VOLKANLAR (YANARDAĞLAR)

Bir yanardağ (volkan), magmanın (Dünya'nın iç tabakalarında bulunan, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkta ergimiş ya da erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir.

Yanardağlar genellikle ya tektonik plaka sınırlarında ya da sıcak noktalarda yer alırlar. Yanardağlar uyuyan (etkin olmayan) ya da faal (aktif - neredeyse sürekli çıkış ve kesikli püskürmeler) olabilirler.

Uyuyan yanardağlar, şu an etkin olmayan, ama her an hareketlenmesi ya da patlaması muhtemel yanardağlardır. Sönmüş yanardağlar ise, bilim adamlarının bir daha püskürmelerini olası görmedikleri yanardağlardır. Bir yanardağın gerçekten sönmüş olup olmadığının belirlenmesi zordur. Örneğin, çanakların milyonlarca yıllık ömürleri olduğu bilindiğinden, 10 binlerce yıl püskürmemiş bir çanağın sönmüş değil uyuyan olarak tanımlanması gerekir.

Yanardağ etkinlikleri genellikle depremler, sıcak su kaynakları, çamur kazanları ve gayzerler gibi yer etkinlikleriyle beraber görülürler. Püskürmelerden önce genellikle düşük şiddette depremler görülür.

Volkanın Yapısı Kül bulutu Lapilli (volkanik bacadan fırlayan küçük katı parçacıklar), Lav gözesi Volkanik kül yağmuru, Yanardağ yumrusu Lav Kül ve lav katmanı Jeolojik katmanlar (stratum), Yanal volkanik tabaka Diatrem Magma odacığı Volkanik duvar http://tr.wikipedia.org/wiki/Yanarda%C4%9F

Volkan Türleri Tabla Şeklinde Volkanlar Fazla akıcı bazaltik lavların yer kabuğunun yarık ve çatlaklarından çıkarak geniş alanlara yayılmaları ile meydana gelen volkan şekilleridir. Bunların kalınlıkları binlerce metre olabilir (Japonya’daki Fuji Dağı, İtalya’daki Vezüv, Antartika’daki Erebus ya da Kuzeybatı Amerika’daki Rainier gibi)

Kalkan Volkanlar Koyu bazaltik lavların dar kanallardan yavaş yavaş çıkması ile meydana gelen az eğimli hafif kubbemsi yapılardır. Bunların yatay kesitleri genellikle daireseldir. Yamaçların eğimi en çok 10o olup volkanların şekli böylece kalkana benzemektedir. Patlama veya çökelme nedeniyle lav kubbesinin ortasında çoğu kez geniştir Çoklukla Havai ve İzlanda'da görülürler.

Strato Volkanlar Büyük, uzun süre aktif ve bileşimi daha çok andezitik, dasitik ve riyolitik olan lav akıntıları ile birlikte piroklastik döküntüler çıkaran volkanlardır. Piroklastik malzemeler genellikle lav miktarından fazladır. Böylece, büyük volkanik konilerin yamaçları piroklastik koniler gibi dik ve binlerce metre yükseklikte olabilir.

Strato volkanlar (karma volkanlar) parçalı malzeme ile birlikte viskoz lav çıkaran ve çok dik konik tepeler oluşturan bir volkan olarak tanımlanır. Andezit ve riyolit kıtalarda yaygın bulunduğundan karma volkanlarda kıtalarda okyanuslardan daha yaygın bulunurlar.

Süper Volkanlar Geniş çanakları olan, kıtasal yıkım ve küresel iklim değişiklikleri yaratma potansiyelleri bulunan yanardağ sınıfına verilen addır. Bu sınıftaki yanardağlara Yellowstone Milli Parkı ve Toba Gölü gösterilebilir. Ancak kesin bir tanımlama yapmak, asgari bir tanımlayıcı şart bulunmadığı için çok zordur.

Püskürme Tipleri Yanardağın püskürmeleri, lavın çıkış biçimine göre sınıflandırılır. Bu da lavın yoğunluğuna ve lavın içerdiği gazların ne kadar kolaylıkla kurtulabildiklerinerine bağlıdır. Yoğun olmayan lavdan kolayca kurtulabilen gazlar, yoğun lavdan ancak büyük patlamalarla kurtulabilirler. Magma, yüzeye yaklaştıkça üzerindeki basınç azalır ve tıpkı bir gazoz şişesinin kapağı açıldığı zaman basıncın azalması sonucu gazozun içinde hava kabarcıklarının oluşması gibi volkanik gazlar magmanın içinde küçük kabarcıklar oluşturur.

Hawai Tipi Püskürmeler Genellikle hafif şiddettedir. Lavın çok akışkan olduğu ve içinde gazların kolayca kurtulduğu durumlarda bu tür püskürmeler olur. Kimi zaman magma, yanardağdan dışarı, bir fıskiyeden fışkıran su gibi çıkar. http://www.dunyamizitaniyalim.com/yanardaglar.htm

Stromboli Tipi Püskürmeler Lavın biraz daha yoğun olması durumunda görülür. Sıkışmış gazlar, yanardağ ağzının çevresine sıvı halde lav kütlerinin fışkırmasına neden olan, küçük patlamalarla açığa çıkar.

Vulkona Tipi Püskürmeler Lavın daha yoğun olduğu durumlarda görülür. Sıkışmış gazlar gürültülü patlamalarla açığa çıkar ve yanardağın ağzına iri kaya parçaları ile çok miktarlarda volkanik kül püskürür.

