Tarım Ekonomisinin Tanımı ve Kapsamı ile Tarımsal Faaliyetin Özellikleri

TARIM EKONOMİSİNİN TANIMI VE KAPSAMI Tarımsal faaliyetin iki temel yönü vardır; Birincisi, üretim tekniği ile ilgili yönü İkincisi ise ekonomik yönüdür. Bunlara sırasıyla tarımsal üretim bilgisi ile tarım ekonomisi bilgisi denir. Tarım ekonomisi, ekonominin temel prensiplerini, tarımsal faaliyetle ilgili sorunlara çözüm aramada kullanan bir bilim dalıdır. Bu kapsamda, üreticilerin, tarım ürünlerini üretmek amacıyla kıt üretim faktörlerini (arazi, emek, sermaye) teknolojiyi ve bilgiyi kullanırken, alternatifler arasından nasıl seçim yapacaklarını, elde edilen ürünlerin, tüketicilere, nasıl ve ne şekilde ulaştırılmaları gerektiğini inceleyen, uygulamalı ve sosyal bir disiplin olarak görev yapar. Tarım ekonomisi, tarımda etkinliğin gerçekleştirilmesine çalışır. Kıt kaynakların verimli ve belirlenen amaca ulaşacak şekilde kullanılmasını sağlamak için ekonominin teknik ve prensiplerini tarıma uygular.

Tarım ekonomisinde mikro düzeyde; Tarımsal üretim ekonomisi ve kaynak kullanımı ele alınır. Tarımsal üretim ekonomisi, üretim ekonomisinin tarıma uygulamasıdır. Temel konular; üretim fonksiyonları ve karın maksimizasyonudur. Tarımsal üretim ekonomisi şu dört temel soruya cevap bulmalıdır: Ne üretilecektir? Tarım işletmesinde hangi bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetlerine veya üretim faaliyetleri bileşimlerine yer verilmelidir. Nasıl üretilecektir? Ürünler hangi üretim girdileri ve bunların hangi kombinasyonları kullanılarak üretilmelidir. Karı en yüksek yapacak en uygun girdi kulanım miktarı ne olmalıdır. Ne kadar üretilecektir? Ürünler ve üretim yöntemi saptandıktan sonra, kullanılacak üretim girdilerine karşılık elde edilecek en karlı üretim düzeyi belirlenir. Nerede ve ne zaman üretilecektir? Ekonomik olarak, hangi ürünlerin nerede ve ne zaman üretileceği kararlaştırılır. Ekonomik olmayan faaliyetler, işletmede yer bulamazlar.

Teknik bilimlerde olduğu gibi sınırları kesin olmamakla birlikte Tarım Ekonomisinin başlıca dalları şunlardır: Tarımsal Üretim Ekonomisi, Tarım İşletmelerinin Planlanması, Tarım Muhasebesi, Tarımsal Finansman Tarımsal Kıymet Takdiri, Tarımsal Proje, Tarımsal Pazarlama, Tarımsal Kooperatifçilik, Tarım Ekonomisi İstatistiği, Doğal Kaynaklar ve Çevre Ekonomisi, Ekonometri, Tarım Tarihi ve Deontolojisi, Tarım Politikası, Kırsal Sosyoloji, Kırsal Kalkınma, Tarımsal Yayım ve İletişim, Tarım Hukuku

TARIM EKONOMİSİNİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Tarım ekonomisi, tarım sektöründeki verimlilik sorunlarıyla uğraşan uygulamalı bir bilim dalıdır, Verimlik, çıktı/girdi ilişkisi ile ifade edilir. Bu ilişki fiziki yönden ele alındığında teknik bilimlerin inceleme alanına girmektedir, girdi ve çıktı fiyatları dahil edildiğinde ise problemin çözümü, ekonominin çalışma alanını ilgilendirmektedir. Tarım ekonomisinin bazı teknik ve sosyal bilimlerle yakın ilişkisi vardır. Bunlar arasında; hukuk, ahlak, etik, sosyoloji, psikoloji, agronomi, zootekni, jeoloji, mühendislik, ormancılık, istatistik, matematik, ekonometri sayılabilir.

TARIM, ÇİFTÇİ VE TARIMSAL FAALİYETİN TANIMI Tarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretimi, işlenmesi, girdi üretimi, ürünlerin pazarlanması gibi birbirini takip eden süreçleri kapsar. Tarım, doğal kaynakları uygun girdilerle birlikte kullanarak yapılan her türlü üretim, yetiştirme, işleme ve pazarlama faaliyetleridir (5488 sayılı Tarım Kanunu, Madde:3). Tarımda, toprak, tohum ve damızlık materyal kullanılarak bitkisel ve hayvansal ürünler üretilir ve bunlar çeşitli aşamalarda değerlendirilir. Tarım üç kısımda toplanabilir: 1. Bitkisel üretim 2. Hayvansal Üretim 3. Tarım ürünleri ve girdileri teknolojisi

Tarımsal faaliyet, toprak, su, biyolojik kaynaklar ile birlikte tarımsal girdiler kullanılarak yapılan bitkisel, hayvansal, su ürünleri, mikroorganizma ve enerji üretimidir. Tarımsal faaliyette, üretilen ürünler hammadde olup, bunlar üzerinde insan etkisi, üretimin esas faktörleri olan toprak ve iklime göre oldukça sınırlıdır. Çiftçiler, genellikle tarım işletmelerinde ikamet ederek bizzat çalışır ve işletmeyi yönetirler. Ancak işletmesinde oturmayarak, ilçe ve ilde ikamet edenler ve hizmetinde çalıştırdığı kişiler vasıtasıyla tarım işletmesindeki işlerini yürüten çiftçiler de vardır. Çiftçinin tarımsal üretimde bulunduğu toprağın sahibi olması şart değildir. Esas olan tarımsal faaliyeti mal sahibi, kiracı veya ortakçı olarak yapmaktır.

TARIMSAL FAALİYETİN ÖZELLİKLERİ Tarımsal üretimde elde edilen ürünler organik maddelerdir. 2. Tarımda iş ve aile yaşantısı bir bütündür ve kurumsallaşmamış bir işletme yönetimi hakimdir. 3. Tarımsal üretim doğal koşulara bağlıdır. 4. Tarım işletmelerinde genellikle çeşitli ürünler yetiştirilir. 5. Tarımda mevsim değişmeleri sebebiyle işlerin sürekli olmaması ve işgücü ihtiyacının değişmesi. 6. Tarımda makine kullanımı, üretimin her aşamasında yaygın değildir. 7. Tarımda, ürün elde edebilmek için belirli bir sürenin geçmesini beklemek lazımdır, 8. Tarım işletmelerinin genellikle küçük ölçekte olması ve kendine yeterlilik

TARIMSAL FAALİYETİN ÖZELLİKLERİ 9. Risk ve belirsizliğin çokluğu 10. Tarımsal faaliyette Azalan Verim Kanununun geçerli olması. 11. Tarım ürünlerinin talep ve arz elastikiyetleri düşüktür. 12. Konjonktürün etkileri yönünden de tarım bazı farklılıklara sahiptir. 13. Tarım kesiminde eğitim ve gelir düzeyi düşüktür. 14. Sosyal güvenlik uygulamalarının yetersizliği

DÜNYA TARIMININ GÖRÜNÜMÜ Tarımda ÜRETİM, TÜKETİM ve TİCARET dengeleri değişmekte, tarım küresel ölçekte yeniden şekillenmektedir… Nüfus artışı 2050 yılı dünya nüfusunun 9 Milyar olması beklenmektedir. Bunun gıda fiyatlarında önemli bir atışa neden olmaması için 2050’ li yıllarda bugün ki üretimin yaklaşık 2 katına ihtiyaç duyulacaktır. Küresel ısınma Küresel ısıda 2 derecelik artışın Dünyanın bazı bölgelerinde %20–40 verim düşüşüne neden olacağı öngörülmektedir (Intergovernmental Panel on Climate Change, 2007). Gıda fiyatları ve üretiminde dalgalanmalar Küresel düzeyde temel gıda maddelerinin fiyatları sürekli artmaktadır. FAO’nun verilerine göre gıda maddeleri fiyatları son 20 yılda iki kattan fazla artmıştır.

