygunsuz dengeleyici davranışlarda tekrar tekrar bulunma. C. Tıkınırcasına yeme ve uygunsuz dengeleyici davranışların her ikisi de 3 ay süreyle ortalama olarak en az haftada iki kez ortaya çıkmaktadır. D. Kendini değerlendirirken anlamsız bir biçimde vücudun biçimi ve ağırlığından etkilenir, E. Bu bozukuk sadece Anoreksiya Nervoza epizodları sırasında ortaya çıkmamaktadır.

Bulimia Nervoza Çıkartma Olan Tip: Bulimia Nervoz’anın o sıradaki epizodu sırasında kişi düzenli olarak kendi kendine kusmuş ya da laksatifler, diüretikler ya da lavmanları yanlış yere kullanmıştır. Çıkartma Olmayan Tip: Bulimia Nervoza’nın o sıradaki epizodu sırasında kişi, hiç yemek yememe ya da aşırı egzersiz yapma gibi diğer uygunsuz dengeleyici davranışlarda bulunmuşancak kendi kendine kusmamış ya da laksatifler, diüretikler ya da lavmanları yanlış yere kullanmamıştır.

Başka Türlü Adlandırılamayan Yeme Bozukluğu 1. Bayanlarda, bireyin düzenli menstruasyonlarının olması dışında Aneroksiya Nervoza’nın bütün tanı ölçütleri karşılanmaktadır. 2. Belirgin bir kilo kaybının olmasına karşın kişinin o sıradaki vücut ağırlığının olağan sınırlarında olması dışında Anoreksiya Nervoza’nın bütün tanı ölçütleri karşılanmaktadır. 3. Tıkınırcasına yemenin ve uygunsuz dengeleyici mekanizmaların haftada iki kezden daha az bir sıklıkta ya da 3 aydan daha kısa süreli olarak ortaya çıkması dışında Bulimia Nervoza’nın bütün tanı ölçütleri karşılanmaktadır.

Başka Türlü Adlandırılamayan Yeme Bozukluğu 4. Olağan vücut ağırlığını koruyan bir kişinin az miktarda yemek yedikten sonra düzenli olarak uygunsuz dengeleyici davranışlarda bulunması (örn. iki parça kek yedikten sonra kendini kusturma) 5. Büyük miktarlarda yiyeceği sürekli çiğneyip tükürme, ancak yutmama. 6. Tıkınırcasına yeme bozukluğu: Düzenli olarak Bulimia Nervoza’ya özgü uygunsuz dengeleyici davranışlarda bulunmaksızın yineleyen tıkınırcasına yeme epizodlarının olması

Hem anoreksiya hem de blumiya nervoza’da %50 oranında depresif bozukluk %41 oranında OKB, %20 oranında sosyal kaygı bozukluğu görülür. Bu rahatsızlıklar yeme belirtilerinden önce başlamaktadır. Aile öyküsünde depresif bozukluk, yeme bozukluğu ve madde bağımlılığı daha sıktır. Yeme belirtileri kaybolsa da bu hastalarda bir özellik olarak çabuk kaygılanma, mükemmeliyetçilik ve çekiniklik sürer Kaya ve ark Am J Psychiatry. 2004;161(12):2215-21

Kısıtlı tip anoreksiya hastalarının 1 Kısıtlı tip anoreksiya hastalarının 1. derece akrabalarında yaşam boyu obsesif kişilik bozukluğu görülme riski yüksek, bulimia ya da normal kontrol grubunda ise bu oran düşüktür Küme B kişilik bozuklukları ise anoreksiklerden çok bulimiklerde görülmektedir Sınır kişilik bozukluğunun bulimia hastalarında alkol bağımlılığı komorbiditesini belirleyen en önemli değişken olduğu bulgulanmıştır Çepik KA, Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, Cilt: 10, Say›: 1, 2000

Anoreksiya Nervoza’da en sık görülen kişilik özellikleri rijidite, obsesif kaygı, emosyonel kısıtlılık, Cloninger sistemine göre yenilik arayışının az, zarardan kaçınmanın ve ödül bağımlılığının yüksek oluşudur ve daha çok sınırlı tip anoreksiya nervozada görülür.

Olguların %55’inde en az bir tip impulsif davranış bulunmaktadır. İmpulsif davranışın varlığı daha şiddetli semptomatoloji ile ilişkili görünmektedir. İmpulsif davranış kusma ve yenilik arayışı, sabırsızlık özellikleriyle ilişkilidir. Çocukluk çağı kötüye kullanımı, annede psikiyatrik rahatsızlığın varlığında impulsif davranış daha çok görülmektedir. Büyüme korkusu, mükemmeliyetçilik, depresyon, obsesif kompulsif semptomatoloji daha sıktır. Favaro ve ark Eat Disord. 2005; 13(1):61-70

Yeme atakları ile negatif emosyonların kontrol edilememesi arasında bir ilişki bulunmaktadır Yeme atakları ile aleksitimi arasında da yüksek bir ilişki bulunmaktadır Vam Stien ve ark Appetite. 2005; 45(3):205-13 Wheeler ve ark Perspect Psychiatr Care. 2005 Jul-Sep;41(3):114-23