Pilinius Tipi Püskürmeler Lavın çok yoğun olması durumunda görülür. Sıkışmış gazlar, çok büyük patlamalarla kurtulur. Yanardağın püskürmeleri sırasında büyük miktarlarda volkanik kül gökyüzüne fırlatılır.

Volkan Patlamaları Sonucu Açığa Çıkan Malzemeler Kızgın bulutlar (Nuees Ardentes) Volkan Külleri Lav Akıntıları Döküntü Akıntıları (Laharlar) Gaz Çıkışı

Volkan Patlamaları Sonucu Açığa Çıkan Malzemeler Nuees Ardentes - Kızgın bulutlar Kor halindeki kızgın çığ olarak isimlendirilir. 600 °C sıcaklıktaki kül, toz ve gaz karışımından oluşan bulutlardır. Bunlar, 10 km uzaklığındaki mesafelere 100 km/saat'lik hızlarla akabilirler.

Volkan Külleri En fazla yayılan malzeme olup, tarım alanlarını kaplayabilir veya örtebilir, mahsulleri tahrip edebilir. Şebekeleri ve makineleri tıkayabilir, mekanik aksamlarda ileri derecede yıpranmaya yol açabilir. Hayvanların boğulmasına, yüksek olmayan ve düz çatılarda aşırı yüklere neden olabilir.

Büyük patlamalar ayrıca, 8-16 km yükseklikteki troposfer ile stratosfer arasındaki sınıra ulaşan volkanik tozlar nedeniyle atmosferik değişimlere de neden olurlar.

Piroklastik Malzeme Volkandan atılan lav hariç tüm malzemeye tefra denir. Bu malzeme değişik boyutlara sahiptir. 2.0 mm den ufak boyuttakilere kül, 2-64 mm arasındakilere lapilli ve daha büyük tane boyuna sahip olanlara da volkan bombası veya blok adı verilir. Blok ve bomba Lapilli Volkanik kül Volkan bombaları burmalı elipsoid şekline sahip damla şekillidir. Bu şekiller lavın, havaya püskürmesi sırasında sıvı haldeki lavın hareket ederken soğuyup, katılaştığını işaret eder. Bloklar ise volkan bacasından kopartılmış köşeli kayaç parçaları veya magmanın katılaşmış kabuğunun parçalarıdır.

Volkanoklastik kayaçlar tane boyutlarına göre sınıflandırılırlar. Tüf: Kayacı oluşturan tanelerin çoğunluğu volkanik toz ve külden oluşmuştur Lapillitaş: Kayacı oluşturan tanelerin çoğunluğu lapilli boyutunda tanelerden oluşmuştur. Agglomera veya volkanik breş: Kayacı oluşturan tanelerin volkan bombası yada breşlerden oluşmuştur. Volkanik bombaların çoğunlukta olması halinde Agglomera, breşlerin çoğunlukta olması halinde ise volkanik breş terimi kullanılır.

Lav Akıntıları Bazalt bileşimindeki lavlar 1m/gün'den 3 m/saniye'ye kadar değişen hızlarla akabilirler. İnsan yaşamını tehdit etme derecesi düşüktür. Ancak lav akıntısının içinde akıntının kenarları ve üst yüzeyi katılaştığında lav tüpü adı verilen bir kanal oluşur. Bu durumda hız artar ve tehlike oluşturabilir. Lav akıntıları kaynağa yakın kesimlerde en yüksek hıza sahiptir ve kaynaktan olan uzaklık arttıkça, zeminle ve atmosferle olan temasları nedeniyle hızları azalır.

Lavların suya dalmış hali yastık lav (pillow) olarak isimlendirilir.

Vesiküler doku: Magma içindeki gazlar ani soğuma nedeniyle lav içinde hapsolursa gözenekli bir doku kazanır bu dokuya vesiküler / gözenekli doku adı verilir. Sütun eklemleri: Bir lav akıntısı durduğunda soğur, büzülür ve kırıkların açılmasına yol açan kuvvetler eklemleri oluşturur. Bu eklemler soğuyan lavın yüzeyinde çokgen şekilli (sıklıkla altıgen kenarlı)çatlaklar oluşturur. Bu çatlaklar ana soğuma yüzeyine dik olan uzun eksenli paralel sütunlar oluşturarak aşağı doğru genişler.

Çoğu tefralar PÜMİS şeklindedir Çoğu tefralar PÜMİS şeklindedir. Pümis %50’den daha fazla gözenekliliğe sahip oldukça vesiküler camdır.

Laharlar (Döküntü Akıntıları) Volkanik çamur da denir. Japonca'da kullanılan bir sözcük olan lahardan gelmektedir. Bunlara doğrudan patlamadan kaynaklanmışsa birincil, eğer başka nedenlerden dolayı ise ikincil lahar adı verilir. Laharlar volkanik patlama öncesinde, sırasında veya sonrasında meydana gelebilirler ve sıcak veya soğuk malzemeden oluşabilirler.

Gaz Çıkışı Volkanik patlamalar sonucu ortaya farklı gazların çıkışı olabilir. Volkanik patlamalardan en fazla su buharı (H2O) ortaya çıkar. Günümüz volkanlarından alınan örnekler tüm volkanik gazların %50 - 80’inin su buharı olduğunu gösterir. su buharını karbon dioksit (CO2) ve kükürt dioksit (SO2) izler. Volkanlar aynı zamanda az miktarlarda, hidrojen sülfür (H2S), hidrojen (H2), karbon monoksit (CO), hidroklorik asit (HCl), hidroflorik asit (HF), ve helyum (He) gazları da yayarlar.