DÜNYA TARIMININ GÖRÜNÜMÜ Tüketici alışkanlıkları ve değer yargılarının değişmesi Yükselen alım gücü ve küresel marketlere erişimin artması, insanların gıda tercihlerini ve tüketim alışkanlıkları önemli ölçüde değiştirmektedir. Gıda sisteminin ulusal ve uluslararası düzeyde yönetimi Gıda arz zinciri ulusal ve uluslararası düzeyde çok katmanlı, çok aktörlü hale gelmekte ve yönetimi gittikçe karmaşık hale gelmektedir Tarım Kişi başına işlenen alan azalması 1970 yıllarda 3,8 dekar olan miktar, 2000 yılında 2,3 dekara düşmüştür Tarımsal ticaretin artması Dünya Tarım ürünleri ihracatı 2011 yılında bir önceki yıla göre % 2 artarak 1,35 trilyon $’a ulaşmıştır.

DÜNYA TARIM PİYASALARI (Tarımsal Hasıla) Yıllar İtibarıyla (Trilyon Dolar ve % Değişim) Kaynak: Dünya Bankası

DÜNYA TARIM PİYASALARI (Üretim) Başlıca Ülkeler Pay (%) Dünya üretiminin yaklaşık %60’ı 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Kaynak: Dünya Bankası 15

DÜNYA TARIM PİYASALARI (İhracat) 100 MİLYAR DOLARLIK SEVİYE, İHRACATIMIZDA KRİTİK EŞİĞİ TEMSİL ETMEKTE OLUP, 107,2 MİLYAR DOLARLIK İHRACAT, ÖLÇEK EKONOMİLERİ VE POZİTİF DIŞSALLIKLAR YOLUYLA VERİMLİĞİ ELDE ETME ADINA ÇOK BÜYÜK BİR İLERLEME KAYDETTİĞİMİZ ANLAMINA GELMEKTEDİR. 20 YIL ÖNCE ANCAK YILLIK BAZDA GERÇEKLEŞTİRİLEN İHRACATI ARTIK AYLIK BAZDA GERÇEKLEŞTİRMEKTEYİZ. 2008 YILININ İLK 8 AYINDA İSE BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI DÖNEMİNE GÖRE %37,4 ARTIŞLA 92,5 MİLYAR DOLARA ULAŞMIŞTIR. İHRACATIMIZIN BU NOKTAYA GELMESİ İÇİN İHRACATÇILARIMIZIN GAYRET VE ÖZVERİ İLE ÇALIŞMALARINA PARALEL, BİZLER DE ÜZERİMİZE DÜŞEN BÜYÜK SORUMLULUĞUN BİLİNCİ İÇERİSİNDE HAREKET ETTİK. YOLA ÇIKARKEN HAYALİNE BİLE KİMSENİN İNANMADIĞI BU BAŞARI HİKAYESİ KONJONKTÜREL GELİŞMELERE PARALEL TESADÜFÎ YANSIMALARIN SONUCU OLARAK DEĞİL, AKSİNE SİSTEMLİ, PROAKTİF POLİTİKALARIN VE ORTAYA KOYDUĞUMUZ DAYANIŞMA, DİYALOG ORTAMI VE AZMİN SONUCU GERÇEĞE DÖNÜŞTÜ. BU ARTIŞ TRENDİNİN KALICI VE SÜRDÜRÜLEBİLİR OLMASI, KARŞILAŞILAN SORUNLARA KALICI VE UZUN SÜRELİ ÇÖZÜMLER BULUNMASI İÇİN ÇALIŞMAYA DA DEVAM EDİLMEKTEDİR. Kaynak: International Trade Center

DÜNYA TARIM PİYASALARI (Başlıca İhracatçılar)(Milyar $) ÜLKELER 2010 2011 DEĞİŞİM (%) PAY (%) ABD 116,1 137,7 18,5 10,1 Hollanda 90,1 102,5 13,7 7,5 Almanya 72,7 84,2 15,7 6,2 Brezilya 62,4 79,6 27,6 5,8 Fransa 64,7 78,0 20,4 5,7 Türkiye (22.) 12,0 14,4 19,8 1,1 Dünya Toplamı 1.168 1.364 16,9 100 Kaynak : International Trade Center

DÜNYA TARIM PİYASALARI (İhracat) (2011) Dünya ihracatının %53’ü 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Kaynak: Dünya Bankası 18

DÜNYA TARIM PİYASALARI Küresel İhracata Konu Başlıca Ürünler (2011) ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ (MİLYAR $) PAY (%) Buğday 47,0 3,5 Soya Fasulyesi 45,6 3,4 Palm Yağı ve Fraksiyonları 40,3 3,0 Kahve 36,0 2,7 Şeker 34,3 2,4 Mısır 32,6 Üzüm Şarabı 32,5 Domuz Eti 29,9 2,2 Gıda Müstahzarları (Glikoz, Katı Süt Yağı vb.) 28,9 Peynir 28,2 2,1 Genel Tarım Ürünleri Toplamı 1.364 100 Kaynak : International Trade Center

Küresel İhracata Konu Hayvansal Ürünler

Dünya Kümes Hayvanları Eti ve Sakatatı İhracatı (1.000 Ton) • Dünya kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 12,2 milyon ton (22,2 milyar $) olan beyaz et ve sakatatı ihracatı 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 33, değer olarak ise % 55 oranında artarak 16,2 milyon ton (34,4 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. • Dünyada en fazla ihracatı gerçekleştirilen kümes hayvanları eti ve sakatatı ürünleri, horoz ve tavukların dondurulmuş ve parça halindeki etleri ve sakatatları (% 52), horoz ve tavukların dondurulmuş ve parçalanmamış etleri ve sakatatları (% 15) ve horoz ve tavukların taze veya soğutulmuş parça halindeki etleri ve sakatatlarıdır (% 10). • Ülkeler itibariyle dünya kümes hayvanları eti ve sakatatı incelendiğinde, 3,9 milyon tonluk (8 milyar $) ihracatla Brezilya dünya beyaz et ve sakatatı pazarından % 24 pay almaktadır. Brezilya’yı sırasıyla 3,9 milyon ton (4,8 milyar $) ihracatla A.B.D. (% 24 pay), 1,5 milyon ton ve 3,4 milyar $’lık ihracatla Hollanda (% 9), 865 bin ton, 955 milyon $’lık ihracatla Hong Kong (% 5) ve 624 bin ton, 2 milyar $’lık ihracatla Almanya (% 4) izlemektedir. • Dünya kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatının miktar olarak % 82’si ve değer olarak % 80’i, ilk 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. • Ülkemiz, dünya kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatında % 1 payla dünyada 13 üncü sırada yer almaktadır.