En büyük neden sosyal koşullarda bozulma olarak görülmektedir. Tedavi görüp remisyona giren anoreksia olgularının %35’i, bulimia olgularının %36’sı 10 yıllık izlemde nüks göstermektedir. En büyük neden sosyal koşullarda bozulma olarak görülmektedir. Keel ve ark Am J Psychiatry. 2005;162(12):2263-8

Gerek anoreksiya gerek blumiya nervoza’da beden algısı ile ilgili çarpıtma en görünür durumdaki çarpıtmadır. Bu çarpıtmanın üstüne eklenen 11 yaşından sonraki yaşanan bedendeki değişiklikler ve sosyal baskı bedenle ilgili hoşnutsuzluk duygusunu artırır. Stice and Shaw J Psychosom Res. 2002; 53(5):985-93

Klinik olarak en fazla göze çarpan “bedeni çarpıtılmış algılama”, tüm dünyaya yönelen çarpıtılmış algılamayı görmemizi engeller. Bağlanmadaki bozukluk düzeyi düştükçe beden ile ilgili çarpıtılmış algılama kaybolur ve “beden memnuniyetsizliğinden” beden ile ilgili memnuniyetsizliğe ya da bedeni yeterlilik hissi için kullanmaya” dönüşür Cash ve Deagle Int J Eat Disord. 1997;22(2):107-25

Anoreksiya nervoza’da genel olarak işgalci ve özel yaşam sınırlarına izin vermeyen, açık ya da gizli kontolcü bir aile yapısı görülür Güvensiz bağlanma ile hem anoreksiya hem de bulimia nervoza’daki olumsuz beden algısı arasında ilişki olduğu savunulmaktadır Anksiyeteli bağlanma ve çocukluk çağında ayrılma anksiyetesi daha sık görülmektedir Sayın ve Çepik KA Türk psikiyatri Dergisi 2004; 15(2): 155-160 Troisi ve ark Psychosom Med. 2006; 68(3):449-53 Troisi ve ark Br J Clin Psychol. 2005 Mar;44(Pt 1):89-97

Anoreksiya nervozalı hastaların annelerinin %95’nde de güvensiz bağlanma olduğu belirtilmektedir. Hem hastalarda hem annelerinde yüksek düzeyde idealizasyon ve düşük kendini ifade etme özellikleri bulunduğu belirtilmektedir. Annelerin önemli bir kısmında (%86) çözülmemiş kayıp öyküsü olduğu gösterilmiştir. Ward ve ark Br J Med Psychol. 2001 74(Pt 4):497-505

Güvensiz Bağlanma kişiler arası ilişkilerde bağımlılık (anksiyeteli bağlanma ve/veya kaçıngan bağlanma eşlik edebilir) kişiler arası ilişkilerde bağımlılık ayrılmalara aşırı duyarlılık depresyon eleştirilere dayanıksızlık kendini eleştirmeye eğilim kolay heyecanlanma-telaşlanma idealizasyon ayıplanma korkusu bağlanma ve yakınlaşmada zorluk algısal bozukluk –çarpık veri işleme- öfke utanma ve sosyal kaygı

Emosyon Entegresyonunda Bozukluk Yetersiz Emosyonel entegresyon kendini ifade etmede zorluk, duygularının farkına varmada zorluk, ilişki tanımlarında zorluk Emosyonel dezentegrasyon dürtüsellik haz yaşantısını kontrol edememe

Koruyucu Düzenekler Yasdıma kontrol mükemmeliyetçilik obsesiflik sınırlı sosyal ve duygusal yaşantı

Değerlendirme İçin Rehber Bozukluğun klinik tipi Bozukluğun gidiş tipi –dönemsel & dönemsel olmayan- İç görü –yadsıma- düzeyi İmpulsif davranış şiddeti ve tip sayısı Çocukluk çağı mizaç tipi –çekingen, duyarlı, agresif- Çocukluk çağı psikiyatrik bozukluk –depresif bozukluk, adhd, tik bozukluğu, otistik spektrum bozukluğu, gelişimsel bozukluklar—

Değerlendirme İçin Rehber Eş tanı birinci eksen –depresif bozukluk, OKB, YAB, PB- İkinci eksen –narsistik, obsesif, histrionik, sınır, bağımlı, çekinik- Üçüncü eksen –ağır anoreksiya nervoza’da ilk değerlendirilecek olan- Dördüncü eksen –güncel şiddetli stres aktif dönemi yaratan bir öğe olarak görünüyorsa ilk ele alınması gereken öğelerdendir- Beşinci eksen –yatışın gerekli olup olmadığı konusunda bilgi verecektir-

Değerlendirme İçin Rehber Ana görüntü –çarpık karamsarlık & çarpık iyimserlik- Anneyle bağlanma tipi Babayla bağlanma tipi Anne-baba arasındaki ilişki tipi Anne-babanın ortak davranış tipi Çocukluk çağı kötüye kullanımı