Dünya Süt ve Süt Ürünleri İhracatı (1.000 Ton) • Dünya süt ve süt ürünleri ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 27 milyon ton (60 milyar $) olan süt ve süt ürünleri ihracatı 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 16, değer olarak ise % 30 oranında artarak 32 milyon ton (78 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. • Dünyada en fazla ihracatı gerçekleştirilen süt ve süt ürünleri, süt ve krema (konsantre edilmemiş, ilave şeker veya diğer tatlandırıcı maddeleri içermeyen, ağırlık itibariyle içerdiği katı yağ oranı % 1’i geçen ancak % 6’yı geçmeyenler) (% 28), peynirler (% 10) ve peynir altı suyudur (% 10). • Ülkeler itibariyle süt ve süt ürünleri ihracatı incelendiğinde, 6 milyon tonluk (10,8 milyar $) ihracatla Almanya dünya süt ve süt ürünleri pazarından % 18 pay almaktadır. Almanya’yı sırasıyla 3,4 milyon ton (8,3 milyar $) ihracatla Fransa (% 11 pay), 2,6 milyon ton ve 8,5 milyar $’lık ihracatla Hollanda (% 8), 2,5 milyon ton, 9,4 milyar $’lık ihracatla Yeni Zelanda (% 8 pay) ve 2 milyon ton, 4,2 milyar $’lık ihracatla Belçika (% 6) izlemektedir. • Dünya süt ve süt ürünleri ihracatının miktar olarak % 68’i ve değer olarak % 66’ı, ilk 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. • Ülkemiz, dünya süt ve süt ürünleri ihracatında % 0,3 payla dünyada 36 ncı sırada yer almaktadır.

Dünya Su Ürünleri İhracatı (1.000 Ton) • Dünya su ürünleri ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 24,4 milyon ton (86 milyar $) olan su ürünleri ihracatı 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 20, değer olarak ise % 40 oranında artarak 24,9 milyon ton (120,4 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. • Dünyada en fazla ihracatı gerçekleştirilen su ürünleri, dondurulmuş balıklar (% 16), balık filetoları ve diğer balık etleri (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) (% 10) ve karideslerdir (kabuklu veya kabuksuz, dondurulmuş) (% 6). • Ülkeler itibariyle su ürünleri ihracatı incelendiğinde, 3,8 milyon tonluk (17 milyar $) ihracatla Ç.H.C. dünya su ürünleri pazarından % 15 pay almaktadır. Ç.H.C’yi sırasıyla 2,3 milyon ton (9,3 milyar $) ihracatla Norveç (% 9 pay), 1,7 milyon ton ve 8 milyar $’lık ihracatla Tayland (% 7), 5,6 milyar $’lık ihracatla A.B.D. (% 5 pay) ve 1,4 milyon ton, 2,4 milyar $’lık ihracatla R.F. (% 6) izlemektedir. • Dünya su ürünleri ihracatının miktar olarak % 54’ü ve değer olarak % 50’si, ilk 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. • Ülkemiz, dünya su ürünleri ihracatında % 0,4 payla dünyada 43 üncü sırada yer almaktadır.

Dünya Kırmızı Et ve Ürünleri İhracatı (1.000 Ton) • Dünya kırmızı et ve ürünleri ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 9,7 milyon ton (36,6 milyar $) olan kırmızı et ve ürünleri ihracatı 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 8, değer olarak ise % 44 oranında artarak 8,8 milyon ton (45 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. • Dünyada en fazla ihracatı gerçekleştirilen kırmızı et ve ürünleri, kemiksiz ve dondurulmuş sığır eti (% 46), taze veya soğutulmuş, kemiksiz sığır eti (% 23) taze veya soğutulmuş, kemikli sığır etidir (% 12). • Ülkeler itibariyle kırmızı et ve ürünleri ihracatı incelendiğinde, 1,2 milyon tonluk (6 milyar $) ihracatla Avustralya dünya kırmızı et ve ürünleri pazarından % 14 pay almaktadır. Avustralya’yı sırasıyla 957 bin ton (2,6 milyar $) ihracatla Hindistan (% 11 pay), 893,5 bin ton ve 4,6 milyar $’lık ihracatla A.B.D. (% 10), 820 bin ton (4,2 milyar $) ihracatla Brezilya (% 9 pay) ve 709 bin ton, 4 milyar $’lık ihracatla Yeni Zelanda (% 8) izlemektedir. • Dünya kırmızı et ve ürünleri ihracatının miktar olarak % 73’ü ve değer olarak % 72’si, ilk 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. • Ülkemiz, dünya kırmızı et ve ürünleri ihracatında dünyada 86 ncı sırada yer almaktadır.

Dünya Yumurta İhracatı (1.000 Adet) • Dünya yumurta ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 1,5 milyon ton (2,3 milyar $) olan yumurta ihracatı 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 43, değer olarak ise % 48 oranında artarak 2 milyon ton (3,4 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkeler itibariyle yumurta ihracatı incelendiğinde, 562 bin tonluk (826 milyon $) ihracatla Hollanda dünya yumurta pazarından % 27 pay almaktadır. Ülkemiz, dünya kırmızı et ve ürünleri ihracatında dünyada 2 nci sırada yer almaktadır. Ülkemizi sırasıyla 173 bin ton (206 milyon $) ihracatla Polonya (% 8 pay), 142 bin ton ve 290 milyar $’lık ihracatla A.B.D. (% 7), 137 bin ton (246,5 milyon $) ihracatla Almanya (% 7 pay) izlemektedir. • Dünya yumurta ihracatının miktar olarak % 79’u ve değer olarak % 71’i, ilk 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir.

Dünya Bal İhracatı (1.000 Ton) • Dünya bal ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 397 bin ton (906,5 milyon $) olan bal ihracatı 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 24, değer olarak ise % 84 oranında artarak 494 bin ton (1,7 milyar $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkeler itibariyle bal ihracatı incelendiğinde, 100 bin tonluk (201,4 milyon $) ihracatla Ç.H.C. dünya bal pazarından % 20 pay almaktadır. Ç.H.C.’yi sırasıyla 72 bin ton (223,5 milyon $) ihracatla Arjantin (% 15 pay), 29 bin ton ve 76 milyon $’lık ihracatla Hindistan (% 6), 28 bin ton (71,5 milyon $) ihracatla Vietnam (% 6 pay) izlemektedir. • Dünya bal ihracatının miktar olarak % 71’i ve değer olarak % 62’si, ilk 10 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. • Ülkemiz, bal ihracatında dünyada 39 uncu sırada yer almaktadır.

DÜNYA TARIM PİYASALARI (2011 Yılı Seçilmiş Ürünlerde Türkiye’nin Konumu) ÜRÜN ADI DÜNYA İHR. (MİL. $) TAR İHR. (MİL. $) TARIMIN PAYI (%) FINDIK 1.450 1.041 71,8 UN 4.650 892 19,2 İŞLENMİŞ SERT KAB. MEYV. 2.730 638 23,4 DOMATES 8.304 433 5,2 KURU ÜZÜM 1.689 506 30,0 TÜTÜN 2.214 366 16,5 KURU KAYISI 443 361 81,5 TURUNÇGİLLER 12.054 1.066 8,8 YUMURTA 3.184 284 8,9 GIDA MÜSTAHZARLARI (SÜT YAĞI, GLİKOZ VS.) 27.608 399 1,4 GENEL TOPLAM 1.365 14,4 1,1 Kaynak : International Trade Center

TÜRKİYE EKONOMİSİNDE TARIM SEKTÖRÜNÜN EKONOMİK YÖNDEN YAPISAL DEĞERLENDİRİLMESİ Tarım, gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ekonomilerde sektörler arasında önemini korumaktadır. Bir yandan nüfusun istihdam alanını oluşturan tarım, diğer yandan insanların besin ürünlerini üreten, gıda sanayine işleyeceği hammaddeyi sağlayan ve dış ticaretle ülkeye döviz girdisi sağlayan bir sektördür. Tarım, Türkiye’de Cumhuriyet’ten günümüze, geleneksel üretimden teknolojik üretim yapısına geçerken, ekonominin önemli bir sektörü olarak gelişimini devam ettirmektedir. Tarım, Türkiye ekonomisinde önemini sürekli korumuş, önceleri nüfusun büyük bir bölümünü istihdam ederken, Cumhuriyet sonrasında çıkartılan mevzuat ve yapılan düzenlemelerle tarım ürünleri üretim ve ticareti gelişmiştir.

TARIMDA BÖLGESEL GÜÇ ve TİCARET KÖPRÜSÜ TÜRKİYE Dünya GSMH’sinin 1/3‘üne ve Dünya Nüfusunun yaklaşık 1/5’ine, Çok yakın ve stratejik bir konumda yer almaktadır. RUSYA FEDERASYONU AB-27 ZENGİN BİYOÇEŞİTLİLİK Türkiye’de Yetişen; 12.054 Bitki Türü TÜRK CUMHURİYETLERİ TÜRKİYE ORTA DOĞU KUZEY AFRİKA Kaynak: FAO, DTÖ, BM

Ekonominin “STARATEJİK” Türkiye’nin “TEMEL” Sektörü TÜRKİYE EKONOMİSİNDE TARIM TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYİH’daki payı (2011) % 8,0 İstihdamdaki payı (2010) %25,5 TARIMDA Son 9 Yılın 8’inde büyüme … TÜRK TARIMINDA GSYİH (2000-2011) %161 Kişi başına gelir (2000-2011) %235 İhracat (2000-2011) %277 Tarımsal ticaret (2000-2010) %315 artış… TARIMSAL GSYİH (Milyar $) 61,8 50,0 Bin ton 23,7 2000 2009 2011 TARIMSAL DIŞ TİCARET (Milyar $) 32,8 20,8 17,5 9,6 7,9 Ekonominin “STARATEJİK” Türkiye’nin “TEMEL” Sektörü 3,9 15,3 11,2 4,0 2000 2009 2011 İHRACAT İTHALAT

Tarımsal Nüfus ve İstihdam Yıllar Genel Nüfus Toplamı Kırsal Nüfus Kent Nüfusu Kişi Genel Nü­fusa Oranı (%) Sayım Yılına Göre Değişim (%) Genel Nüfusa Oranı (%) 1927 13 648 270 10 342 391 75,8 - 3 305 879 24,2 1935 16 158 018 12 355 376 76,5 19,46 3 802 642 23,5 15,03 1940 17 820 950 13 474 701 75,6 9,06 4 316 249 24,4 13,51 1950 20 947 188 15 702 851 75,0 16,54 5 244 337 25,0 21,50 1960 27 754 820 18 895 039 68,1 20,33 8 859 731 31,9 68,94 1970 35 605 176 21 914 975 61,5 15,98 13 691 101 38,5 54,53 1980 44 736 957 25 091 950 56,1 14,49 19 645 007 43,9 43,49 1990 56 473 035 23 146 684 41,0 -7,75 33 326 351 59,0 69,64 2010 73 722 988 17 500 632 23,7 -16,02 56 222 356 76,3 13,01

Tarım Sektörü İstihdamı ve Toplam İstihdam İçerisindeki Payı

İşveren ve Kendi Hesabına Çalışan 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Toplam İstihdam 19631 20006 20423 20738 21194 21277 22594 24110 Ücretli veya Yevmiyeli 000 Kişi 10693 11435 12028 12534 12937 12770 13762 14876 (%) 54,7 57,0 58,9 60,4 61,0 60,0 60,9 61,7 İşveren ve Kendi Hesabına Çalışan 5571 5790 5717 5575 5573 5638 5750 5931 28,4 28,9 28,0 26,9 26,3 26,5 25,4 24,6 Ücretsiz Aile İşçisi 3367 2841 2678 2628 2684 2870 3080 3303 17,2 14,2 13,1 12,7 13,5 13,6 13,7 Tarım 5713 5154 4907 4867 5016 5240 5683 6143 401 426 428 403 434 454 527 623 7,0 8,3 8,7 9,3 10,1 2445 2371 2275 2273 2316 2513 2653 42,8 46,0 46,4 46,7 46,2 45,2 44,2 43,2 2867 2357 2205 2190 2266 2416 2643 2866 50,2 45,7 44,9 45,0 46,1 46,5 Tarım Dışı 13919 14912 15516 15871 16177 16037 16911 17967 10293 11009 11601 12131 12503 12316 13235 14253 73,9 73,8 74,8 76,4 77,3 76,8 78,3 79,3 3126 3419 3441 3302 3257 3267 3237 3276 22,5 22,9 22,2 20,8 20,1 20,4 19,1 18,2 500 484 474 438 417 440 437 3,6 3,2 3,1 2,8 2,6 2,4

KADIN ERKEK Ekonomik Faaliyetlere ve Cinsiyete Göre İstihdam (2009) Kaynak: www.tuik.gov.tr

CARİ FİYATLARLA GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA YILLAR Tarım   GSYH Miktar ($) Pay (%) 2002 23.714.097.248 10,3 230.494.185.296 2003 30.262.106.776 9,9 304.901.261.154 2004 37.009.580.112 9,5 390.386.736.476 2005 45.048.627.210 9,4 481.496.931.756 2006 43.496.711.265 8,3 526.429.223.570 2007 49.497.739.814 7,6 648.753.488.463 2008 56.425.902.943 742.097.010.730 2009 51.000.879.371 616.703.000.000 2010 61.747.952.247 8,4 731.608.000.000 2011 62.682.933.008 8,1 772.298.000.000 Kaynak:TÜİK Türkiye’de kişi başı gelir 10.444 $, Tarım sektöründe ise 3.653 $’ dır.

Tarımsal ve Ekonomik Büyüme ile Nüfus Artış Hızı Dönemler Tarımsal Büyüme Hızı (%) Tarım Dışı Ekonomik Büyüme Hızı (%) Genel Ekonomik Büyüme Hızı (%) Nüfus Artış Hızı (%) 1970-1980 1,48 4,95 3,98 2,28 1981-1990 1,12 6,08 5,08 2,07 1991-2000 1,29 3,90 3,52 1,85 2001-2011 1,58 4,19 1,21

Tarımsal Büyüme Hızı ile Nüfus Artış Hızının Karşılaştırılması

Tarımsal Büyüme ve Genel Ekonomik Büyüme İlişkisi

Yıllar İtibarıyla Sektörlerin GSYİH Payları Kaynak : TÜİK

Sektörel Büyüme Hızları (Sabit Fiyatlarla) Kaynak : TÜİK

Dönemler İtibarıyla Tarımsal Hasıla Artış Hızı (Sabit Fiyatlarla) *1998 Bazlı Milli Gelir Serisine Göre Hesaplanmıştır. 1998 bazlı seriye göre Kaynak : TÜİK

Yıllara Göre Tarımsal Hasıla Kaynak : DPT, TÜİK

Tarım Sektörü Dış Ticaretindeki Gelişmeler (ISIC, rev.3, milyon dolar) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İTHALAT Tarım 3323 2464 3112 4230 4743 5033 5472 7415 10300 7643 10012 13951 Toplam 54503 41399 51554 69340 97540 116774 139576 170063 201964 140928 185544 240842 Tarımın Payı (%) 6,1 6,0 4,9 4,3 3,9 4,4 5,1 5,4 5,8 İHRACAT 3642 4103 3786 4941 6072 7862 8132 9243 10930 10734 12089 14535 27775 31334 36059 47253 63137 73476 85535 107272 132027 102143 113883 134918 13,1 10,5 9,6 10,7 9,5 8,6 8,3 10,6 10,8 KARŞILAMA ORANI İhr./İth. Tarım 110 167 122 117 128 156 149 125 106 140 121 104 İhr./İth. Toplam 51 76 70 68 65 63 61 72 56

TARIM ÜRÜNLERİ İHRACATI 1996 2000 2005 2010 2011 Tarım İhr. (Mil. TL) 4.640 3.619 7.828 12.040 14.434 Genel İhr. 23.224 27.775 73.476 113.883 134.954 Pay (%) 20,0 13,0 10,6 10,7 Tarım İth. (Mil. TL) 2.924 2.218 3.463 7.682 10.961 Genel İthalat 43.626 54.503 116.774 185.544 240.833 6,7 4,0 2,9 4,1 4,5 Dış Ticaret Dengesi 1.716 1.401 4.365 4.358 3.473 Kaynak : TÜİK

%19,9 %13 Kaynak : EB Bilgi Sistemi

2011 Yılında İhracatta İlk 5 Ülke (Milyon Dolar) Ülkeler 2010 2011 Değişim (%) Pay (%) Irak 1.554,7 2.718,1 74,8 18,8 Almanya 1.177,4 1.314,9 11,7 9,1 Rusya 990,0 1.071,8 8,3 7,4 İtalya 556,8 607,9 9,2 4,2 Fransa 444,7 487,4 9,6 3,4 Toplam 12.040 14.434 19,9 100,0 Kaynak : EB Bilgi Sistemi

2011 yılında İhracatta İlk 5 Ülke (Milyon Dolar)

2012 Yılında İhracatta İlk 5 Ülke (Milyon Dolar) Ülkeler 2011 (01-11) 2012 (01-11) Değişim (%) Pay (%) Irak 2.388 3.095 29,6 22,4 Almanya 1.200 1.151 -4,1 8,3 Rusya 913,5 880,8 -3,6 6,1 İtalya 557,5 495,8 -11,1 3,6 ABD 385,6 477,8 23,9 3,5 Toplam 12.897 13.788 6,9 100,0 Kaynak : EB Bilgi Sistemi

Sektörler İtibarıyla (Milyon $) 2011 2012 Değişim (%) Pay 2012 (%) Su Ürünleri ve Hayvansal Mam. 1.418 1.664 17,3 10,9 Hububat-Bakliyat 5.457 5.887 7,9 38,5 YMS 2.335 2.185 -6,5 14,3 Meyve ve Sebze Mamulleri 1.204 1.262 4,8 8,3 Kuru Meyve 1.371 1.368 -0,2 9,0 Fındık 1.759 1.806 2,6 11,8 Zeytin ve Zeytinyağı 180,9 201,6 11,4 1,3 Tütün ve Mamulleri 677,1 845,7 24,9 5,5 Süs Bitkileri 76,3 73,2 -4,1 0,5 TOPLAM 14.480 15.292 5,6 100,0 Kaynak : İhracatçı Birlikleri

Sektörler İtibariyle- 2012 ( Pay %) Kaynak : İhracatçı Birlikleri

Hayvansal Ürünler İhracatı

Kümes Hayvanları Eti ve Sakatatı İhracatı (1.000 Ton) • Ülkemiz kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 52 bin ton (44,5 milyon $) olan kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatımız 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 358, değer olarak ise % 783 oranında artarak 240 bin ton (393 milyon $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkemiz tarafından 2012 yılının Ocak-Kasım döneminde ise, bir önceki yılın aynı dönemine oranla miktar olarak % 28, değer olarak % 38 artışla 276 bin ton (486 milyon $) kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatı gerçekleştirilmiştir. • Ülkemiz tarafından en fazla ihracatı gerçekleştirilen kümes hayvanları eti ve sakatatı, horoz ve tavukların parçalanmamış ve dondurulmuş etleri (% 57) ile horoz ve tavukların dondurulmuş sakatatlarıdır (% 28). • Ülkeler itibariyle kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatımız incelendiğinde, 122 bin ton (251 milyon $) ihracatımızla Irak, en büyük pazarımız konumundadır (% 51 pay). Irak’ı sırasıyla Hong Kong (% 8), Vietnam (% 7), Tacikistan (% 5) ve Libya (% 4) izlemektedir. • Kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatı gerçekleştirdiğimiz ilk on ülke, toplam kümes hayvanları eti ve sakatatı ihracatımızdan % 88 pay almaktadır.

Süt ve Süt Ürünleri İhracatı (1.000 Ton) • Ülkemiz süt ve süt ürünleri ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 55 bin ton (11,5 milyon $) olan süt ve süt ürünleri ihracatımız 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 74, değer olarak ise % 103 oranında artarak 95,4 bin ton (226 milyon $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkemiz tarafından 2012 yılının Ocak-Kasım döneminde ise, bir önceki yılın aynı dönemine oranla miktar olarak % 4 artışla, değer olarak % 1 azalışla 91,5 bin ton (208 milyon $) süt ve süt ürünleri ihracatı gerçekleştirilmiştir. • Ülkemiz tarafından en fazla ihracatı gerçekleştirilen süt ve süt ürünleri, peynir altı suyu (% 15), eritme peynirler (% 9), taze peynirler (% 8) ile dondurma ve yenilen diğer buzlardır (% 7). • Ülkeler itibariyle süt ve süt ürünleri ihracatımız incelendiğinde, 20,7 bin ton (57,7 milyon $) ihracatımızla Irak, en büyük pazarımız konumundadır (% 22 pay). Irak’ı sırasıyla Suudi Arabistan (% 13), Pakistan (% 6), Kuveyt (% 4) ve K.K.T.C. (% 4) izlemektedir. • Süt ve süt ürünleri ihracatı gerçekleştirdiğimiz ilk on ülke, toplam süt ve süt ürünleri ihracatımızdan % 76 pay almaktadır.

Su Ürünleri İhracatı (1.000 Ton) • Ülkemiz su ürünleri ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 52,5 bin ton (304 milyon $) olan su ürünleri ihracatımız 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 36, değer olarak ise % 40 oranında artarak 71,6 bin ton (426 milyon $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkemiz tarafından 2012 yılının Ocak-Kasım döneminde ise, bir önceki yılın aynı dönemine oranla miktar olarak % 10, değer olarak % 3 artışla 70,7 bin ton (397 milyon $) su ürünleri ihracatı gerçekleştirilmiştir. • Ülkemiz tarafından en fazla ihracatı gerçekleştirilen su ürünleri, taze ve soğutulmuş deniz levreği (% 14), taze ve soğutulmuş çipura (% 13), dondurulmuş alabalıkgiller (% 11) ve taze ve soğutulmuş sazan balıklarıdır (% 6). • Ülkeler itibariyle su ürünleri ihracatımız incelendiğinde, 9,5 bin ton (61,6 milyon $) ihracatımızla Almanya, en büyük pazarımız konumundadır (% 13 pay). Almanya’yı sırasıyla İtalya (% 12), Hollanda (% 11), İspanya (% 8) ve Lübnan (% 6) izlemektedir. • Su ürünleri ihracatı gerçekleştirdiğimiz ilk on ülke, toplam su ürünleri ihracatımızdan % 72 pay almaktadır.

Kırmızı Et ve Ürünleri İhracatı (Ton) • Ülkemiz kırmızı et ve ürünleri ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 1,4 bin ton (5,6 milyon $) olan kırmızı et ve ürünleri ihracatımız 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 806, değer olarak ise % 285 oranında artarak 12,8 bin ton (21,7 milyon $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkemiz tarafından 2012 yılının Ocak-Kasım döneminde ise, bir önceki yılın aynı dönemine oranla miktar olarak % 61, değer olarak % 58 artışla 17,4 bin ton (28,6 milyon $) kırmızı et ve ürünleri ihracatı gerçekleştirilmiştir. • Ülkemiz tarafından en fazla ihracatı gerçekleştirilen kırmızı et ve ürünleri, etten ve sakatattan yapılmış sosisler ve benzeri ürünler peynir altı suyu (% 93), sığır cinsi hayvanlardan hazırlanmış madde ve konserveler (% 4), diğer hayvanların dondurulmuş sakatatlarıdır (% 2). • Ülkeler itibariyle kırmızı et ve ürünleri ihracatımız incelendiğinde, 8,5 bin ton (10 milyon $) ihracatımızla Irak, en büyük pazarımız konumundadır (% 66 pay). Irak’ı sırasıyla Azerbaycan (% 6), Hong Kong (% 4), K.K.T.C. (% 3), ve Türkmenistan (% 3) izlemektedir. • Kırmızı et ve ürünleri ihracatı gerçekleştirdiğimiz ilk on ülke, toplam ihracatımızdan % 92 pay almaktadır.

Yumurta İhracatı (Milyon Adet) • Ülkemiz yumurta ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 726,4 milyon adet (67,4 milyon $) olan yumurta ihracatımız 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 447, değer olarak ise % 321 oranında artarak 4 milyar adet (284 milyon $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkemiz tarafından 2012 yılının Ocak-Kasım döneminde ise, bir önceki yılın aynı dönemine oranla değer olarak % 24 artışla (311 milyon $) yumurta ihracatı gerçekleştirilmiştir. • Ülkeler itibariyle yumurta ihracatımız incelendiğinde, 3,2 milyar adet (212 milyon $) ihracatımızla Irak, en büyük pazarımız konumundadır (% 82 pay). Irak’ı sırasıyla İran (% 10), Azerbaycan (% 2), Suriye (% 2) ve İsrail (% 2) izlemektedir. • Yumurta ihracatımızın neredeyse tamamı, ilk on ülkeye gerçekleştirilmektedir.

Bal İhracatı • Ülkemiz bal ihracatı incelendiğinde 2007 yılında 52,5 bin ton (304 milyon $) olan bal ihracatımız 2011 yılına gelindiğinde miktar olarak % 177, değer olarak ise % 196 oranında artarak bin ton (5,2 milyon $) olarak gerçekleşmiştir. • Ülkemiz tarafından 2012 yılının Ocak-Kasım döneminde ise, bir önceki yılın aynı dönemine oranla miktar olarak % 31, değer olarak % 37 artışla 1,1 ton (5,3 milyon $) bal ihracatı gerçekleştirilmiştir. • Ülkeler itibariyle bal ihracatımız incelendiğinde, 427 ton (2,2 milyon $) ihracatımızla Almanya, en büyük pazarımız konumundadır (% 39 pay). Almanya’yı sırasıyla A.B.D. (% 28), Irak (% 13), S. Arabistan (% 8) ve K.K.T.C. (% 5) izlemektedir. • Bal ihracatımızın neredeyse tamamı ilk on ülkeye gerçekleştirilmektedir.

Türkiye’de Tarımsal İşletmelerde Ölçek (2006 GTS) İşletme Genişliği İşletme Sayısı İşlenen Alan Sayı Oranı (%) küçük(5<ha) 1 958 281 64.8 39 331 138 21.3 orta (5-20 ha) 887 328 29.4 82 004 847 44.5 büyük (20 ha +) 175 598 5.8 62 993 516 34.2 Toplam 3 021 207 100.0 184 329 501 Kaynak: www.tuik.gov.tr Ortalama arazi genişliği 61 dekar

işletme ve hayvan varlığı dağılımı (%) (2006 GTS) Büyükbaş ve küçükbaş hayvanı olan işletmelerin işletme büyüklüğüne göre işletme ve hayvan varlığı dağılımı (%) (2006 GTS) Büyükbaş hayvan sayısına göre işletme büyüklüğü (baş) hayvanı olan işletme Toplam Büyükbaş Hayvan sayısı içindeki payı   Küçükbaş hayvan sayısına göre işletme büyüklüğü (baş) Küçükbaş Toplam küçükbaş Toplam 100.0 1-4 59.7 21.6 18.6 1.0 5-9 21.3 10.8 1.6 10-19 12.8 25.4 17.2 4.9 20-49 5.4 22.9 25.3 16.8 50-149 0.7 7.0 21.1 36.1 150-299 0.0 1.2 5.6 24.1 300 + 0.6 1.5 15.6 Kaynak: www.tuik.gov.tr

Tarım Arazilerinin Kullanım Durumu 1970 1980 1990 2001 2011 Türkiye’nin toplam alanı 81458 1. Toplam Tarım Alanı 49086 40553 40234 40927 38247 1.1. Toplam İşlenen Tarım Alanı ve Uzun Ömürlü Bitkiler 27338 28175 27856 26350 23630 1.1.1. Toplam İşlenen Tarım Alanı 24743 25156 24827 23800 20596 Ekile Alan 15591 16372 18868 18087 15845 Nadas 8705 8188 5324 4914 4017 Sebze Bahçeleri Alanı 447 596 635 799 734 1.1.2. Toplam Uzun Ömürlü Bitkilerin Alanı 2595 3019 3029 2550 3034 Diğer Meyveler, İçecekler, Baharat Bitkileri Alanı --- 1425 1749 Bağ Alanı 525 478 Zeytinlik Alan 600 807 1.2. Çayır Mera Arazisi 21748 12378 14617 2. Orman Alanı 20199 20703 21390 3. Diğer 12173 20202 20521 19788 21821

BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ GELİŞMELER ÜRETİM ALANI (HA) Ürün grubu Yıllar Değişim (%) 2000 2005 2009 2010 2011 2002-2011 TARLA 18 123 396 18 148 377 16 335 854 16 459 861 15 845 513 -13 MEYVE 2 584 525 2 776 456 2 894 422 2 955 270 3 033 043 17 SEBZE 831 255 805 718 741 441 729 447 734 309 -12 TOPLAM 21 539 176 21 730 551 19 971 717 20 144 578 19 612 865 - 9 ÜRETİM MİKTARI (TON)   2000 2010 2011 2012 % Değişim 2002-2012 MEYVE 13 273 350 16 385 745 16 993 476 17 810 942 34,2 SEBZE 25 823 567 25 997 195 27 547 462 27 752 706 7,5 TARLA 58 119 719 60 663 948 61 721 796 58 791 495 1,2 TOPLAM 97 216 746 103 046 888 106 252 734 104 355 139 7,3 Kaynak: TÜİK

BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİ (BİN TL) BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ GELİŞMELER BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİ (BİN TL) Ürün Grubu 2000 2010 2011 2002-2011 DEĞİŞİMİ % TARLA 14 566 411 28 460 203 35 660 000 145 SEBZE 7 656 579 26 588 512 25 540 000 234 MEYVE* 10 634 530 26 721 592 29 774 000 180 TOPLAM 32 264 200 81 770 307 90 974 000 177 Kaynak: TÜİK (*Zeytinyağı ve çay dahil)

ÜRETİM ve KALİTEDE artış sağlandı… BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ GELİŞMELER ÜRETİM ve KALİTEDE artış sağlandı… ÜRÜN GRUPLARI 2000 (TON) 2011 (TON) ARTIŞ (%) Tahıllar 30 830 650 35 202 073 14 Yağlı Tohumlu Bitkiler 2 852 705 3 112 000 9 Baklagiller 1 465 000 1 100 000 -25 Tohum 145 227 637 330 339 Fide - fidan 4 013 230 64 618 586 1510 Organik 310 125 1 659 000 435 Zeytinyağı 65 000 191 165 193 Yem bitkileri 34 700 000 46 000 000 33 Kaynak: TÜİK,

16. Büyük Ekonomi 7. Büyük Tarımsal Ekonomi TÜRKİYE TARIMI TÜRKİYE DÜNYADA; 16. Büyük Ekonomi 7. Büyük Tarımsal Ekonomi TÜRKİYE DÜNYA TARIMSAL ÜRETİMİNDE; DÜNYA TARIM ÜRÜNLERİ İHRACATINDA; Fındık, Kayısı, kiraz, Vişne, haşhaş ve Ayva’da En Büyük Üretici Kavun, Karpuz, Çilek, Hıyar ve İncir’de 2.Büyük Üretici Nohut, Mercimek, Zeytin, Elma, Çay, Domates, Antep Fıstığı, Ceviz, Koyun sütü, Patlıcan, Şekerpancarı ve Bal’da 3-5. Büyük Üretici Arpa, Üzüm, Şeftali, Mandarin, Limon, Badem, Zeytinyağı ve Koyun eti’nde 6-10. Büyük Üretici Fındık içi, Kuru Kayısı ve Üzüm, İncir ve Ayva’da 1. Sırada Buğday unu, Kiraz ve Yoğurt’ta 2.Sırada Makarna, Mercimek, limon, Mandarin, Portakal, Nohut, Konserve Zeytin, Domates ve Hıyar’da 3-5. Sırada Üzüm, Tütün, Kestane, Zeytinyağı, Çilek, Patlıcan ve Şeftali’de 6-10. Sırada

BİTKİSEL ÜRETİM Tahıl Üretimi Mısır Üretimi Ayçiçeği 33,2 35,2 30.8 (Milyar $) 33,2 35,2 Bin ton 30.8 2000 2011 2012 Mısır Üretimi (Milyon ton) Ayçiçeği (Milyon ton) 4,6 1,37 4,2 1,33 2,1 0,85 2000 2011 2012 2000 2011 2012 Kaynak: TÜİK

Yağlı Tohumlu Bitkiler Üretimi BİTKİSEL ÜRETİM Yağlı Tohumlu Bitkiler Üretimi (Milyon Ton) Baklagil Üretimi (Milyon ton) 3,1 3,1 1,4 1,15 1,09 2,3 2000 2011 2012 2000 2011 2012 Kaynak: TÜİK

BİTKİSEL ÜRETİM Turunçgil Üretimi Elma Üretimi Kayısı 3,6 3,4 2,5 2,88 (Milyon ton) 3,6 3,4 Bin ton 2,5 2000 2011 2012 Elma Üretimi (Milyon ton) Kayısı (bin ton) 2,88 760 2,68 650 2,2 315 2000 2011 2012 2000 2011 2012 Kaynak: TÜİK

BİTKİSEL ÜRETİM Domates Üretimi Biber Hıyar Üretimi 11,3 11 9,45 2,04 (Milyon ton) 11,3 11 Bin ton 9,45 2000 2011 2012 Biber (milyon ton) Hıyar Üretimi (Milyon ton) 2,04 1,75 1,74 1,78 1,28 1,67 2000 2011 2012 2000 2011 2012 Kaynak: TÜİK

Tohum Üretimi (ton) TOPLAM 145.227 497.965 637.330 339 28 T ü r l e r 2000 2010 2011 Değişim (%) 2000-2011 2010-2011 Buğday 80.107 315.676 410.766 413 30 Arpa 4.376 34.416 48.401 1006 41 Mısır 15.896 35.234 31.338 97 -11 Çeltik 1.293 5.521 8.649 569 57 Ayçiçeği 4.575 11.854 14.137 209 19 Soya 595 1.982 2.274 282 14 Şeker Pancarı 1.421 466 1.479 4 217 Patates 21.375 70.654 96.295 351 36 Pamuk 11.585 15.679 16.911 46 8 Sebze 1.249 2.500 2213 77 -12 Yonca 269 349 473 76 Korunga 411 56 200 -51 257 Fiğ 1.246 858 876 -30 2 Diğerleri 829 2.720 3.318 300 22 TOPLAM 145.227 497.965 637.330 339 28 Kaynak:BÜGEM

Üretim Miktarı (bin ton) Yıllara Göre Örtü Altı Üretimi ve Alanı Yıllar Üretim Alanı (bin da) Üretim Miktarı (bin ton) Cam Sera Plastik Yüksek Tünel Alçak Toplam 2000 64 180 61 230 536 999 1.980 369 923 4.271 2009 83 220 77 187 567 1.340 2.638 528 1.019 5.525 2010 81 231 171 563 1.345 2.895 601 910 5.750 2011 78 239 107 176 600 1.237 3.132 828 942 6.139 Değişim (%) 2002-2011 22 33 75 -24 12 24 58 124 2 44 Kaynak: TÜİK

Yıllara Göre Süs Bitkileri Üretim Alanı ve Miktarı Üretim Yeri Üretim (milyon Adet) Kapalı Alan (ha) Açık Alan (ha) İç Mekân Dış Kesme Çiçek Soğanı 2007 841 1.370 21.2 131.3 506.7 20.9 2008 300 3.072 28.9 89.4 1.166 73.2 2009 1.477 4.668 10.0 57.9 2.530 56.6 2010 1.136 5.993 17.7 198.2 982.8 60.6 2011 1.224 8.066 29.8 196.9 1.119 62.9 Değişim (%) 2007-2011 46 489 41 50 121 201 Kaynak: Bakanlık il Müdürlükleri

Biyoyakıtlar EPDK tarafından piyasaya akaryakıt olarak arz edilen benzin türlerine , 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren % 2, 1 Ocak 2014 tarihi itibariyle % 3 yerli tarım ürünlerinden üretilen etanol ilave edilmesi. Piyasaya akaryakıt olarak arz edilen motorin türlerine ise ; 1 Ocak 2014 tarihi itibariyle % 1, 1 Ocak 2015 tarihi itibariyle % 2, 1 Ocak 2016 tarihi itibariyle % 3 yerli tarım ürünlerinden üretilen Yağ Asidi Metil Esteri ilave edilmesi zorunluluğu getirilmiştir Biyoetanol için 2011 yılında yaklaşık 2,1 milyon m3 benzin tüketildiği dikkate alındığında; % 2 Karışım olması durumunda; 42 bin m3 biyoetanole ihtiyaç vardır. Bunun için 16.600 ha alanda 116 bin ton mısır veya 12.353 ha alanda 494 bin ton şekerpancarı üretilmesi gerekir

BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYILARI YILLAR Sığır Manda Büyükbaş Toplam Koyun Keçi Küçükbaş 1984 12.410.000 544.000 12.954.000 40.391.000 13.100.000 53.491.000 2002 9.803.498 121.077 9.924.575 25.173.706 6.780.094 31.953.800 2003 9.788.102 113.356 9.901.458 25.431.539 6.771.675 32.203.214 2004 10.069.346 103.900 10.173.246 25.201.155 6.609.937 31.811.092 2005 10.526.440 104.965 10.631.405 25.304.325 6.517.464 31.821.789 2006 10.871.364 100.516 10.971.880 25.616.912 6.643.294 32.260.206 2007 11.036.753 84.705 11.121.458 25.475.293 6.286.358 31.761.651 2008 10.859.942 86.297 10.946.239 23.974.591 5.593.561 29.568.152 2009 10.723.958 87.207 10.811.165 21.749.508 5.128.285 26.877.793 2010 11.369.800 84.726 11.454.526 23.089.691 6.293.233 29.382.924 2011 12.386.337 97.632 12.483.969 25.031.565 7.277.953 32.309.518 2002-2011 % Değişim 26,34 -19,36 27,78 -0,56 7,34 1,11 Kaynak:TÜİK

KÜLTÜR, MELEZ VE YERLİ SIĞIR SAYILARI VE ORANLARI Sığır Sayıları (Baş) Oranları (%) Kültür Melez Yerli Toplam 2002 1.859.786 4.357.549 3.586.163 9.803.498 18,97 44,45 36,58 2003 1.940.506 4.284.890 3.562.706 9.788.102 19,83 43,78 36,40 2004 2.109.393 4.395.090 3.564.863 10.069.346 20,95 43,65 35,40 2005 2.354.957 4.537.998 3.633.485 10.526.440 22,37 43,11 34,52 2006 2.771.818 4.694.197 3.405.349 10.871.364 25,50 43,18 31,32 2007 3.295.678 4.465.350 3.275.725 11.036.753 29,86 40,46 29,68 2008 3.554.585 4.454.647 2.850.710 10.859.942 32,73 41,02 26,25 2009 3.723.583 4.406.041 2.594.334 10.723.958 34,70 41,10 24,20 2010 4.197.890 4.707.188 2.464.722 11.369.800 36,90 41,40 21,70 2011 4.836.547 5.120.621 2.429.169 12.386.337 39,05 41,34 19,61 2002-2011 % Değişim 160,06 17,51 -32,26 26,35 Kaynak: TÜİK

BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK İŞLETMELERİ VE HAYVAN SAYILARI İşletme Kapasitesi (baş) İşletme Sayısı (Adet) Kapasitelere göre dağılım (%) Besi işlet. oranı (a/c) Süt işlet. oranı (b/c) Hayvan Sayıları (Baş) Besi (a) % Süt (b) Besi+Süt (c) Besi Süt Besi+ Süt Besi+Süt 1-5 210.532 56 837.246 61 1.047.778 56,149 61,119 60,051 20,1 79,9 516.896 1.979.489 2.496.385 6-10 76.084 20 287.599 21 363.683 20,292 20,995 20,844 20,9 79,1 546.592 1.959.205 2.505.797 11-25 58.917 16 175.795 12,8 234.712 15,713 12,833 13,452 25,1 74,9 832.487 2.382.141 3.214.628 26-50 21.074 5,6 53.845 4 74.920 5,62 3,931 4,294 28,1 71,9 556.829 1.519.679 2.076.507 51-100 5.985 1,6 11.511 0,8 17.496 1,596 0,84 1,003 34,2 65,8 324.726 706.815 1.031.541 101-200 1.770 0,47 2.701 0,20 4.471 0,472 0,197 0,256 39,6 60,4 187.523 462.487 650.010 201+ 589 0,16 1.174 0,08 1.763 0,157 0,086 0,101 33,4 66,6 243.263 299.019 542.282 Toplam 374.952 1.369.872 1.744.823 100 21,5 78,5 3.208.315 9.308.834 12.517.149 50 baş ve üzeri 13.079 14.786 27.865 -- 34,0 66,0 755.512 1.468.321 2.223.833 KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK İŞLETMELERİ VE HAYVAN SAYILARI İşletme Kapasitesi (baş) İşletme sayısı (Adet) Kapas. Göre dağılım (%) Hayvan sayısı (Baş) Koyun Keçi Toplam 1-25 62.277 21,55 740.288 306.699 1.046.987 26-50 59.473 20,58 1.780.059 577.866 2.357.924 51-100 77.586 26,85 4.630.316 1.304.248 5.934.563 101-250 67.424 23,33 8.244.600 2.449.487 10.694.087 251-500 17.078 5,91 4.882.053 1.364.062 6.246.115 501 + 5.111 1,77 2.610.775 832.942 3.443.718 288.949 100,00 22.888.090 6.835.305 29.723.395*

BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN SAYILARI YILLAR Sığır Manda Büyükbaş Toplam Koyun Keçi Küçükbaş 1984 12.410.000 544.000 12.954.000 40.391.000 13.100.000 53.491.000 2002 9.803.498 121.077 9.924.575 25.173.706 6.780.094 31.953.800 2003 9.788.102 113.356 9.901.458 25.431.539 6.771.675 32.203.214 2004 10.069.346 103.900 10.173.246 25.201.155 6.609.937 31.811.092 2005 10.526.440 104.965 10.631.405 25.304.325 6.517.464 31.821.789 2006 10.871.364 100.516 10.971.880 25.616.912 6.643.294 32.260.206 2007 11.036.753 84.705 11.121.458 25.475.293 6.286.358 31.761.651 2008 10.859.942 86.297 10.946.239 23.974.591 5.593.561 29.568.152 2009 10.723.958 87.207 10.811.165 21.749.508 5.128.285 26.877.793 2010 11.369.800 84.726 11.454.526 23.089.691 6.293.233 29.382.924 2011 12.386.337 97.632 12.483.969 25.031.565 7.277.953 32.309.518 2002-2011 % Değişim 26,34 -19,36 27,78 -0,56 7,34 1,11 Kaynak:TÜİK

ET ÜRETİMİ (Ton) Yıllar Sığır % Koyun Keçi Manda Toplam 2002 2003 2004 327.629 78 75.828 18 15.454 4 1.630 420.541 2003 290.454 79 63.006 17 11.487 3 1.709 366.656 2004 365.000 82 69.715 16 10.301 2 1.950 446.965 2005 321.681 73.743 12.390 1.577 409.391 2006 340.705 81.899 19 14.133 1.774 438.511 2007 432.406 75 118.075 20 24.360 1.989 576.830 2008 370.619 77 96.738 13.753 1.334 482.444 2009 325.286 74.633 11.675 1.005 412.621 2010 618.584 135.687 23.060 3.387 780.718 2011 644.906 83 107.076 13,8 23.318 1.615 776.915 2002-2010 % Değişim 88,8   49 108 86 Hayvansal Üretim Artış Oranları 2011 Yılı Üretim 2012 Yılı Üretim Artış Oranı (%) Kırmızı Et (İlk 9 ayda ) (TON) 502.704 550.590 9,53 Kaynak : TÜİK (2012 verileri aylık bültenlerden alınmıştır.)

DÜNYA, AVRUPA VE TÜRKİYE’DE YILLIK KİŞİ BAŞI ET ÜRETİMİ (Kg) Nüfusu Sığır Manda Koyun Keçi Eti Üretimi (Ton) Yıllık Kişi Başı Et Miktarı (Kg) Nüfus Sığır Manda Koyun Keçi Eti Üretimi (Ton) 2000 6.115.367.000 70.534.182 12 482.767.710 9.693.590 20,1 67.421.000 491.217 7,30 2001 6.170.405.303 69.496.179 11 483.797.218 9.384.038 19,4 68.061.500 435.683 6,40 2002 6.225.938.951 71.130.744 484.636.747 9.447.724 19,5 68.708.084 420.541 6,10 2003 6.281.972.401 71.814.843 486.647.831 9.394.098 19,3 69.360.811 366.656 5,3 0 2004 6.338.510.153 73.133.759 488.799.601 9.423.301 70.019.738 446.965 6,4 0 2005 6.512.276.000 74.661.520 491.153.644 9.220.410 18,8 70.684.926 409.391 5,80 2006 6.570.886.484 76.571.731 492.996.266 9.222.637 18,7 71.356.433 438.511 2007 6.630.024.462 78.229.623 495.291.931 9.287.088 74.676.844 576.830 7,70 2008 6.689.694.683 78.036.830 497.683.272 9.092.019 18,3 71.517.100 482.444 6,7 0 2009 6.908.688.000 78.193.462 499.694.284 8.872.497 17,8 72.561.312 412.600 5,70 2010 6.895.888.000 79.437.395 500.679.000 9.141.298 18,26 73.723.000 780.718 10,50 Kaynak: FAO

SÜT ÜRETİMİ (Ton) İnek Koyun Keçi Manda Toplam 5.956.497 6.741.830 YIL İnek Koyun Keçi Manda Toplam 2002 7.490.634 657.388 209.621 50.925 8.408.568 2003 9.514.138 769.959 278.136 48.778 10.611.011 2004 9.609.326 771.715 259.087 39.279 10.679.407 2005 10.026.202 789.878 253.759 38.058 11.107.897 2006 10.867.302 794.681 36.358 11.952.100 2007 11.279.340 782.587 237.487 30.375 12.329.789 2008 11.255.176 746.872 209.570 31.422 12.243.040 2009 11.583.313 734.219 192.210 32.443 12.542.186 2010 12.418.544 816.832 272.811 35.487 13.543.674 2011 13.802.428 892.822 320.588 40.372 15.056.211 2002-2011 %Değişim 84,26 35,81 52,94 -20,72 79,06 Kaynak: TÜİK Hayvansal Üretim Artış Oranları 2011 Yılı Üretim 2012 Yılı Üretim Artış Oranı (%) İnek Sütü (İlk 10 ay )(Ton) (Sanayi Sütü) 5.956.497 6.741.830 13,18 Kaynak: TÜİK (2012 verileri aylık bültenlerden alınmıştır.)